W zbiornikach wodnych naszego kraju zamieszkuje poza rybami wiele innych organizmów, które są ogromną częścią fauny. Ich podstawowe gromady oraz typy reprezentuje nawet do kilku rodzajów. Niektóre gatunki stanowią interesujący obiekt badań, ponieważ wyróżniają się ciekawą budową ciała, trybem życia i stosunkowo łatwym sposobem hodowli. Najczęściej dostają się do akwarium za pośrednictwem pokarmu lub roślin. Wiele z nich nie jest zagrożeniem dla ryb, natomiast inne pasożytują na nich, przez co są niebezpieczne dla ikry oraz narybku.

Jeśli znajdą się one w naszych zbiornikach, należy stworzyć im odpowiednie warunki życia. Nie wolno trzymać ich z rybami, ale w specjalnie wydzielonych zbiornikach, gdzie mogą być ciekawym obiektem obserwacji.

Zanim zaczniemy omawiać poszczególne gatunki, trzeba przedstawić klasyfikację organizmów. Podziału można dokonać na podstawie:

1) miejsca i sposobu życia

Bentos - są to organizmy zwierzęce i roślinne, bytujące na dnie zbiornika wodnego, przytwierdzone do niego lub osiadłe, lub też zamieszkujące osady denne (tak jak np. ślimaki lub małże).

Peryfiton - są grupą organizmów osiadłych, zarówno roślinnych, jak i zwierzęcych, które przyczepiają się do łodyg lub liści, a także korzeni itp. (tak jak np. gąbki słodkowodne lub stułbie).

Plankton - drobne organizmy roślinne i zwierzęce, które unoszą się w wodzie i zależą od prądu wody, niektóre bardziej (fitokplankton), a niektóre mniej (zooplankton). Jedną z ich cech charakterystycznych jest przezroczystość (np. oczliki lub rozwielitki).

Nekton - grupa organizmów zdolnych do samodzielnego pływania w obrębie wód przybrzeżnych i otwartych (np. ryby lub płazy).

Neuston - zespół drobnych organizmów żyjących na powierzchni wód stojących albo tuż pod nią (jak np. pierwotniaki lub nartniki).

2) strefy, w której żyją

a. w wodach stojących

Strefa przybrzeżna (zwana litoralną) - jest dobrze prześwietloną strefą płytkiej wody, która obejmuje obszar wyznaczony przez pobrzeże z jednej, a głębokość zanikania roślin z drugiej strony. Jest to strefa o dużej różnorodności form zwierzęcych. Łodygi i liście roślin zakorzenionych (makrofity) pokryte są często larwami ważek, mszywiołów, stułbi (hydr), i larwami ochotkowatych. Tworzą one p e r y f i t o n. Dno zbiornika, warstwa mułu, czy też szczątki roślin są środowiskiem życia ślimaków, pełzających larw ważek i drobnych stawonogów dennych (takich jak kiełże, ośliczki oraz wodopójki), w szczególności zaś larw ochotkowatych. Głębsze warstwy osadów goszczą małże oraz pierścienice. Wszystkie te organizmy tworzą bentos. Nekton litoralny składa się z chrząszczy wodnych, niektórych pluskwiaków, również ryb, żab, traszek i kijanek żab oraz ropuch. Błona powierzchniowa wody jest miejscem bytowania licznych pierwotniaków i innych mikroorganizmów, jak i trzech grup owadów, czyli chrząszczy krętaków, nartników dużych (czyli Gerridae) oraz mniejszych (czyli Vellidae). Tworzą one neuston.

Z o o p l a n k t o n w strefie litoralnej składa się głównie z dużych, słabo pływających, często osiadających na roślinach lub dnie wioślarek (np. Daphnia i Simocephalus), niektórych gatunków widłonogów, małżoraczków oraz niektórych wrotek.

Strefa wód otwartych (zwanej pelagiczną lub limnetyczną) - stanowi strefę toni wodnej, dochodzi do 3-5 metrów głębokości, przenikają tam jeszcze efektywnie promienie słoneczne. Podzielona jest na dwie części: epipelagial, czyli strefa prześwietlona oraz batypelagial, czyli strefa zaciemniona, której małe zbiorniki wodne nie posiadają. Pelagial zamieszkuje plankton oraz nekton. W skład zooplanktonu tej strefy wchodzi niewiele gatunków, ale za to może on występować w znacznych ilościach. Największą rolę pełnią widłonogi, a także wioślarki oraz wrotki. Zooplankton charakteryzuje się pionową migracją dobową, czyli przemieszczaniem w nocy na powierzchnię wody, natomiast za dnia do warstw położonych głębiej. Nekton tej strefy tworzą przede wszystkim ryby.

Połączone strefy litoralna oraz pelagiczna to razem strefa bufotyczna.

Strefa głębinowa (zwana profundalną - znajduje się pod poziomem kompensacyjnym). Składa się na nią dno i głęboka woda. Panuje tam całkowita ciemność, dlatego nie występują tam żadne rośliny, a w konsekwencji brak jest też ryb i organizmów roślinożernych. Strefa profundalu jest bardzo mało zróżnicowana biologicznie. W tym przypadku mamy do czynienia jedynie z nielicznymi larwami ochotkowatych, pierścienicami, małymi małżami Sphaeriidae i przezroczystymi larwami Chaoborus.

(Miejscem rozdzielającym pelagial i profundial jest głębokość, do której przenika światło, a oddychanie jest ściśle zrównoważone przez fotosyntezę).

b. w wodach płynących

Bystrze - strefa płycizny rzek, ze stosunkowo szybkim prądem, który zapobiega osadzaniu się iłu oraz innych materiałów, które niesie ze sobą woda. W tej strefie mamy do czynienia z organizmami bentosowymi i peryfitonowymi, przytwierdzonymi do podłoża i dobrze pływającymi rybami.

Plosa - strefa wód głębszych, gdzie prąd jest wolniejszy, a dno muliste. Dobrze rozwijają się tu pewne formy bentosu, takie które się zakopują, jak również nektonu, a czasem też planktonu.

Wszystkie wymienione strefy środowiskowe są środowiskiem życia zarówno dla roślin, jak i zwierząt, my jednak skupimy się wyłącznie na faunie słodkowodnej.

Biorąc za punkt wyjścia pierwszą klasyfikację, która uzależniona jest od miejsca bytowania organizmów i ich sposobu życia, możemy scharakteryzować następujące grupy zwierząt wodnych:

Bentos

Ślimaki (czyli Gastropoda). Są przedstawicielami gromady mięczaków Mollusca, która liczy prawie 90 tysięcy gatunków. Posiadają one pojedyncza skorupę, najczęściej zwiniętą w spiralę. Skorupa służy jako schronienie dla nogi i głowy. Do przemieszczania się służy im silnie rozwinięta podeszwowata noga, która wydziela obfite ilości śluzu, aby zmniejszyć tarcie nogi o podłoże. Ślimak ma też głowę z czułkami - "różkami", oczami, otworem gębowym oraz wór trzewiowy, przykryty muszlą. Najczęściej spotykanym wodnym w Polsce jest błotniarka (czyli Lymnaea stagnalis), z rodziny płucodysznych, do której należą też zatoczek oraz rozdętka. Ma ona muszlę w kształcie stożka i jest niebywale żarłoczna. Jeśli znajdzie się w akwarium, potrafi bardzo szybko zniszczyć całą jego roślinność. Błotniarka moczarowa (czyli Galba truncatula) może być żywicielem pośrednim dla niebezpiecznych pasożytów. Bardzo powszechna jest też rozdętka (czyli Physa gyrina), która jest bardzo płodna i bardzo szybko może okazać się problemem, jeśli znajdzie się przypadkiem w akwarium. W wodach słodkich bytuje zatoczek (czyli Planorbarius corneus). Jego skorupa ma średnicę 4cm i jest zawinięta jednopłaszczyznowo. Zatoczek jest jajorodny, żywi się małymi wodorostami. Wszystkie powyższe gatunki posiadają jamę płucną, umożliwiającą im korzystanie z tlenu atmosferycznego, są więc płucodyszne. Istnieją też gatunki oddychające skrzelami, powietrzem z wody, czyli skrzelodyszne. Przykładem takiego gatunku jest żyworódka (czyli Viviparus viviparus), o muszli o średnicy do 4cm, zwiniętej w spiralę. Oddycha ona skrzelami, żyje w zbiornikach słodkowodnych, również w wodach płynących, które zarastają rośliny i posiadają muliste dno. Żyworódka jest gatunkiem rozdzielnopłciowym, charakteryzuje ją przy tym dymorfizm płciowy. Jest to ślimak żyworodny. Jego młode przychodzą na świat bez błony jajowej i potrafią od pierwszych chwil życia pełzać jak dorosłe.

Małże (Bivalvia) stanowią gromadę mięczaków, do której należą gatunki morskie i słodkowodne, w sumie 15 tysięcy. Zbudowane są z worka trzewiowego i nogi, a całe ciało pokrywają dwie fałdy płaszcza z parą skrzel oraz dwuklapowa muszla wytworzona przez płaszcz. Bytują na dnie, gdzie pozbawiają wodę zawiesin organicznych, ale równocześnie niszczą podłoże i wykopują rośliny, używając przy tym wysuwanej mięsistej nogi. Zużywają też dużo tlenu, natomiast ich larwy, czyli glochidie, są pasożytami ryb. Przyczepiają się do ich płetw oraz skóry używając swoich haczyków oraz tzw. gruczołów bisiorowych i pozostają tam przez ok. jednego lub dwóch miesięcy. Następnie odczepiają się i rozpoczynają samodzielny byt. Dlatego nie wolno ich trzymać w tych samych zbiornikach co ryby. Jedynym gatunkiem nadającym się do hodowli w akwarium, ale nieogrzewanym, jest racicznica (czyli Dreissena polymorpha), których larwy nie są pasożytami, tylko pływają swobodnie i tworzą nowe kolonie. Mają jedynie 2-3 cm, prowadzą osiadłe życie, dzięki czemu nie uszkadzają dna, a dodatkowo znakomicie oczyszczają wodę, pozbawiając ją cząstek organicznych oraz niewielkich, pływających glonów. Gatunki, które na niżach Polski pospolicie zamieszkują wody stojące i wolno płynące, z dnem piaszczystym bądź mulistym są szczeżuje (czyli Anadonta cygnea) oraz skójki (Unio pictorum). Są to gatunki rozdzielnopłciowe, niemile widziane w akwariach. Tylko hodowla różanek wymaga wpuszczenia ich do akwarium w okresie rozmnażania, ponieważ wylęg następuje w ich dwupłatowych skrzelach.

Raki (Decapoda) należą do gromady skorupiaków, która z kolei składa się z dwóch podgromad: pancerzowców (czyli Malacostraca), będących organizmami bardziej rozwiniętymi, żyjącymi w wodach słonych, słodkich oraz na lądzie; mają stałą liczbę segmentów, oraz członowców (czyli Entomostraca), będących grupą niżej uorganizowaną, a wielu jej przedstawicieli stanowi część planktonu. Pancerzowce dzielą się na kolejne kilka rzędów, wśród których są dziesięcionogi (czyli Decapoda), a wśród nich raki. Rząd ten zawiera dalsze dwa podrzędny - pływających (czyli Natantia) oraz pełzających (czyli Repetantia). Są jednymi z największych skorupiaków naszych wód. Ich ciało pokrywa twardy, dobrze rozwinięty pancerz w kolorze brunatnym albo zgniłozielonym. Okryta jest nim jednolita, przednia część ciała, znana jako głowotułów oraz tylna, członowana, czyli odwłok. W Polsce spotyka się dwa gatunki raka - rzeczny (zwany szlachetnym), czyli Potamobius fluviatilis, oraz stawowy, czyli P. leptodactylus. Występują między nimi niewielkie różnice. Rak rzeczny posiada krótkie, grube kleszcze, które zwierają się nieszczelnie, i kolce karkowe na pancerzu. Zamieszkuje tereny nizinne, wolnopłynące, dobrze natlenowane, czyste rzeki i strumienie. Rak stawowy posiada długie, wąskie szczypce, które zamykają się szczelnie. Mieszka w stawach, jeziorach i rzekach z mulistym dnem, czasami wybiera wody słonawe, np. przy ujściach rzeki do morza. Nie lubią silnego światła, przebywają więc w norach przy brzegu lub pod kamieniami, a czasem pomiędzy korzeniami zatopionych drzew. Za dnia kryją się w norkach, a w nocy wychodzą na żer. Jedzą wszystko. Raki są rozdzielnopłciowe. Ich samice składają na jesieni kilkaset jaj. Nosi je na brzuchu, pod odwłokiem. Na wiosnę następuje wylęg młodych, które 10 dni później opuszczą ciało swojej matki i rozpoczną samodzielny byt. Interesującym aspektem życia raków jest ich rozród oraz proces linienia. W pierwszym roku życia linieją kilka razy, ale z wiekiem liczba ta się zmniejsza. Kolor pancerza ulega zmianom pod wpływem temperatury oraz naświetlenia, a także środowiska życia. Jeśli ich środowiskiem jest woda przezroczysta, są jaśniejsze, natomiast jeśli jest to woda mętna - ciemniejsze.

Raki żywią się żabami, larwami owadów, małymi rybkami, dżdżownicami, padliną, a także surowym mięsem i roślinami wodnymi. Występują osobniki męskie oraz żeńskie w obrębie jednego gatunku.

Larwy chruścików (czyli Trichoptera) są larwami owadów siatkoskrzydłych. Przypominają wyglądem motyle. Składają jaja w wodzie, na roślinach. Są drapieżnikami, zamieszkują wody stojące i bieżące, spożywają zarówno rośliny, jak i drobne zwierzęta wodne. Żyją w budowanych przez siebie kunsztownych domkach, które służą do ochrony ich odwłoka, niepokrytego pancerzem. Do budowy wykorzystują żwir, piasek, kawałki drewna, korę, liście, muszelki ślimaków i inne. Każdy gatunek robi to we właściwy sobie sposób, a do budowy wykorzystuje przeróżne materiały, w zależności od środowiska życia. W takich domkach, gdzie na zewnątrz jest tylko głowa oraz przód ciała, larwa przeobraża się w poczwarkę, a następnie wykluwa się z niej dorosły owad. Większe ryby mogą używać chruścików pozbawionych osłony jako pokarmu. Można je też hodować, używając do tego celu osobnego akwarium, nie ogrzewanego.

Larwy ochotek (czyli Chironomidae), tak jak chruściki, stanowią doskonały pokarm dla ryb, który chętnie spożywają. Są to larwy w kolorze ciemnoczerwonym, które zamieszkują muł dna zbiorników i spożywają szczątki roślin lub zwierząt. Można je hodować w akwariach, na których dnie umieści się pewną ilość mułu.

Płoszczyca szara (czyli Nepa cinerea) jest przedstawicielem pluskwiaków różnoskrzydłych (czyli Rhynchota). Jest to rząd owadów wodnych, które charakteryzuje posiadanie narządów kłująco-ssących. Należą do nich też pluskolce, topielice oraz nartniki. Mieszkają one w wolnopłynących i stojących wodach, w których przechodzą przez fazę tzw. przeobrażenia niezupełnego. Zarówno płoszczyca, jak i topielica są pluskwiakami, oba gatunki są drapieżne, mało się ruszają i posiadają płaskie, szarobrązowe ciało. Zamieszkują zazwyczaj dna rowów, bajor lub stawów. Wylęgają się jako nielotne owady młodociane, których ciało przypomina osobniki dorosłe.

Topielica (czyli Ranatra linealis), krewna płoszczycy. Żyje zagrzebana w roślinach wodnych. Łapie swoje zdobycze pierwszą parą chwytnych odnóży. Poluje nawet na zwierzęta o wiele większe niż ona sama. Swoje ofiary najpierw obezwładnia i je wysysa. Jest to największy pluskwiak środkowoeuropejski, razem z odnóżami ma 7,5cm.

Pijawki (czyli Hirudinea) są gromadą pierścienic, blisko spokrewnioną z rurecznikami. Żyją głównie w wodach słodkich, występują też na lądzie oraz w morzu. Poruszają się w wodzie za pomocą silnego wora skórno-mięśniowego, potrafią prześlizgnąć się wąskimi szczelinami, zagłębiają się w muł denny. Można się na nie natknąć w ciepłe dni nawet w małych zbiornikach. Powszechnie w Polsce występują pijawki rzędu szczękowych (czyli Gnthobdellae), reprezentowane przez pijawkę lekarską (czyli Hirudo medicinalis), oraz wielożerną lub końską (czyli Haemopis sanguisuga). Istnieją tez pijawki ryjkowe (czyli Rhynchobdellae). Nie posiadają one w ogóle szczęk, mają tylko otwór gębowy z wysuwalnym ryjkiem. Taką pijawką pijawka rybia, czyli Piscicola geometra.

Długość pijawki lekarskiej to od 10 do 15cm. Ich pożywienie to krew kręgowców. Zamieszkuje stawy i rzeki z mulistym dnem, obficie zarośnięte przez rośliny wodne, gdzie doskonale pływa. Jest długowieczna, może żyć nawet 20 lat. Wody stojące i rzeki nizinne zamieszkuje pijawka wielożerna, która żywi się larwami większych owadów oraz robakami. Ma słabe szczęki, którymi nie jest w stanie atakować większych ssaków, ponieważ nie mogłaby przegryźć ich skóry. Oba gatunki pijawek nadają się do hodowli w zimnej wodzie. Można je przetrzymywać nawet 6 miesięcy bez dostarczania pokarmu, a jej właściwości nie ulegną zmianie. Jeziora, stawy i rzeki zamieszkuje powszechnie pijawka rybia, która odżywia się przede wszystkim krwią ryb karpiowatych, ale innych również. W tym celu drąży specjalny otwór w skórze żywiciela i wysysają jego krew. Jej długość to 2-5cm.

Rureczniki pospolite (czyli Tubifex tubifex). Tak jak pijawka rurecznik należy do pierścienic (czyli Annelida) z gromady skąposzczety (czyli Oligochatea) i również jest obojnakiem. Zamieszkują ubogie w tlen zbiorniki wodne, niewielkie strumyki i rzeczki, gdzie często spotyka się ogromne ich ilości. Rureczniki drążą w mule na dnie małe jamki, z których widać wystający koniec ciała. Mają od 1 do 12cm długości i stanowią jeden z podstawowych typów pożywienia ryb akwariowych. Nie powinno się ich pozyskiwać w zbiornikach zanieczyszczonych, ponieważ rureczniki są bardzo odporne na ścieki i różne związki chemiczne, które rybom mogą zaszkodzić. Zbyt częste podawanie rybom rureczników też może być przyczyną chorób ryb.

Kiełż zdrojowy (czyli Gammarus pulex) jest niewielkim skorupiakiem słodkowodnym, dennym, z podgromady pancerzowców (czyli Malacostraca) oraz rzędu obunogów (czyli Amphipoda). Zamieszkuje głównie płynące wody z piaszczystym dnem, a także wody stojące. Osiąga najwyżej 2cm długości. Dosyć powszechnie spotykany jest w polskich wodach, stanowi bardzo dobry pokarm dla ryb, także akwariowych. Zjada części roślinne, atakuje też drobne zwierzęta wodne. Bardzo trudno jest go hodować w warunkach akwariowych, ponieważ potrzebuje do życia czystą, bieżącą wodę.

Ośliczka wodna (czyli Asellus aquaticus) - zwierzę słodkowodne, popularne, zamieszkujące stojące lub wolnopłynące wody, w których to porusza się pełzając po dnie, spożywa szczątki roślin. Reprezentuje ta samą gromadę co kiełż, rząd równonogów (czyli Isopoda). Osiąga wielkość 15mm. Można je hodować w akwarium z piaskiem i zgnitymi roślinami, nieogrzewanym. Zdobycie ich nie jest trudne, ale trzeba zwrócić uwagę, czy nie mają czerwonych pasków lub kropek na grzbietowej stronie, ponieważ jest to znak zainfekowania pasożytami groźnymi dla ryb.

Peryfiton

Gąbka słodkowodna (czyli Porifera z rodziny Spongillidae) jest organizmem wielokomórkowym, żyjącym zazwyczaj w słonej wodzie. Gąbki nie posiadają jednolitych kształtów. Najprostsze z nich, tak jak Leucosolema coriadea czy Sycon raphanus są podobne w budowie do prostego woreczka. Jego ściany składają się z podwójnej warstwy komórek, które tworzą ekto- i entodermę, a także z warstwy mezenchymatycznej. Żyją one w koloniach i potrafią tworzyć warstwy o grubości kilku centymetrów, która zawiera mnóstwo odgałęzień i narośli. Żółtozielony kolor gąbek uzależniony jest od barwy detrytusu w wodzie. Przypominają kłaczki przybrudzonej waty i można je zaobserwować w akwariach na roślinach lub kamieniach czy korzeniach.

Stułbia, zwana hydrą (czyli Hydra vulgaris) jest polipem, z typu jamochłonów. Mogą się rozmnażać przez pączkowanie lub płciowo. Zjadają drobne zwierzęta wodne. Masowo występują w zbiornikach wodnych z obfitą roślinnością, szczególnie w stawach. Żyją przyczepione do roślin lub kamieni. Ich ciało jest długie i workowate, zakończone czułkami ze stopą. Potrafią się znacznie kurczyć i przemieszczać z miejsca na miejsce. Posiada niesamowite zdolności regeneracji. Z każdego fragmentu ciała potrafi odtworzyć nowego osobnika. Stułbia jest groźna dla narybku, a także dla mniejszych ryb w akwarium. Dlatego nie jest mile widziana. Numer 67 "Akwarium" opisuje sposób radzenia sobie z hydrą.

Mszywioł (Bryozoa) to zwierzęta wodne, o osiadłym trybie życia i na ogół żyjące w koloniach, z małymi odstępstwami od tej reguły. Wyglądem podobne są do mchów. Porastają rośliny i różne przedmioty w wodzie, w postaci brunatnych plam. Rozmnażają się pączkując lub płciowo. W akwariach pojawiają się w postaci przetrwalników. W sprzyjających warunkach obrastają rośliny, szyby i inne przedmioty. Nie są groźne.

Pająk topik (czyli Argyroneta aquatica) to stawonog, jedyny pająk w Polsce, który żyje w środowisku wodnym. Zamieszkuje wody stojące, obficie porośnięte roślinnością. Buduje tam gniazda w kształcie dzwonów, gdzie gromadzi się powietrze atmosferyczne, którym topik oddycha. Magazynuje tam również zdobyte ofiary, służące mu za pożywienie, np. ośliczki lub rozwielitki czy też larwy owadów. Porównując topika do innych owadów wodnych można stwierdzić, że wykazuje on najlepsze przygotowanie do życia w środowisku wodnych. Jest on zdolny do przebywania pod wodą nawet do kilkunastu dni, bez potrzeby pobierania powietrza. Pobieranie odbywa się poprzez odwłok, z częstotliwością raz na kilka godzin lub dni. Owady wodne zmuszone są natomiast pobierać powietrze średnio co parę minut, co wiąże się z wypływaniem na powierzchnię. Topik zjada drobne zwierzęta, tak więc nigdy nie ma potrzeby atakowania ryb.

Wypławki (czyli Tricladida) jest gatunkiem robaków z gromady wirków (czyli Turbellaria). Zamieszkują słodkie wody stojące oraz płynące, gdzie występują pod kamieniami, między liśćmi. Zazwyczaj siedzą nieruchomo lub pływają czy tez pełzają po dnie szukając pożywienia. A pokarmem dla nich są, tak jak dla topika, drobne organizmy wodne, np. larwy owadów lub małe skorupiaki, rureczniki). W naszym kraju żyje kilkanaście różnych gatunków wypławków, najczęściej spotykany jest jednak wypławek biały (czyli Dendrocoelum lacteum). Ma on od 15 do 30 mm długości, barwę mlecznobiałą i jest spłaszczony grzbietowo-brzusznie. Jego ciało pokrywają rzęski, służące do poruszania się. Pokarm zdobywa za pomocą umieszczonych w nabłonku rabdid. Wypławek wyrzuca jej na zewnątrz, co krępuje ruchy ofiary i nie pozwala jej uciec. W akwarium znajduje się zazwyczaj za pośrednictwem pokarmu lub roślin. jest niebezpieczny, ponieważ wyjada ikrę i atakuje narybek. Wypławki są trudne do wytępienia ze względu na prędkość rozmnażania i odporność na stosowane środki chemiczne. Niezbyt dobrze jednak czują się w temperaturze wody powyżej 25ºC. Można go też zwalczać za pomocą ryb, dla których wypławek jest pożywieniem, ale metoda ta ma sens tylko przy słabym rozmnożeniu wypławka. Jeśli żaden z tych środków nie odniesie pożądanego rezultatu, należy oczyścić zbiornik, przepłukać go roztworem octu albo soli kuchennej w stężeniu 0,5%, czyli ok. 1 łyżki w litrze wody. Czynność powtórzyć z wszystkimi przedmiotami i roślinami, które znajdowały się w zbiorniku.

Larwy ważek (czyli Lestes, Aeschna). Są to owady uskrzydlone, posiadają przezroczyste, silnie użyłkowane skrzydła błoniaste w liczbie dwóch par, które umożliwiają ważkom szybki i zwinny lot. Ważki przechodzą przez proces tzw. przeobrażenia niezupełnego, zwanego hemimetabolią. Larwy ważki zamieszkują środowisko wodne, a do oddychania służą im skrzelotchawki. Są to jedni z najbardziej niebezpiecznych drapieżców wśród wszystkich organizmów tego typu. Wynika to z faktu, że wykształciły one narząd prowizoryczny, na który składa się długa wyrzucana warga dolna, zakończona hakami, tworząca maskę, którą chwyta pokarm, np. plankton lub narybek. Kiedy larwy są gotowe do przeobrażenia, wydostają się na powierzchnię wody, po czym dorosły już owad opuszcza chitynową powłokę.

Plankton

Zadychra pospolita (czyli Branchipus schaefferi) jest skorupiakiem z podgromady członowców (czyli Entomostraca) oraz rzędu liścionogów (czyli Phyllopoda). Można go spotkać między majem a wrześniem w obrębie okresowych zbiorników wodnych, zalanych łąk i stawów z gliniastym dnem. Pływa w nich grzbietem na dół, co umożliwiają mu faliste ruchy odnóży. Ma ciało o wydłużonym kształcie, o długości od 15 do 25mm, spłaszczone po bokach, koloru szaro-zielonego lub brązowego, czasami z domieszką czerwieni.

Dziwogłówka wiosenna (czyli Siphonophones grubii), tak jak zachydry i przekopnice pochodzi z podrzędu o nazwie liścionogi właściwy (Euphyllopoda). Zamieszkuje małe zbiorniki okresowe i stawy, których dno pokrywają opadłe liście. Jej ciało podobne jest budową do zachydry. Ma długość od 12 do 28mm. Występuje razem z przekopnicą wiosenną (czyli Lepidarus apus) w okresie wczesnej wiosny, między marcem a majem. Stanowi doskonałe pożywienie ryb akwariowych, tak jak i zachydra.

Przekopnica właściwa (czyli Triops cancriformis albo Apus canoriformis) spotykana jest w lecie na terenie niewielkich zbiorników słodkowodnych z gliniastym podłożem. A wcześniej, wiosną, występuje jej odmiana wiosenna, wspomniana wyżej, podobna do omawianej tu przekopnicy właściwej. Występują bardzo krótko, więc trudno je spotkać. Poruszają się w wodzie podobnie jak zachydra i dziwogłówka, czyli grzbietem do dołu, wiosłując przy ty odnóżami. Zjadają przede wszystkim detrytusa i larwy owadów, a także drobne skorupiaki. Jaj złożone w mule dennym mogą przetrwać wiele lat, nawet jeśli zbiornik wysycha. W cyklu rozwojowym występują u przekopnic larwy nauplius oraz metanauplius.

Rozwielitka (czyli Daphnia magna) pochodzi z podrzędu o nazwie wioślarki (Cladocera). Należą do niego także inne organizmy, wśród których można wymienić Diaphanosomę, Bosminę, Bythotrephes, Alonę, Iliocryptusa, Moinę, Ceriodaphnię, Sidę, Chydorus. Można je spotkać w stojących wodach słodkich, szczególnie małych stawach. Poławia się je począwszy od wczesnej wiosny, na późnej jesieni skończywszy. Są to zwierzęta rozdzielnopłciowe, wyraźnie dymorficzne płciowo. Samice rozwielitek są większe i posiadają tzw. siodełko (czyli ephippium), które znajduje się na grzbiecie, chronione jest pancerzem i służy jako komora lęgowa. Rozmnażanie jest biseksualne oraz partenogenetyczne. Pierwszy przypadek oznacza składanie jaj, które wymagają zapłodnienia, drugi zaś oznacza proces, w którym jaja tego nie wymagają, tylko bruzdkują. Pokolenia te występują naprzemiennie, to znaczy wtedy, kiedy warunki bytowe są ciężkie (jesień), powstaje pokolenie bioseksualne, a wiosną i latem występuje pokolenie partenogenetyczne (jaja zimowe i letnie).

Oczlik (czyli Cyclops strenuus) pochodzi z rzędu widłonogów (czyli Copepoda). Zamieszkują powszechnie wszystkie zbiorniki wodne, nawet rowy zalane wodą i kałuże. Można je poławiać w okresie wiosny, lata i jesieni, co dodatkowo ułatwia fakt, że występują tylko w strefie przybrzeżnej. Ich ciało pokrywa kutikula, osiągają długość 3mm. Cykl rozwojowy zawiera 3 stadia larwalne: najpierw następuje wylęg pływika (naupliusa), potem wraz z linieniem tworzy się metanauplius, a na koniec kopepodity, o kształcie zbliżającym się stopniowo do osobników dorosłych. Wspomniane wyżej wioślarki i widłonogi są podstawowym składnikiem planktonu, chętnie spożywanym przez ryby.

Innymi widłonogami są Cyclops olthonoides oraz Diaptomus Wierzejski, a także Ergalius sieboldti oraz Heterocope weissmanni, pasożyty skrzeli ryb słodkowodnych (rysunek przedstawia je razem z Cyclops strenuus).

Splewka karpiowa (czyli Argulus foliaceus), znany jako "wesz rybia". Jest ona pasożytem zewnętrznym atakującym ryby słodkowodne, ich skórę i skrzela. Pochodzi z rzędu splewek, inaczej tarczenic (czyli Branchiura). Porzuca żywiciela tylko w okresie rozrodu. Osiąga wielkość od 5 do 7mm. Zbudowany jest z głowotułowia i krótkiego, niesegmentowanego odwłoka, składającego się z dwóch płatów, ze szczątkowymi widełkami pośrodku. Porusza się za pomocą czterech par odnóży. Zamiast typowych szczękonóży ma przyssawki. Jego ciało jest spłaszczone grzbietowo-brzusznie. Jeśli splewka znajdzie się w akwarium, np. z pokarmem ze stawów, jest prawdopodobne, że wyrządzi w nim duże szkody. Będzie żywić się krwią ryb, wcześniej je raniąc i osłabiając.

Małżoraczki (czyli Ostracoda) są bardzo liczną i powszechną podgromadą skorupiaków. Zamieszkuje wszystkie stojące i wolnopłynące wody. Osobniki słodkowodne pochodzą z podrzędu Podocopa, zwykle z rodziny Cypridae. Mają długość ok. 2mm, pokryte są skorupą z dwoma klapami, spod której wychodzą odnóża. Jedzą wszystko, od gnijących części roślin czy zwierząt po młody narybek oraz ikrę. Z tych powodów nie powinny się znaleźć w akwarium, szczególnie rozpłodowym. Dostają się tam nierzadko razem z planktonem, ale jako pokarm nie są dla ryb szczególnie atrakcyjne. Jeśli ulegną znacznemu rozmnożeniu, można się ich pozbyć podgrzewając wodę do 30ºC.

Wrotki (czyli Rotatoria) należą do typu bezkręgowców i liczą 1500 gatunków. Niektóre z nich mają zaledwie 0,04mm, inne nawet do 3. zamieszkują głównie wody słodkie, ale również morza i glebę. Istnieją ich formy planktonowe, ale i pełzające i osiadające na dnie. Wrotki charakteryzują się dwubocznie symetrycznym ciałem, składającym się z części głowowej (która posiada urzęsioną tarczę z przodu ciała), tułowiowej i nogi. Tułów wraz z nogą pokrywa kutikula, często w formie pancerza. Są to organizmy rozdzielnopłciowe, z wyraźnym dymorfizmem płciowym. Samiec jest zawsze dużo mniejszy, krócej żyje i nierzadko nie posiada przewodu pokarmowego. Wrotki są odporne na zróżnicowane warunki bytowania. Spotyka się je zarówno w wodach arktycznych, ale i w gorących źródłach, gdzie temperatura dochodzi do 60ºC. Wrotki to znakomite pożywienie dla narybku, warto więc zacząć je hodować w zimie. Do zbiornika wkłada się nitkowate glony, klejnotkę zieloną (czyli Euglena viridis) oraz zebrane na wiosnę lub początku jesieni wrotki. Hodowla przetrwa długi czas, jeśli zostawi się ją w jasnym miejscu i nie zmienia wody.

Wodopójki (czyli Hydrachnida) nie stanowią typowego reprezentanta planktonu. Wody słodkie zamieszkuje dziewięć rodzin tych organizmów, przy czym są wśród nich także pasożyty - Unionicola. Potoki zamieszkiwane są przez rodzinę Sperchonidae i Unionicolidae. Niektóre są częścią perfitonu, nie planktonu, np. łażące Limnocharidae. Żyją przede wszystkim w strefie przy brzegu. Mają kuliste ciała, do ok. 3mm długości, barwy, w zależności od gatunku, jaskrawoczerwonej lub brunatnej. Formy planktonowe mają odnóża do pływania, dzięki którym bardzo szybko się przemieszczają. Inne gatunki pływają wolniej - rodzina Hydrachnidae. Żywią się drobnym planktonem, czasem atakują świeży narybek, stąd trzeba je eliminować z akwariów tarliskowych. Ryby niechętnie je spożywają w planktonie.

Larwy wodzienia (czyli Chaoboridae) są przezroczystymi organizmami całorocznymi. Zamieszkują przeróżne środowiska słodkowodne, zarówno małe kałuże, jak i głębokie, zimne jeziora. Są unoszone przez wodę, a w późniejszych stadiach rozwojowych osiadają na dnie, gdzie zagrzebują się w mule i stanowią część głębinowego bentosu. Są dobrym pokarmem dla ryb, które chętnie je zjadają. Nie można ich jednak wpuszczać do akwarium tarliskowego, ponieważ mogą być niebezpieczne dla narybku.

Nekton

Żaba wodna (czyli Rana esculenta) pochodzi z rzędu o nazwie płazy bezogonowe (Anura). Jest to najliczniejsza grupa gromady płazów - 1700 gatunków - i posiadają najwyższe zorganizowanie. Mają krótkie, płaskie ciała bez ogona. Są obdarzone dwoma parami kończyn. Kończyny tylne są dłuższe i służą do skakania. Żabę wodną można spotkać na terenie całej Europy, poza Półwyspem Skandynawskim, Islandią i północną częścią Wielkiej Brytanii. Żyje w płytkich zbiornikach, nad wodą lub pod jej powierzchnią. Na zimowisko zostaje w wodzie, gdzie oddycha przez powierzchnię skóry. Dorosłe żaby zjadają owady, pierścienice, ślimaki i małe kręgowce. Kijanki żywią się pokarmem zwierzęcym i roślinnym. Żaby składają jaja w postaci kokonów, na łodygach roślin wodnych. Zapewnia im to dopływ powietrza z atmosfery.

Żaba wodna jest w Polsce pod ochroną.

Neuston

Krętak (czyli Dineutes natator) jest jednym z chrząszczy. Jest bardzo wszechstronny, ponieważ równie dobrze pływa na powierzchni, zanurzony do połowy, nurkuje i lata. Jego oczy mają ciekawą budowę. Składają się z dwóch części i umożliwiają obserwowanie tego, co dzieje się nad powierzchnią wody i pod nią. Larwy krętaka są drapieżnikami, tak jak i larwy opisywanego pływaka żółtobrzeżka.

Nartniki (czyli Hydrometra z rodziny Gerridae, Veliidae). Rodzinę Gerridae reprezentuje sporych rozmiarów Gerris, a rodzinę Veliidae mniejszych rozmiarów, krótkonogi Rhagovelia. Są one pluskwiakami, często występującymi przy powierzchni w wodach stojących. W takim środowisku mogą użyć swoich nietypowych nóg, które umożliwiają im bieganie, czy wręcz ślizganie się po lustrze wody, utrzymując się cały czas na błonie powierzchniowej. Hoduje się je w wodzie z roślinami, mogą tam przetrwać do kilku miesięcy. Ich nogi pokrywają niezwilżane, inaczej hydrołobne, włoski, a dzięki temu nie przerywają błonki powierzchniowej, tylko powodują jej uginanie. Podobną zdolność posiadają krętaki, które mają takie włoski po brzusznej stronie ciała.

Larwy komarów (Culex) zamieszkują wody stojące (rowy z wodą, kałuże leśne, bezrybne stawy), gdzie spotyka się je wiosną, latem, aż do późnej jesieni. Często występują w bardzo dużych ilościach. Zazwyczaj wiszą w bezruchu, a ich rurki oddechowe wysunięte są nad wodę, ale ich ciała nie przylegają do błony powierzchniowej. Gdy pojawi się niebezpieczeństwo wykonują serię gwałtownych ruchów ciała i udają się w głębsze rejony zbiornika. Larwy i poczwarki komara są bardzo cennym pokarmem, szczególnie w przypadku dużych ryb. Nie należy ich jednak trzymać w domu, gdyż mogą rozwinąć się w dorosłe komary.