Termin "żywność funkcjonalna" pojawia się w literaturze od lat 90- tych XX w. Idea takiej żywności wywodzi się z tradycji Wschodu, gdzie nie ma wyraźnej granicy między lekami a pożywieniem. Japonia już w latach 80- tych rozpoczęła intensywne analizy nad żywnością. Po wprowadzeniu właściwych uregulowań prawnych rozpoczęto tam produkcję tego typu na masową skalę. Podobnie wygląda sytuacja w krajach wysoko rozwiniętych. Tworzone są tak specjalne firmy, które przy współpracy z ośrodkami naukowymi opracowują nowe rodzaje żywności funkcjonalnej.

Definicyjnie można określić żywność funkcjonalną jako specjalnie opracowane produkty spożywcze, które ze względu na obecne w nich składniki odżywcze, wykazują korzystny wpływ na zdrowie. W literaturze przedmiotu spotkać można jeszcze szereg innych definicji, m.in.

  • specjalnie opracowane produkty spożywcze o określonych i udokumentowanych naukowo korzyściach zdrowotnych, które powinny być spożywane jako część codziennej diety (M. Mazza, G. Lancaster);
  • każda żywność mająca dodatkowy, korzystny wpływ na zdrowie, wydolność fizyczną i stan psychiczny, ponad ten, który wynika z jej wartości odżywczej (E. Goldberg);
  • żywność specjalnie opracowana, np. o zmniejszonej zawartości tłuszczu, której spożycie zapobiega lub wspomaga leczenie chorób czy zaspokaja szczególne potrzeby specyficznych grup konsumentów (D. E. Pszczola) ;

Generalnie można powiedzieć, że żywność tego typu musi mieć udowodniony korzystny wpływ na co najmniej jedną funkcję organizmu. Powinna ona działać na rzecz poprawy stanu zdrowia i zmniejszać ryzyko chorób.

Za korzystnie działające składniki żywności uznaje się przede wszystkim:

Żywność funkcjonalną można także uzyskiwać w wyniku modyfikacji technologicznej. Często wzbogaca się przy tym poszczególne substancje bioaktywne, czy eliminuje składniki niepożądane.

Projektując tego typu produkty zwraca się szczególną uwagę na to, by zachować korzystne cechy smakowe, zapachowe.

Można wskazać na kilka podstawowych kierunków oddziaływania żywności funkcjonalnej. Jest to na przykład działanie na rzecz poprawy samopoczucia i zwiększenia wydolności psycho- fizycznej; tworzenie prawidłowej diety w okresie ciąży czy rekonwalescencji, czy działanie o charakterze leczniczym.

W 1996 Unia Europejska rozpoczęła program badawczy FUFOSE, który ma stworzyć naukowe podstawy dla pojęcia żywności funkcjonalnej. Jego zadaniem ma być także wypracowanie kryteriów i kierunków badań. Celem jest m. in. zmniejszenie ryzyka wielu chorób (nowotworów, osteoporozy), łagodzenie procesu starzenia, wzbogacanie diety.