Hormonem nazywamy przekaźnik chemiczny, który wydzielany przez narządy lub tkanki wpływa na inne komórki regulując ich czynności. Układ hormonalny nazywany jest także układem dokrewnym, ponieważ hormony wydzielane są do krwi lub limfy, a w przypadku bezkręgowców do płynu, który wypełnia jamę ciała.
Hormony wpływają na wszystkie ważniejsze procesy życiowe, a mianowicie rozmnażanie, wzrost, przemianę materii, rozwój fizyczny i psychiczny. Oddziaływają one tylko na komórki, które posiadają receptory (umieszczone błonie komórkowej lub cytoplazmie) pozwalające na przyłączenie się hormonu. Komórki, które takiego receptora nie posiadają pozostają obojętne na działanie hormonu.
Hormony można podzielić na kilka sposobów. Są one przede wszystkim substancjami chemicznymi, a więc chemicznie możemy je podzielić na:
1) pochodne aminokwasów - np. tyroksyna, adrenalina
2) peptydy - np. wazopresyna, oksytocyna
3) białka - np. insulina
4) pochodne cholesterolu (hormony steroidowe) - np. androgeny, estrogeny, hormony rdzenia nadnerczy
Ze względu na czynności, jakie pełnią, hormony możemy podzielić na:
1) bezpośrednio działające na narządy lub tkanki - hormony efektorowe
2) regulujące wydzielanie innych hormonów - hormony tropowe
3) regulujące wydzielanie hormonów tropowych - liberyny i statyny
Przegląd gruczołów, wydzielanych przez nie hormonów oraz ich funkcji:
PODWZGÓRZE (nie jest gruczołem, lecz częścią mózgu)
wazopresyna - hormon antydiuretyczny, magazynowany w tylnym płacie przysadki, powoduje zatrzymanie wody oraz jonów sodu w organizmie, podnosi ciśnienie krwi.
oksytocyna - wpływa na kurczliwość mięśniówki macicy, ułatwia poród, gruczoły mlekowe
Wazopresyna i oksytocyna wytwarzane są w podwzgórzu, ale magazynowane w tylnym płacie przysadki, skąd są wydzielane.
liberyny - wpływają pobudzająco na wydzielanie hormonów tropowych
statyny - wpływają hamująco na wydzielanie hormonów tropowych
PRZYSADKA MÓZGOWA
Płat przedni:
somatotropina - hormon wzrostu, działa pobudzająco na wzrost kości i wszystkich narządów, przemianę białkową, tłuszczową i cukrową organizmu.
Przy nadczynności: może wystąpić gigantyzm, a przy niedoczynności karłowatość.
h. adrenokortykotropowy - pobudza wydzielanie hormonów kory nadnerczy
h. tyreotropowy - pobudza wzrost i czynność komórek tarczycy
h. gonadotropowe - regulują czynności gonad. Należą tu: folikulotropina, hormon luteinizujący i luteotropina
Płat pośredni:
melanotropina - reguluje wydzielanie i rozmieszczenie melaniny
Płat tylny:
wazopresyna i oksytocyna (patrz wyżej)
SZYSZYNKA
melatonina - opóźnia dojrzewanie płciowe, związana z rytmem snu i czuwania
TARCZYCA
tyroksyna i trójjodotyronina - wzmagają przemianę materii
Przy nadczynności: nadmierne pobudzenie, przyspieszenie akcji serca, powiększenie tarczycy, wytrzeszcz gałek ocznych.
Przy niedoczynności: obniżenie aktywności, osłabienie, senność, skóra staje się blada i sucha, wypadanie włosów
PRZYTARCZYCE
parathormon - kieruje gospodarką wapniową w organizmie; zwiększa stężenie jonów wapnia w osoczu przez uwalnianie ich z kości
kalcytonina - działa przeciwstawnie do parathormonu, obniża stężenie jonów wapnia w osoczu
GRASICA
tymulina i tyrozyna - wpływają na dojrzewanie limfocytów T
tymopoietyna - hamuje przewodzenie w synapsach nerwowo-mięśniowych
tymostymulina - wpływa na wytwarzanie interferonu (ochrona przed wirusami)
Narząd ten zanika u dorosłych ludzi.
TRZUSTKA (wyspy Langerhansa - skupienia komórek nabłonkowych)
glukagon - wydzielany przez komórki alfa; powoduje wzrost stężenia glukozy we krwi poprzez rozkład glikogenu zmagazynowanego w wątrobie
insulina - wydzielana przez komórki beta; powoduje spadek stężenia glukozy we krwi i jego magazynowanie w wątrobie
W przypadku zakłóceń w wydzielaniu insuliny może dojść do zbyt dużego stężenia cukru we krwi, co może prowadzić do cukrzycy.
NADNERCZA
Kora:
glikokortykoidy - odpowiadają za metabolizm cukrów, tłuszczów i białek
mineralokortykoidy - odpowiadają za gospodarkę wodno-mineralną w organizmie
Rdzeń:
adrenalina i noradrenalina - "hormon stresu", przyspiesza akcję serca, oddech, podnosi ciśnienie krwi, wzmożenie przemiany materii; adrenalina na serce nieco silniej niż noradrenalina
JĄDRA
testosteron - odpowiada za wykształcenie się męskich cech płciowych (dojrzewanie organów płciowych, popęd płciowy, zwiększenie masy mięśniowej, odpowiada za niższą zawartość tłuszczu, większą zawartość wody i czerwonych krwinek w porównaniu z organizmem kobiety itp.)
JAJNIKI
estrogeny - odpowiadają za wykształcenie się żeńskich cech płciowych, wydzielane podczas pierwszej fazy cyklu miesięcznego powodują rozrost śluzówki macicy, także przeciwdziałają poronieniom
progesteron - wydzielany w drugiej fazie cyklu miesięcznego, przygotowuje macicę na przyjęcie zarodka, odpowiada za utrzymanie ciąży, wydzielany jest także przez łożysko
