Wodne środowisko dzieli się na następujące grupy:

  1. stojące wody, tj. lenityczne; zalicza się do nich bagna, drobne zbiorniki, jeziora i stawy
  2. cieki czyli płynące wody, tj. lotyczne; należą do nich źródła, rzeki i potoki a także kanały, strumienie, rowy.

Ich początek stanowią źródła, na terenie których woda wypływa na powierzchnię. Potoki wypływają ze źródeł, następnie z nich są formowane rzeki. W ciekach woda stale płynie w danym kierunku, wymieniana jest stale na inną.

Źródła to wypływy naturalne podziemnych wód na powierzchnię. Tam, gdzie one stają się naziemne to miejsca będące równocześnie początkiem biegu strumieni i potoków. Wypływ źródeł to proces naturalny, samoczynny i skoncentrowany na ogół. One są bardzo zróżnicowane, w zależności od ukształtowania danej niecki, rozmiarów jej jak i również jakości i ilości wody.

Wśród zwykłych źródeł wyróżnia się:

  1. reokrenowe źródła - woda tych źródeł wypływa z poziomej płaszczyzny, często bijąc z siłą dużą i w dół spływając. Ich dno przeważnie jest skaliste lub żwirowate. Przeważają prądolubne organizmy, występuje uboga roślinność, warunki życia przypominają warunki w górskich potokach. Ich wody posiadają kwaśny charakter, zawierają dwutlenek węgla, kwaśne węglowodanów żelaza i wapnia w dużych ilościach.
  1. limnokrenowe źródła o wanienkowatym łożysku, które od spodu wypełnia woda, tworząc niewielki zbiornik, cały nadmiar wody ulega przelaniu spływając w dół, i daje początek potokowi. Obecne podłoże zwykle jest piaszczyste lub muliste. Roślinność bujnie się rozwija a zwierzęcy świat nie jest światem ubogim. W zimie pojawiają się tutaj młode żaby, także przechodzi tutaj rozwój plamista salamandra.
  1. helokrenowe źródła, bagniste; ich woda przesiąka poprzez warstwę grubą ziemi, na skutek czego wytworzone zostają moczary mające różną wielkość. One stanowią pośrednie środowisko pomiędzy wodą a lądem. Spotyka się wiele organizmów zarówno lądowych, jak i pochodzenia wodnego: pajączki, owady, mięczaki i wije.

Do źródeł z wodą niejednokrotnie trafiają organizmy które żyją w podziemnych wodach zatem np. nie posiadające oczu, jak Asellus cavaticus - ośliczka albo Nipfargus puteanus przypominający kiełża. W zimnych źródłach występuje Planaria alpina - wypławek alpejski, przy dużej zawartości wapnia Gammarus pulex - kiełż. Dla źródeł charakterystyczną rośliną jest Nasturtium officinale - rukiew wodna oraz Veronica beccabunga - przetacznik bobownik.

Wydajność źródła, jako ilość wody wypływająca w danej jednostce czasu z niego, jest ogromna, waha się między 10 tys. dm3/s a do 0,01 dm3/s. Poza tzw. zwykłymi źródłami na obszarze Polski istnieją źródła posiadające duże ilości mineralnych soli. Wody które wypływają z głębszych skalnych warstw zwykle są silnie zmineralizowane. One tworzyć mogą solankowe źródła, które spotyka się np. w Ciechocinku. Siarczanowe źródła obecne są w Busku-Zdroju, w Nałęczowie żelaziste, albo też szczawy czyli wody zawierające dwutlenek węgla wolny, wypływające w Krynicy m.in.. Istnieją także gorące źródła o temperaturze wyższej znacznie niż temperatura powietrza na określonym obszarze nazywa się je cieplicami, takie źródła obecne są w Cieplicach.

W źródłach woda jest zimna, pochodzi w górach z tajenia lodów i śniegów, posiada bardzo niewielkie roczne i dobowe amplitudy temperatur. Zazwyczaj temperatura górskich źródlanych wód jest ulega obniżeniu wraz ze wzrostem wysokości na jakiej znajduje się źródło. Roczne i dobowe amplitudy temperatur są niewielkie, np. w biegu wysokogórskim potoków roczne amplitudy są w granicach od 1 - 60 C, na tzw. pstrągowym odcinku wynoszą 150C a w biegu dolnym rzeki ich wysokość dochodzi do 240C w przybliżeniu. W źródłach obecne są organizmy takiej jak stenotermiczne i zimnolubne organizmy. W miejscach gdzie woda wypływa na powierzchnię w wodzie ilości tlenu są małe przeważnie, dalej od tegoż miejsca ma miejsce jej lepsze natlenienie. Fauna charakterystyczna dla źródeł wykazuje mieszany charakter, uzależniony od typu określonego źródła.

Potoki są wodami wypływającymi ze źródeł. Głównie są charakterystyczne dla górskich rejonów, zwłaszcza tatrzańskich. Potoki występować mogą na nizinnym terenie. Z potoków tworzą się rzeki, będące niejako ich przedłużeniem i kontynuacją. Cechą charakterystyczną środowisk potoków jest wąskie łożysko i turbulentny, wartki prąd, woda czysta, bogata w tlen i zimna. Atmosfera stanowi główne źródło tlenu, a ułatwiającym pochłanianie jego czynnikiem jest bieg burzliwy potoku. Dzięki nieustannemu zasilaniu wód potoku źródlanymi wodami o wyższej temperaturze od 0C i dzięki prądowi silnemu w zimie potoki nie zamarzają przeważnie. W górach potoki mają kamieniste dno, przeważnie składające się z otoczaków o wygładzonej przez wodę powierzchni, piaszczyste lub żwirowate na nizinach. Dno potoku jest czyste, potoki po deszczach przybierają brudno żółtawą barwę. Zmętnienie wody tego rodzaju jest dla zwierząt niekorzystne, zwłaszcza ryb. Rośliny są reprezentowane zazwyczaj tylko przez denną mikroflorę, głównie mchy i glony, natomiast brak zupełnie roślinnego planktonu i wyższych roślin. Rozmieszczenie glonów okazuje się specyficzne bardzo, one obrastają kamienie, skały oraz ziarna żwiru zwłaszcza po odprądowej stronie, przylegają ciasno do podłoża tym sposobem przeciwdziałając się spłukiwaniu poprzez wodę. W potokach kamienie są pokryte nalotem cienkim okrzemek, rozwijających się szczególnie silnie jesienią i wiosną. Inne glony takie jak np. sinice stanowią płaskie plechy brązowe albo ciemnobrązowe. W miejscach ocienionych występują krasnorosty krwistoczerwone. Z glonów największym występujących w polskich górskich potokach jest Hydrurus z grupy złotowiciowców. Komórki tego właśnie organizmu, rozmieszczone w masie galaretowatej, tworzyć mogą plechę mającą długość 1 metra. Łożysko części odcinków potoków jest pokryte kobiercem zwartym mchów z nimi są luźno związane zróżnicowane gatunki wodopójek. Bezkręgowe zwierzęta stanowią głównie nekton i bentos. Przeważają pośród nich tlenolubne, prądolubne i stenotermiczne formy. 1/4 zwierzęcego świata potoków to larwy widelnic i chruścików, występują tu ponadto także larwy ochotkowatych, jętek, kiełże, mszywioły i gąbki, także ślimak strumieniowy przytulik - Ancylus fluviatilis, drobne wirki, wrotki, skorupiaki, nicienie, pijawki i wodopójki. Zwierzęta potoków przeważnie bytują na dnie, głównie są to osiadłe i pełzające formy, a nie formy w wodzie unoszące się. Potokowe zwierzęta ponadto odznaczają się specjalną właściwością, nazywaną dodatnią reotaksją, która polega na tym, iż one poruszają się nieustannie przeciwko prądowi wody, a to równoważy ich znoszenie w dół potoku z prądem. Przedstawiciele charakterystyczni nektonu potoków to łososiowate ryby. W biegu górnym potoku, gdzie jest prąd bardzo silny występuje potokowy pstrąg Salmo trutta morpha fario, niżej nieco, przy mniej nasilonym prądzie , bytuje Thymalus thymalus - lipień, odbywa tarło Salmo salar - łosoś oraz Salmo trutta - troć.

Rzeki stanowią twory powierzchniowej erozji, istniejącymi i powstałymi dzięki odpływowi skoncentrowanemu opadowych wód. Nierównomierność zasilania, wywołująca różnice w rzekach stanów wody, wpływa bezpośrednio także na ilość materii allochtonicznej dostarczanej stanowiącej podstawą pokarmowego łańcucha w rzecznych ekosystemach. Biocenozy płynących wód, uwarunkowane cyklami rocznymi wegetacji i niestabilnością przepływu, przystosowane są do tychże zmian naturalnych zachodzących w rzecznym środowisku. Główne przystosowanie sprowadza się do zachowania podstawowego biocenotycznego układu, będący zgodnym z danym prądem rzeki troficznym łańcuchem i zgrupowanym współistnieniem, stanowiących ten układ wodnych: zwierzęcych i roślinnych organizmów.

Rzeka jest naturalnym słodkowodnym ciekiem, większym od potoku, który płynie w łożysku oraz dolinie wyżłobionej na skutek działania jego erozyjnej siły. Współczesna rzeczna sieć w Polsce została ustalona w czasie zlodowacenia ostatniego. Jej układ jest zatem powiązany z procesem kształtowani się powierzchni kuli ziemskiej, ilością płynących wód, zamarzaniem, wahaniami stanów wody itp. Gdy łożysko rzeki się pogłębia i rozszerza, szybkość prądu ulega zmniejszeniu. Dno żwirowate i kamieniste początkowo, staje się miękkie bardziej, piasek drobny pokrywa się pewną warstwą mułu. Zmniejsza się przezroczystość wody, woda przybierać może zróżnicowane barwy co uzależnione jest od rodzaju substancji w niej zawieszonych. Temperatura wody wyższa jest niż temperatura w potoku, wyraźnie zależny od temperatury jaką ma otoczenie. Zawartość tlenu maleje z biegiem danej rzeki, lecz w wodach które nie są zanieczyszczone ściekami, w ich dolnym nawet biegu wysoka pozostaje.

Ilość płynącej wody w rzece podlega wahaniom znacznym: od ilości która odpowiada przepływowi podczas tzw. " wielkiej wody" do ilości stwierdzanej podczas najniższych poziomów.

Regulowanie rzeki powoduje ograniczenia w możliwości rozwoju i bytowania flory i fauny wód. Organiczne życie ulega ogromnemu zubożeniu. Obszary zastoiskowe są miejsce bytowania różnego rodzaju organizmów które stanowią pokarm ryb, także często są miejscem gdzie odbywa się tarło ryb.

W różnych środowiskowych warunkach rzeki obecne są różne gatunki roślin i zwierząt. Rzeki stanowią krainę karpiowatych ryb, wyróżnia się:

  • krainę brzany - wyróżniono tutaj następujące ryby: uklej, kleń, świnka, wędrowna certa oraz boleń.
  • krainę leszcze - wyróżniono tutaj następujące ryby: karp, sandacz, sum, płoć, szczupak, okoń i wzdręga,.

W ujściu rzeki do morza pojawiają się ryby: flądra i stynka.

Wśród glonów występują najliczniej okrzemki, w zooplanktonie obecne są wrotki. Kwiatowe rośliny w nizinnych rzekach są liczniejsze w porównaniu z potokami. Ich rozwój odbywa się w przybrzeżnej strefie, najczęściej przypominając zbiorowisko oczeretów.

Innym istotnym zespołem rzecznych organizmów jest bentos. Pod względem warunków występowania jego w rzekach wyróżniono 3 biotopy zasadnicze:

  1. kamieniste albo żwirowate dno o prądzie silnym
  2. piaszczyste albo zamulone dno, prąd spokojny
  3. brzegi rzeki które zarośnięte są nasienną roślinnością.

Pierwszy z wymienionych biotopów głównie występuje w biegu górnym rzeki, drugi oraz trzeci w dolnym i środkowym.

Zwierzęta w prądzie żyjące, w biegu górnym rzeki to: widelnice, wypławki, larwy jętek, ślimaki, larwy chruścików, muchówek, ośliczki i kiełże.

W drugim ze wspomnianych biotopów obecne są : ślimaki, drobne skorupiaki, larwy owadów różnego rodzaju.

Brzegi rzeki są zamieszkiwane przez liczne gatunki ptaków, takich jak mewy czy rybitwy.

Zależą one od warunków obecnych, klimatycznych głównie. Rzeki są zasilane głównie atmosferycznymi opadami w dorzeczu ich, śniegiem, powodującym po stopnieniu szczególnie na nizinnych obszarach, stany wód wysokie - powodzie, w wiosennym okresie, w marcu, kwietniu zwłaszcza, także deszczem, powiązanym z charakterystycznymi letnimi wezbraniami górskich wód. Stany wody najniższe, czyli niżówki są związane z jesiennym okresem. Ilość transportowanej poprzez rzeki wody są bardzo duże, ilość wody przy tym oraz jej prędkość przepływu jest zróżnicowana bardzo w rzekach różnych co uzależnione jest od wielkości dorzecza tych rzek, nachylenia koryta rzeki, ilości źródeł, zimą okresów zlodzenia, ilości opadów. Na dnie każdej rzeki jest gromadzony osad. Dzięki kierunkowemu stałemu ruchomi wody ma miejsce spłukiwanie oraz transport zawiesiny skierowany do ujścia, a tam dochodzi do jej akumulacji. Siła transportu z brzegiem danej rzeki maleje, w biegu górnym jest duża, słabnie wraz ze zbliżaniem się do ujścia.

Rzeki stanowią czynnik kształtujący krajobraz, podcinają brzegi tworząc urwiska malownicze, z gruntu zabranego usypują wyspy w korycie, na których rozpoczyna się niezwłocznie sukcesja. Ona nie doprowadza do powstania zrównoważonego ekosystemu, ponieważ zanim stanie się to, rzeka powoduje zniszczenie wyspy i usypuje gdzieś nową.

W taksonomicznym obrębie każdego ekosystemu, zatem także rzecznych środowisk, panuje podział podstawowy na samożywne organizmy, inaczej autotrofy oraz cudzożywne - heterotrofy. Pierwsze z nich produkują, z kolei drugie konsumują organiczną materię. Grupę trzecią stanowią reducenci heterotroficzni, inaczej destruenci, będący organizmami rozkładającymi organiczną martwą materię (detrytus) do mineralnych prostych związków oraz wodne rośliny do form przyswajalnych dla większości I rzędu konsumentów.

Krążenie materii dotyczące wodnego zbiornika

W skład sklasyfikowanych tak troficznych grup wchodzą gatunki zwierząt i roślin wodnych, zarówno wyżej, jak i niżej uorganizowanych. Rolę podstawową w rozkładzie, materii organicznej obecnej w wodzie, spełniają mikroorganizmy. Saprofityczne bakterie ( w stopniu mniejszym także glony i grzyby) umożliwiają unieszkodliwienie oraz zmineralizowanie większej części zanieczyszczeń występujących w rzekach.

W ciekach na skutek nieustannego, wywołanego prądem procesu mieszania się wzajemnego wód nie obserwuje się termicznej stratyfikacji. Rzeki i potoki posiadają równomierną niemal temperaturę począwszy od powierzchni do dna. Tylko wolno płynące i głębokie rzeki mogą posiadać uwarstwienie przypominające uwarstwienie jezior, jednak różnice temperatur między różnymi warstwami nie są wielkie. Nagrzewanie płynących wód zależne jest od ilości słonecznej energii, wymiany ciepła pomiędzy dnem a wodą - charakteru dna, nagrzania nad wodą powietrza oraz ciepła dopływających wód. Trzecie z wymienionych źródeł ciepła, na skutek znacznej powierzchni kontaktu z powietrzem wody, w ciekach posiada duże szczególnie znaczenie. Charakterystyczna jest dla cieków pewna strefowość "pozioma" temperatur wody: one wzrastają łącznie z odległością mierzoną od danego źródła rzeki. Wody najzimniejsze mają zwykle źródła, najcieplejsze - biegi dolne rzeki. Temperatury najniższe wód w rzekach Polski równe są około 0C, zwykle utrzymują się przez parę miesięcy. Wartości najwyższe temperatur, w lipcu zanotowane nie przekraczają wartości dwudziestu kilku stopni. Występować mogą różnice temperatur pomiędzy przybrzeżnymi partiami rzecznych wód a określonym nurtem rzek. W nurcie woda jest latem chłodniejsza w porównaniu z terenem przybrzeżnym, w porach roku chłodnych jest odwrotnie. Przybrzeżna strefa rzeki jest pod wpływem wyraźniejszym temperatury brzegu w porównaniu z jej nurtem.

Temperatura wody ma decydujący wpływ na życie większej części wodnych organizmów. Wahania temperatury wpływają na przebieg fizjologicznych procesów, a tempo tychże procesów ulega podwojeniu przy każdorazowym podniesieniu wartości temperatury o 10C. Tempo wzrostu, aktywność organizmów oraz intensywność oddychania jest uzależnione od temperatury.

Ruchy wody zatem silny prąd albo falowanie posiada duże znaczenie dla samych wodnych środowisk, ale i także dla warunków w jakim żyją zamieszkujące je organizmy. Przy silnych ruchach wód nie pojawia się np. proces osadzania się zawiesin, kiedy z kolei przy ruchu słabym występują zastoiskowe środowiska. Ruch wody ma wpływ na wyrównanie termicznych różnic i pozostałych w zróżnicowanych strefach wodnego środowiska. Ruchy wód umożliwiają dostarczanie pokarmu i tlenu dla organizmów, podczas gdy są odprowadzane produkty procesów przemiany materii. Przeprowadzony został względem ruchu wód stosowany najpowszechniej podział śródlądowych wód na płynące oraz stojące zatem na lotyczne oraz lenityczne środowiska.

W ciekach prędkość prądu maleje począwszy od źródeł w kierunku ujścia rzeki. Występują różnice znaczne w szybkości prądu dla różnych partii rzeki: okolice powierzchni wody charakteryzują się szybszym prądem, w porównaniu z dnem czy przybrzeżnymi okolicami, gdzie siły tarcia oddziałują. Dlatego też tworzą się różne biologiczne środowiska o różnym poziomie przystosowania do różnej działalności prądu: charakteryzujące się zespołem reofilnych organizmów środowisko lotyczne, lenityczne, w ramach którego przeważają gatunki które unikają silnego prądu (tzw. reokseny) oraz szereg pośrednich środowisk.

Woda stanowi doskonały rozpuszczalnik, w niej występują duże ilości różnych związków mineralnych i organicznych. Mogą nimi być gazy rozpuszczone - z gazów obecnych w wodzie znaczenie największe dla życia posiadają dwutlenek węgla, tlen, azot, a także metan, siarkowodór oraz inne. Te gazy są pochłaniane w czasie zetknięciu się z atmosferą wód, albo również powstają na skutek biologicznych i chemicznych procesów zachodzących w ciekach wodnych i zbiornikach. Ilość gazów rozpuszczonych uzależniona jest od temperatury, ciśnienia atmosferycznego i zasolenia wód. Rozpuszczalność w wodzie gazów maleje ze wzrostem wartości temperatury. Każdej wartości temperatury odpowiada stężenie określone gazów rozpuszczonych. Przy zwiększeniu temperatury gazy wydzielać się mogą w formie pęcherzyków.

Tlen - posiada znaczenie podstawowe dla życia wszystkich organizmów. Jest niezbędny do oddychania niemal wszystkim organizmom, roślinom oraz zwierzętom, jest konieczny w procesach polegających na rozkładzie i innych chemicznych reakcjach. Woda tlen pobiera zwłaszcza z atmosfery. Jest pochłaniany przez górną warstwę wody, transport do głębi zbiornika głównie odbywa się przy spowodowanym falowaniem ruchu wody. Dyfuzja - przenikanie zachodzi bardzo wolno w wodzie, w przybliżeniu 320 tys. razy wolniej w porównaniu z powietrzem. Przy natlenieniu wód rolę główną odgrywają prądy cyrkulacyjne spowodowane przez wiatr i prądy konwekcyjne wywołane zmianami temperatury. W wodzie drugie źródło tlenu stanowi tlen który wydzielany jest przy procesie fotosyntezy roślin. Ilość tlenu wydzielanego jest proporcjonalna względem nasilenia asymilacji a także odpowiada ilości dwutlenku węgla zużytego. Wydzielane poprzez rośliny ilości tlenu są ogromne. Latem , w sprzyjających warunkach, w porośniętych silnie roślinami miejscach, zachodzić może przesycenie wody cząsteczkami tlenu - wokół roślin występują banieczki gazu. Duża szczególnie rola glonów będących dostarczycieli w zimie tlenu, gdy powierzchnia zbiornika jest odcięta od powietrza pokrywą lodu. Woda pochłania z atmosfery tlen kiedy jest nienasycona nim, wydziela, kiedy jest przesycona. Poziom wymiany wzrasta im jest większa powierzchnia zbiornika oraz im większa różnica nasycenia powietrza i wody tlenem. Ilość w wodzie tlenu uzależniona jest od temperatury w dużym stopniu, jeśli woda jest ma niższą temperaturę tym więcej zawierać może tlenu tak np. przy temperaturze bliskiej 0C w wodzie rozpuścić się może w przybliżeniu dwukrotnie więcej tlenu niż w temperaturze 30C. Zawartość soli i ciśnienie atmosferyczne także wpływają na ilość tlenu występującego w wodzie. Dzięki nieustannemu oddziaływaniu prądu w ciekach panują zwykle korzystne tlenowe warunki. Tlen jest łatwo pobierany z atmosfery, bez trudu jest transportowany w warstwy głębsze wody. Dobrymi szczególnie tlenowymi warunkami charakteryzują się biegi górne cieków. W płynących wodach jednak wystąpić może zanik tlenu, przeważnie powstający na skutek zanieczyszczeń, przy intensywnym rozkładzie organicznej materii.

Dwutlenek węgla pochodzący z oddechowych procesów stanowi jedno ze źródeł ważniejszych tego gazu obecnego w wodzie. Inne źródło dopływu CO2 to procesy rozkładu zachodzące w mule i w stopniu mniejszym, dopływy CO2 wraz z atmosferycznymi opadami i z gruntowymi wodami. Zawartość tego gazu , odwrotnie niż ilość tlenu, jest wyższa w wodzie w porównaniu z powietrzem. Obecny w wodzie dwutlenek węgla występuje nie tylko jako forma gazowa ale także w postaci kwasu węglowego nietrwałego, który łączy się szybko z innymi chemicznymi związkami, zwłaszcza ze związkami wapnia, jednocześnie tworząc dwuwęglany i węglany. W środowiskach mających dużą ilość organizmów roślinnych stężenie tego gazu ulegać może w ciągu całej doby, tak jak tlenu, dużym wahaniom. Dwutlenek węgla stanowi niezbędny czynnik w życiu wszystkich roślin, jako źródło zasadnicze węgla, będącego podstawowym elementem budowy organicznych związków. Rośliny pobierają dwutlenek węgla w fotosyntezie tak intensywnie, iż czasami w przeciągu dnia on ulec może w określonym środowisku wyczerpaniu niemal całkowitemu. Zapasy CO2 odnawiają się w procesach fermentacyjnych i oddechowych. Dobowe wahania CO2 są ogromne. Ilość dwutlenku węgla w różnych warstwach wody i częściach zbiorników uzależniona jest od licznych biologicznych czynników, w szczególności od aktywności samożywnych organizmów, zatem ich intensywności fotosyntezy oraz oddechowych procesów. Dwutlenek węgla rozmieszczany jest w wodach - niewiele jest go przy powierzchni, gdyż tutaj jest pobierany intensywnie przez rośliny, w głębszych warstwach - większe ilości na skutek intensywniejszych oddechowych procesów. Wahania ilości dwutlenku węgla są związane także z zawartością wapnia w wodzie oraz ze zmianami wartości odczynu wody.

Zawartość soli mineralnych w rzekach ulega wahaniom 0,05 - 0,6 g/dm3. Związki soli obecne są w zróżnicowanych stosunkach jakościowych i ilościowych, w zależności od środowiska oraz różnorodnych procesów biologicznych i fizyko-chemicznych w nim zachodzących. Płynące i stojące wody, różnią się pomiędzy sobą zawartością mineralnych soli. Pierwiastki będące składnikami mineralnych soli zużywanych przez wodne rośliny do budowy swojego ciała tj. azot, węgiel, fosfor, magnez, siarka, żelazo, wapń, potas nazywa się biogenami albo nutrientami.

Rozpuszczone organiczne substancje pochodzą z procesu wydzielenia poprzez komórki żywe, częściowo po śmierci danych organizmów z procesu rozpadu komórek, albo z organicznych ścieków. Te substancje często mają specyficzną biologiczną aktywność, działają hamująco lub pobudzająco na życiowe procesy określonych grup organizmów. Substancje organiczne rozpuszczone są użytkowane zwłaszcza przez grzyby i bakterie, również przez część glonów.

Woda stanowi pierwotne środowisko życia, wywodzą się z niej wszystkie grupy organicznego świata.

Jako środowisko woda zasadniczo różni się od lądu, wymaga specjalnych przystosowań od organizmów, dlatego w wodach powstają inne zupełnie zespoły w porównaniu z lądem. Duża gęstość wody umożliwia organizmom znajdowanie warunków do życia na całej objętości wodnej toni. Te organizmy przystosowane są do warunków, jakie wymagane są w poruszaniu się przy przezwyciężaniu znacznego dosyć oporu wody powiązanego z jej gęstością i lepkością. Dzięki wspaniałym zdolnościom wody będącej rozpuszczalnikiem, większość pokarmowych substancji roślin jest w roztworze, który stanowi źródło dla rośliny pobierania ich całością powierzchni ciała. Również wydalane przez różne organizmy organiczne substancje woda rozpuszcza szybko i przenosi. Obumarłe organizmy są częściowo zjadane przez organizmy inne, z nich część odkładana jest w osadach, lecz ich większość podlega samo rozpuszczeniu oraz bakteryjnemu rozkładowi, wchodzi ponownie do roztworu oraz jest użytkowana przez pozostałe organizmy. Na skutek układu pionowego ciśnienia, światła, temperatury, zatem również i chemicznych własności wód, wodnych zbiorników wyróżnia się szereg stref, tworzących zróżnicowane środowiska które zamieszkałe są przez odpowiednio przystosowane i zróżnicowane zespoły organizmów.

Ze względu na różną: prędkość przepływu, chemizm i temperaturę wody i nasłonecznienie, głębokość oraz rodzaj podłoża rzeczne środowisko stwarza wyodrębnione ekologiczne nisze. One opanowane są przez plankton, neuston, nekton, pleuston, peryfiton, bentos, makrofity i psammon. Te zespoły nie są wyznaczone przez jednoznaczne granice oraz populacje gatunków; przenikają się wzajemnie i są uzależnione od dominacji czynników biotycznych przez nie preferowanych. Wraz z wymienionymi czynnikami biocenotyczna równowaga rzek podlega wegetacyjnym cyklicznym fluktuacjom; sezonowym i dobowym.

Zespoły ekologiczne śródlądowych wód

Zanieczyszczenia ściekami organicznymi rzeki zmieniają trofizm i chemizm wody. Zmienia się populacyjny i gatunkowy skład powyżej wymienionych ekologicznych zespołów. Zachodzące w rzecznej biocenozie przemiany stanowią odzwierciedlenie stanu czystości wód, który określić można występowaniem nasilonym określonych gatunków fauny i flory.

Plankton

Plankton jest zespołem najczęściej drobnych wodnych organizmów, zwierzęcych i roślinnych, swobodnie unoszących się w wodzie, pozbawionych zdolności ruchu aktywnego lub poruszających się, lecz bez zdolności przeciwstawienia się prądom silniejszym wody.

Niższe zwierzęce i roślinne organizmy są niezdolne przeciwstawić się prądowi jaki ma woda, dlatego występuje w rzece łącznie z sestonem unoszonym tychoplankton, będący odmianą właściwego planktonu, powstałą poprzez porwanie prądem tych organizmów które związane są z dnem danej rzeki albo osiadłych na różnego rodzaju podłożach. W płynących leniwie wodach powyżej spiętrzeń dominują glony (Algae), stanowiące fitoplankton, między nimi występują najliczniej zielenice (Pandorina, Volvox, Chlorella, Eudorina) oraz sinice (Aphanizomenon, Anabaena, Microcystis), rzadsze są bruzdnice (Ceratium) i okrzemki (Pennales). Mikrofauna - zooplankton tworzony jest przez: wrotki (Synchaeta, Keratella, Polyarthra, Filinia, Rotatoria, Trichocerca), widłonogi (Chydorus, Eudiaptomus), wioślarki (Mesocyclops, Bosmina, Daphnia) a także wiele gatunków pierwotniaków (Protozoa).

Seston stanowi pokarm dla planktonu. Organiczna zawiesina będąca jego składnikiem posiada duże ilości allochtonicznej materii, w niej z kolei m.in. biogeny które pochodzą ze ścieków nieoczyszczonych i przenawożonych rolnych użytków. Wśród planktonowych organizmów występują licznie drapieżne formy, takie jak np.: orzęski jednokomórkowe (Ciliata), ich przykład to znany powszechnie pantofelek (Paramecium) i skorupiaki do których zalicza się znaną równie (jako karma akwariowa) rozwielitką - dafnią (Daphnia).

Bakterie (Bacteriophyta) unoszone przez prąd wody to bakterioplankton. Ze względu na jego wielkość (mniej niż 5μm) stanowiących go organizmów, jest zamiennie nazywany ultraplanktonem.

Przedstawiciele planktonu śródlądowych wód:

Nekton

W skład nektonu wchodzą wodne zwierzęta, pływające w aktywny sposób w rzece. Oprócz minogów smoczkoustych (Lampetra) i ryb (Pisces) zalicza się do nektonu wszystkie kręgowe zwierzęta, które trwale albo okresowo bytują, z racji miejsce zdobywania pokarmu czy rozrodu w wodnych zbiornikach. Te zwierzęta mają przystosowania szczególne do nurkowania, pływania oraz żerowania w wodnym środowisku.

Neuston

Neuston jest tworzony przez organizmy, wykorzystujące zjawisko powierzchniowego napięcia oraz czynniki obecne przy granicy faz powietrza i wody. Tymi czynnikami są; dobre natlenienie, różnice temperatur, obecność pływających pokarmowych cząstek, nasłonecznienie i zatrzymywanie dzięki ostatniemu z wymienionych większości nadfioletowych promieni UV oraz podczerwonych IR.

Pod względem środowiska (fazy) wodnego lub powietrznego, neuston podzielono na: epineuston, który grupuje organizmy prowadzące życie przy powierzchni wody oraz hyponeuston - do niego należą organizmy które preferują podwodne życie.

Organizmy powierzchniowej błonki

Neuston jest pod względem biologicznego składu bardzo zróżnicowany. Do niego zalicza się: bakterie , np. siarkowe (Tiothrix) i żelaziste (Thiobacills ferroxidans); neustonowe glony: przede wszystkim należące do gromady zielenic (Chlorophyta), złotowiciowców (Chrysophyta); wiele gatunków pierwotniaków (Protozoa) oraz wrotków (Rotatoria), także niektóre stadia przejściowego rozwoju, jak i dorosłe postacie /imago/ wyższych zwierzęcych form, które obserwować można także w akwariach domowych. Ekologiczne zacisze rzecznego neustonu wykorzystują m.in. płocie (Rutilus) w fazie larwalnego rozwoju. Przeobrażeń całkowitych w nim dokonują owady; m.in. wodne pluskwiaki (Heteroptera), z nich grzbieto-pławki (Notonecta), nartniki (Hydrometra) i chrząszcze duże kałużnice (Hydrous) oraz od nich znacznie mniejsze krętaki (Gyrinus).

Neuston stanowi zbiorowisko będące nietrwałą formą, lecz dla danych gatunków jest jedynym i wyłącznym sposobem bytowania.

Pleuston

Elementami pleustonu są rośliny pływające, swobodnie unoszące się na powierzchni toni wodnej. Są przystosowane trwale do oddychania tlenem, w wodzie rozpuszczonym, jak i również z powietrza pobieranym. Do nich należą naczyniowe rośliny: salwinia pływająca (Salvinia natans), pływający żabiściek (Hydrocharis morsus ranae) rzęsowate (Lemnaceae) i inne a także glony nitkowate.

Pleustonowe pływające rośliny:

  1. rzęsa,
  2. salwinia,
  3. żabiściek,
  4. pływacz

U wymienionych naczyniowych roślin korzenie pełnią funkcję stateczników i są zredukowane, lecz w sprzyjających reobiontycznych warunkach mogą przytwierdzić roślinę do podłoża żyznego. Wówczas tworzą się łąki podwodne rdestnic (Potamogeton), rzęśli (Callitriche), włosieniczników (Batrachium), moczarek (Elodea) itp. Przystosowania tychże roślin dotyczą także budowy szczególnej liści, ich tkanki zbudowane są głównie z powietrznego miękiszu, a także zdolności rozmnażania się z wykorzystaniem prądu wody. Kwiatowe pyłki rogatka (Ceratophyllum) albo rzęśli niesione wraz z prądem rzeki - stanowi przykład hydrogamii, możliwość rozrastania się wegetatywnego z niewielkiego kawałka pędu albo liścia dotyczy większej części wodnych roślin.

Przystosowaniem odrębnym charakteryzuje się Utricularia - pływacz, którego listki wąskie zaopatrzone w powietrzne pęcherzyki polepszają pływalność a także służą w formie pułapek do chwytania niewielkich wodnych zwierząt .

Glonami, tworzącymi kolonie swobodnie pływające tzw. cenobia są np. płócznie (Hydrodictyon reticulatum), skrętnice (Spirogyra crassa, S. tenuissima, S. decimina), różnowiciowce (Tribonema minus, Dinobryon cylindricum), gałęzatki (Cladophora glomerata), sinice (A. constricta, Anabaena cylindrica, O. Lauterboni, Oscillatoria chlorina), zielenice właściwe (Ulothrix zonata, Pediastrum boryanum) i inne. Uformowane w płaty pływające w celu utrudnienia opadania na dno cenobia powstały przez połączenie się komórek pojedynczych planktonowych glonów przy pomocy galaretowatego śluzu lub wypustek.

Pleuston tworzyć mogą także mszaki; wątrobowiec (Ricciocarpus natans) jest ich przedstawicielem.

Bentos

To zróżnicowany zespół zwierzęcych organizmów, glonów i bakterii żyjących przy dnie wodnych zbiorników. W zależności od typu podłoża dennego, będącego mulistym, żwirowatym, kamienistym albo piaszczystym składnikami bentosu są organizmy poruszające się i odżywiające w różny sposób. Pokarmem dla wymienionych organizmów jest trypton. Stanowi ją transportowana łącznie z rumowiskiem przez rzekę allochtoniczna materia przy udziale detrytusu rzecznego pochodzenia, w skład którego wchodzą szczątki roślin, odchody zwierząt, liście itp.

W dennej oraz przydennej warstwie zachodzi większa część metabolicznych procesów, których skutek polega na m.in. samooczyszczaniu intensywnym. W bentosie szczególne znaczenie mają bakterie, będące najistotniejszym ogniwem w pokarmowym łańcuchu detrytusożerców. Działalność tych bakterii pozwala na to iż związki bogate energetycznie, powstające na skutek rozkładu martwych organicznych substancji oraz powracające do całego obiegu materii, są podstawą pierwotnej produkcji każdej biocenozy. Zmineralizowany całkowicie detrytus w tej formie staje się dla roślin dostępny. Detrytus, który jest dla zwierząt pokarmem, może być jedynie częściowo rozłożony, gdyż metabolizm konsumentów posiada układ trawienny i wydalniczy. Mała przyswajalność pokarmu, wywołuje jego powrót ponowny do detrytusu pod postacią odchodów, w mało stosunkowo zmienionym stanie.

Przystosowania bentosowych organizmów: filtracja małża

Wyższe zwierzęce formy są składnikami bentosu; wykorzystują one jako pokarm materię organiczną zawartą w zawiesinie unoszonej, głównie są filtratorami. Dla wodnych biocenoz jest to sposób specyficzny odżywiania się. Do niego są przystosowane drobne skorupiaki: wioślarki (D. longispina, Daphnia hylalina, Diaphanosoma, Ceriodaphia, Bosmina), widłonogi (Eudiaptomus gracilis) i wrotki (Rotatoria), mszywioły (Plumatella), małże (Bivalvia), larwy chruścików (Trichoptera) i ochotkowatych (Chironomus). Filtratorami są również pijawki (Hirudinea) oraz schowane w mule larwalne stadia minogów (Lampetra).

Sprawność oczyszczania naturalnego rzek jest niezwykle wysoka, gdyż w 1 dm3 wody jest kilka tysięcy należących do zooplanktonu osobników, przydenne małże z kolei w zależności od swojej wielkości przefiltrowują 50 - 400 cm3 wody w ciągu godziny.

Organizmy bentosu stosunkowo aktywnie mogą żerować przy dnie rzeki co zawdzięczają sposobnościom przemieszczania się wykształconym w zróżnicowanym stopniu. Poruszanie się bakterii odbywa się dzięki rzęskom, większa część glonów i pierwotniaków może to wykonać przy pomocy wypustek lub organelli wiciowych. Szczególna forma aktywności podczas poruszania się na dnie obserwowana jest u okrzemek, wydzielających śluz na zewnątrz poprzez otworki pancerzyka, co pozwala na przesuwanie się komórki organizmu. Uorganizowane wyżej zwierzęta biegają, pełzają, kroczą, niektóre skaczą nawet po dnie osiągając znaczne odległości umożliwione przez posiadany oddechowo-odrzutowy układ.

Peryfiton

Peryfiton, tak jak bentos, jest zespołem wodnych organizmów, które uczestniczą aktywnie w przetwarzaniu materii alochtonicznej cząsteczkowej i rozpuszczonej oraz detrytusu. Dostarczanie nieustanne z prądem danej rzeki pokarmowej zawiesiny osiadającej na tych organizmach które przytwierdzone są do podłoży różnego rodzaju stwarza dogodne warunki dla procesów rzecznego metabolizmu.

Przedstawiciele przytwierdzonych do podłoża stale (a) albo okresowo (b) organizmów

Podstawą peryfitonu są glony. One to przyjmując formy wielopostaciowe kolonizują zajmując całą długość rzecznego środowiska. Glony osiadłe przy podłożu, będące narażonymi na uszkodzenie mechaniczne lub oderwanie, posiadają opływową postać czyli poduszeczkowatą: pokrywającą albo obejmującą podłoże (Eunotia, Rhodoplax schinzii, Diatoma, Cocconeis, Epithemia) lub odwrotnie; mają wiotkie, długie plechy które poddają się określonemu prądowi wody (Rhoicosphaenia, Achnantes).

Poiędzy zbiorowiskiem glonów występują inne organizmy należące do peryfitonu. Do nich należą: pierwotniaki, stułbie (Hydra vulgaris), gąbki (Spongilla lacustris), skąposzczety (Stylaria,Tubifex), wirki (Turbellaria), mszywioły (Plumatella), nicienie (Nematoda) i mięczaki (Planorbis vortex, Lymnaea stagnalis). Są to osiadłe zwierzęta albo poruszające się w środku zbiorowiska. Przykład peryfitonu to także mięczaki i glony zasiedlające elementy podwodne ruchomych zwierząt lub obiektów.

Mikroorganizmy które zamieszkują przestrzenie pomiędzy ziarnami piasku zalanego stale wodą albo choćby wilgotnego nazywane są psammonem. Rzeczny psammon jest nietrwały na skutek wahań wody oraz wymywania. Rzeczna woda w szczelinach tworzonych przez piasek jest pokarmowym substratem dla żyjących w tych ekologicznych niszach glonów, bakterii, wrotków, pierwotniaków (Rhizopoda), brzuchorzęsków (Gastrotricha), skąposzczetów, nicieni, widłonogów (Copepoda), niesporczaków (Tartigrada) itp.

Przedstawiciele psammonu:

  • wrotki,
  • brzuchorzęski,
  • niesporczaki,
  • nicienie,
  • widłonogi

Te organizmy, żywiące się detrytusem i glonami, doprowadzają poprzez użyźnienie piaszczystych wynurzonych ławic do roślinnej sukcesji. Tak zapoczątkowana fitozabudowa naturalna zamienić może w końcowym rezultacie te ławice ruchome w kępy bardziej stabilne, które wpływają decydująco na morfologię dalszą rzeki.

Makrofity

Do makrofitów zalicza się wodne rośliny powiązane z podłożem. Poza naczyniowymi roślinami składnikami zbiorowisk makrofitów są mchy wodne (Fontinalis) i glony ramienice (Chara). Rozwój roślin w korycie tworzonym przez rzekę uzależniony jest od podstawowych dwóch fizycznych kryteriów: od głębokości i prędkości wody.

Według prędkości rośliny wodne dzieli się na następujące grupy: reobiontyczne gatunki, preferujące szybko płynące wody (0,7 - 1,2 m/s), reofilne gatunki, rosnące przy umiarkowanych prędkościach (0,2 - 0,7 m/s) oraz reokseniczne gatunki wybierające pozaprądowe siedliska. Określone tym właśnie kryterium nadrzędnym, występowanie roślinnych osobników charakteryzuje się następnym podziałem - stopniem w jakim zanurzone są w wodzie.

Czynniki biotyczne to: odczyn, temperatura, zasolenie, trofia i nasłonecznienie wód. Maja one wpływ na zróżnicowanie składu gatunkowego i intensywności rozwoju wewnątrz podziałów powyższych. Mogą służyć one np. jako spektra wizualne oceny czystości wód, bowiem wodne rośliny, przez wzgląd na łatwość ich obserwacji, są wspaniałymi bioindykatorami.

Charakterystyczna cecha rzek to wysoka zmienność ich brzegów, dna i koryta. Jest to głównie powiązane z dużymi zmianami jakimi podlega poziom wody, które stanowią przyczynę powodzi, okresów suszy, które niszczą liczne środowiska płynących wód. W płynących wodach , zwłaszcza w ich górnym biegu, wymiana pomiędzy wodą a lądem jest zdecydowanie większa w porównaniu z wodami stojącymi. Płynące wody stanowią "otwarty" system silnie złączony z lądowymi ekosystemami.

Na rzeki wywiera wpływ człowiek, brzegi rzek podlegają regulacji, umacnianiu i zabudowywaniu, co niejednokrotnie je zamienia w środowisko całkowicie pozbawione organicznego życia.

Warunki w jakich organizmy żyją w rzekach są regulowane przez prąd i proporcjonalną odwrotnie do szybkości rzecznego prądu temperaturę, o niższej wartości w biegu górnych rzeki, przy ujściu najwyższa. Do szybkości jaką wykazuje prąd rzeczny proporcjonalna jest ilość tlenu zawartego w wodzie, największa ilość tlenu występuje górskich wody biegu rzeki, w dolnym jej biegu jest najmniej tlenu. W okolicy u źródeł cieki wykazują szybki, turbulencyjny prąd, woda ulega pienieniu się, rozbija się o kamienie.

Rzeka nie uregulowana płynie po płaskim terenie licznymi odnogami w bardzo kręty sposób, tworząc pętle głębokie - zakola; wklęsły brzeg jest wypukły, rozmywany - namywany (tutaj zachodzi odkładanie rumowiska); wody wysokie sobie skracają drogę - ryją prostsze, nowe koryto zostawiając częściowo, z upływem czasu całkowicie starorzecza odcięte.

Kwiatowe rośliny w nizinnych rzekach są liczniejsze w porównaniu z potokami, ich rozwój odbywa się w przybrzeżnej strefie.

Wyższa zakorzeniona roślinność rozwija się na terenie odcinków wolno płynących rzek; w rzekach mających stabilny przepływ (o małej zmienności). W płynących bardzo powolnie i niewielkich rzekach o zmienności poziomu bardzo małej roślinność zarastać może całość przekroju koryta. Wówczas hamuje znacznie szybkość prądu. Tam mogą występować rośliny mające pływające liście. Rośliny (peryfiton i makrofity) kumulują biogenne substancje, w określonym stopniu zubożają tym wodę, wzmagają również sedymentację oraz utrzymywanie się osadów dennych łącznie z substancjami w nich zawartymi (toksycznymi, biogennymi itd.). W umiarkowanym klimacie to wszystko zachodzi w czasie od późnej fazy wiosny do okresu wczesnej jesieni. Jesienią rośliny zamierają i ulegają rozkładowi, w nich zawarte substancje w postaci detrytusu i formie rozpuszczonej, również denne osady, spływają wraz z biegiem danej rzeki. Również wysokie wody podczas sezonu niszczyć mogą roślinność, mogą transportować ją oraz denne osady.

Temperatura

Temperatura to czynnik, od którego jest uzależnione występowanie w określonym miejscu gatunku odpowiedniego organizmów . Zmiana tegoż czynnika ma wpływ na konkurencyjny potencjał gatunków współwystępujących . Temperatura posiada wpływ rozstrzygający na szybkość przebiegu chemicznych reakcji , zatem także fizjologicznych procesów np.: może skrócić czas konieczny do rozwoju rybiej ikry .

W płynących wodach obecna jest charakterystyczna zmienność wartości temperatury wzdłuż biegu rzeki . Łącznie z wzrastającą odległością od wodnych źródeł , temperatura wody płynącej wyraźnie zbliża się do temperatury średniej powietrza .

Amplituda temperatur jest uzależniona od ilości wody transportowanej . W niewielkim cieku masa mała wody ogrzewa się łatwo w trakcie dnia na skutek działania słonecznych promieni i ulega ochłodzeniu znacznemu nocą. W niewielkiej rzece wahania dobowe temperatury wynosić mogą 6° C .

W wodnych zbiornikach obecny jest pionowy strefowy układ temperatur . Wyróżnia się warstwę zimnej i ciepłej wody a także leżącą między nimi warstwę termicznego skoku. Ta strefa jest największą strefą zmian temperatury łącznie z głębokością .

Duża cieplna pojemność wody tłumi możliwe wahania temperatury .

Prąd

Prąd to czynnik powodujący wymieszanie wody. Jest on w zbiornikach spowodowany różnicą w gęstości wody a także działaniem wiatru . Wiatr przy tym wywołuje mieszanie się mas powierzchniowych wód .

W płynących wodach prąd jest prądem jednokierunkowym . Jest działającym bardzo silnie selekcyjnym czynnikiem . Jego prędkość ma decydujący wpływ na jakość podłoża oraz możliwości zasiedlania jego.

W dużych rzekach i strumieniach szybkość prądu charakteryzować się może tak małymi wartościami , iż wytwarzane są warunki takie same zupełnie jak w wodzie stojącej. Jest także odwrotnie, działalność fal wzdłuż piaszczystych lub skalistych brzegów jezior stworzyć może warunki podobne zupełnie do warunków jakie panują w strumieniu . Prąd jest jednak czynnikiem , sprawiającym , iż istnieje różnica znaczna pomiędzy życiem w stawie i w strumieniach. Szybkość prądu jest uzależniona od szorstkości podłoża, wielkości spadku a także od szorstkości i głębokości łożyska.

Tlen

Tlen stanowi czynnik ograniczający możliwość bytowania w wodzie organizmów. Źródłem tlenu jest wymiana z atmosferą albo fotosynteza zielonych roślin oraz sinic .

W płynących wodach największe ilości tlenu są w wodach biegu górnego rzeki, najmniej z kolei - w biegu dolnym.

W wodnych zbiornikach jak jezioro wyróżnić można następujące strefy: prześwietloną - przeważa w niej synteza organicznej substancji oraz produkcja tlenu i strefa na terenie której organiczna materia ulega rozkładowi, tlen z kolei jest zużywany .

W wodnym zbiorniku rozmieszczenie tlenu stanowi jedno z najważniejszych abiotycznych czynników określających rozmieszczenie i występowanie organizmów . Występowanie tlenu wyznaczać może zasięg strefy do zasiedlenia możliwej przez większą część organizmów .

Nasłonecznienie

Światło to czynnikiem , mający znaczenie podstawowe zwłaszcza dla samożywnych roślin bytujących w wodzie , lecz również dla zwierząt , przede wszystkim wykorzystujących wzrok. Świetlne promienie które padają na powierzchnię toni wodnej odbijają się częściowo od niej , a częściowo w głąb przenikają. Ilość promieni wpadających uzależniona jest od kąta ich padania . Zatem większa ilość światła do wody wnika w południowej porze niż wieczorem i rano, więcej latem w porównaniu z innymi sezonami. W przybrzeżnych częściach wód i w niewielkich wodnych obiektach, ilość światła docierającego dodatkowo może być ograniczona poprzez zacienienie (budynki, drzewa , skarpy, wzgórza itp.) W wodzie świetlne promienie ulegają pochłanianiu poprzez cząsteczki wody , w szczególności poprzez cząsteczki sestonu, jak i również rozpuszczonych substancji , zwłaszcza barwnych .

Jest najsilniej pochłaniane promieniowanie o długich falach (podczerwone i czerwone ) i krótkich (fioletowe, ultrafioletowe).

Jakość i ilość światła które dochodzi do określonych głębokości posiada ważny wpływ na rodzaj organizmów, zwłaszcza producentów , fitoplankton w tym , tam rozwija się oraz jakie występują ich ilościowe stosunki .

Główny czynnik który decyduje o tym jaka ilość światła przenika w wodzie to ilość sestonu - zawiesiny która utrzymuje się w wodnej toni , pochłaniającej najsilniej światło. W stawach, zbiornikach zaporowych i jeziorach mających długi czas retencji głównie jest to autochtoniczny seston (detrytus, fito- oraz zooplankton). W rzekach oraz w zbiornikach mających krótki czas retencji wody także okresowo allochtoniczna zawiesina , zwłaszcza po opadach ulewnych wywołujących spływ z lądu zawiesin. Po intensywnych wiatrach , w płytkich zbiornikach zwłaszcza, w wodzie ilość zawiesiny może wzrastać znacznie zmącenie dennych osadów . W zbiornikach zaporowych i rzekach ilość zawiesiny zazwyczaj wzrasta silnie na określony czas po deszczach ulewnych oraz spływach niewielkich cząstek gleby .

Przy rozwoju fitoplanktonu silnym ma miejsce zjawisko samozacieniania oraz konkurencji o dostęp do światła. Fitoplankton może także ograniczać , poprzez zacienianie , rozwój zanurzonych mikrofitów . Jednak najczęściej przepuszczalność słonecznych promieni uzależniona jest od ilości autochtonicznego sestonu, fito- oraz zooplanktonu a także ich pochodnych.