Początki historii najstarszego i jednego z pierwszych w Europie parków narodowych - Białowieskiego Parku Narodowego - sięgają 1921 roku, kiedy na obszarze ziemi białowieskiej utworzone zostało leśnictwo "Rezerwat" o powierzchni 4594 ha ( w tym ścisłą ochroną objęty był teren 1061 ha). W 1932 roku przemianowano je na "Park Narodowy w Białowieży". Dopiero w 1947 roku ustanowiono decyzją Rady Ministrów "Białowieski Park Narodowy". W roku 1977 BPN został uznany przez UNESCO za Światowy Rezerwat Przyrody, a dwa lata później został wpisany w rejestr Obiektów Dziedzictwa Światowego.
Powierzchnia Białowieskiego Parku Narodowego wynosi 10501,95 ha, z czego 5155,55 ha zajmuje Obręb Ochronny "Hwoźna", 4747,17 ha Obszar Ochrony Ścisłej, 247 ha Ośrodek Hodowlii Żubrów i 48 ha Park Pałacowy.
Najcenniejszy, objęty ścisłą ochroną teren parku zajmuje powierzchnię leżącą w widłach rzeki Hwoźnej i Narewki. Od wschodu graniczy z Białoruskim Parkiem Narodowym "Biełowieżskaja Puszcza", a na obszarze południowym utworzono naturalnie zadrzewioną strefę ochronną , która wykorzystywana jest podczas zimowego dokarmiania zwierząt. Ścisły rezerwat wyłączony został z działalności gospodarczej i pełni jedynie funkcje ochrony roślin oraz zwierząt w ich naturalnym środowisku. Świat flory i fauny tego terenu reprezentują liczne gatunki środkowo- i wschodnioeuropejskie, północne i syberyjskie, a także nieliczne pochodzące z Europy Południowej.
Szatę roślinną Białowieskiego Parku Narodowego tworzy około 4500 gatunków. Rośliny naczyniowe reprezentuje 728 gatunków, porosty 277, a królestwo grzybów ponad 3000 gatunków. Teren parku zalesia 26 gatunków drzew, z czego liściaste stanowią 60% całkowitego drzewostanu rezerwatu ścisłego. Są to gł. : grab, dąb szypułkowy, olsza czarna, jesion wyniosły, brzoza gruczołowata i omszona, lipa drobnolistna, wierzba iwa, wiąz górski i osika. Najliczniejsze zaś drzewa iglaste to sosna i świerk. Wiele z nich osiąga imponujące wymiary i wiek. Najwyższe są świerki, które osiągają po 52 metry. Największe dęby mają wysokość 41 metrów, obwód 730 cm, co przekłada się na łączną objętość drewna równą ok. 70 m3, a najstarsze liczą prawie 500 lat (np. legendarny, 500-letni Dąb Jagiełły powalony w 1974 roku przez wiatr). Lipa drobnolistna i jesion uzyskują wysokość 43 m, wierzba iwa 26m, a dzika jabłoń 24m. Florę parku tworzą także szczególnie rzadkie gatunki chronione, jak pełnik europejski, kosaciec syberyjski, sasanka otwarta, lilia złotogłów, pomocnik baldaszkowaty, orlik pospolity, pierwiosnek lekarski czy grążel żółty, a także storczyki reprezentowane przez 13 gatunków m.in. storczyk plamisty i gnieźnik leśny oraz mięsożerną rosiczkę okrągłolistną. Na terenie BPN występują także rośliny zarodnikowe, a wśród nich widłaki- wroniec, gajowy i jałowcowaty i porosty -np. nadrzewna włostka i brodaczka. Opisano także ok. 250 gatunków mchów, 88 gatunków śluzowców i liczne gatunki wątrobowców. Królestwo grzybów reprezentowane jest przez ok. 450 znanych gatunków grzybów kapeluszowych i 150 gatunków grzybów hub, a wśród nich chronione: szmaciak gałęzisty, żagwica listkowata, sromotnik bezwstydny, soplówka koralowa oraz purchawica olbrzymia.
Fauna Białowieskiego Parku Narodowego składa się z ok. 12000 gatunków. Przeważająca część stanowią bezkręgowce , a wśród nich najliczniejszą grupę tworzą owady (ok. 8500 gatunków). Na obszarze parku żyje 11 gatunków płazów, 7 gatunków gadów oraz 120 gatunków ptaków, a wśród nich rzadko występujący żuraw, bocian czarny, orlik krzykliwy, jarząbek, jastrząb gołębiarz, krogulec, kobuz, muchówka białoszyja i mała, sóweczka, orzechówka oraz 8 gatunków dzięciołów m.in. trójpalczasty. Działalność człowieka doprowadziła do wyginięcia sokoła wędrownego oraz prawdopodobnie orlika grubodziobego. Do 31 grudnia 2000 roku opisano na obszarze parku 58 gatunków ssaków. W rejestr wymarłych wpisują się między innymi tur, rosomak, turpan i norka europejska. Dziś na terenie ścisłego rezerwatu żyją jelenie, sarny, łosie i dziki, a także drapieżne wilki, lisy, rysie oraz mniejsze kuny leśne, tchórze, jenoty, łasice, gronostaje i borsuki. Tereny wodne zamieszkują wydry i bobry. Spotkać można także zająca szaraka szukającego pokarmu na skraju lasu, a na torfowiskach niskich i w głębi lasu chronionego prawem zająca bielaka. Drobnymi gryzoniami obecnymi na terenie puszczy są: wiewiórka, popielica, koszatka oraz rzadko obserwowana smużka. Warstwę runa leśnego zamieszkuje nornica ruda i mysz wielkooka leśna, a torfowiska niskie nornik północny i zwyczajny. Najbardziej pospolitym ssakiem owadożernym jest zaś ryjówka- malutka i aksamitna. Niewątpliwie jednak wizytówką Białowieskiego Parku Narodowego jest żubr. Systematyka uwzględnia podział gatunku Bison bonasus na trzy podgatunki: żubr białowieski (nizinny), żubt kaukaski (wyżynny) i Bison bonasus hungarorum, którego istnienie jest jednak kwestionowane. Żubry czystej krwi kaukaskiej wymarły w 1927 roku, a jedyny przetrwały samiec jest przodkiem obecnie żyjących zwierząt. Żubr to największy dziko żyjący ssak europejski. Dorosłe zwierzę waży, w zależności od płci, 320 do 920 kg i jego wysokość dochodzi nawet do 188 cm, a długość do 280 cm. 2000 lat temu żubr białowieski zamieszkiwał prawie cały kontynent europejski, z wyjątkiem Skandynawii. Działania wojenne oraz kłusownictwo spowodowały wyginięcie tego gatunku w środowisku naturalnym Puszczy Białowieskiej z końcem I Wojny Światowej. W 1923 roku polscy uczeni powołali Międzynarodowe Towarzystwo Ochrony Żubra, a w kolejnym roku dokonali spisu wszystkich żubrów żyjących w ogrodach zoologicznych. 54 zachowane osobniki po rozmnożeniu powróciły w 1929 roku do puszczy, jednak z obawy na nieprzystosowanie się do życia na wolności pozostały na terenie rezerwatu. Podczas II Wojny Światowej liczba osobników zmalała do 17. Dzięki staraniom naukowców w 1952 roku pierwsze zwierzęta wypuszczono z zamknięcia, a pięć lat później na obszarze PNB narodził się na wolności pierwszy żubr. Obecnie stado żyjących wolno zwierząt na terenie polskiej części puszczy wynosi około 250 osobników.
Białowieski Park Narodowy powołany został celem ochrony środowiska naturalnego. I do dziś pełni swą pierwotną funkcję. Na jego terenie zarejestrowanych jest bowiem około 700 pomników przyrody, szczególnie drzew, ale również głazów narzutowych oraz czwrtorzędowych zlepieńców. Ochronie podlegają także gniazda ptaków m.in. bociana czarnego, gadożera, puchacza i orlika krzykliwego. Wyznaczono ostoje żubra. A wszystko po to, by pilny obserwator ekosystemów mógł jak najdłużej cieszyć się wyjątkowością i dzikością lasu i wszystkich jego mieszkańców.
