polskie państwo podziemne

zaczęto je tworzyć już pod koniec września 1939 r., ale ostatecznie zostało ukształtowane dopiero wiosną 1944 r. Było ewenementem na skalę światową - w konspiracji stworzono bowiem wszystkie niezbędne dla każdego państwa instytucje: rząd, parlament, system administracyjny i oświatowy, sądownictwo i przede wszystkim armię (ZWZ - AK).

W lutym 1940 r. zebrał się Polityczny Komitet Porozumiewawczy (przekształcony później w Główny Komitet Polityczny, a od 1943 r. w Krajową Reprezentację Polityczną), w którym znaleźli się przedstawiciele PPS, SN, SL, SP - partii wchodzących w skład polskiego rządu na wychodźstwie. PKP pełnił funkcję doradczą przy Delegacie Rządu.

Zadanie odtworzenia administracji polskiej w okupowanym kraju otrzymała Delegatura Rządu na Kraj - pierwszym delegatem został Cyryl Ratajski, powołany 3 XII 1939 r. (po nim Jan Piekałkiewicz, a następnie Jan Stanisław Jankowski). Reprezentował on w kraju rząd polski, a jednocześnie polskie państwo podziemne.

Delegatura Rządu na Kraj dzieliła się na departamenty (odpowiedniki ministerstw), które realizowały założenia polityki polskiej w okupowanym kraju, oraz na organy terenowej władzy państwowej (wojewódzkie, powiatowe). Delegaturze podlegał Państwowy Korpus Bezpieczeństwa (podziemna policja), Tajna Organizacja Nauczycielska (zajmująca się tajnym nauczaniem na terenie całego kraju), Kierownictwo Walki Cywilnej (przekształcone w 1942 r. w Kierownictwo Walki Konspiracyjnej, a w lipcu 1943 r. w Kierownictwo Walki Podziemnej). KWC koordynowało akcje przeciwko okupantowi, np. poprzez bojkot werbunku na roboty do Rzeszy czy bojkot okupacyjnej prasy i rozrywki, prowadziło rejestr zbrodni popełnianych przez okupanta, podejmowało bezpośrednie akcje.

9 I 1944 r. Krajowa Reprezentacja Polityczna przekształciła się w Radę Jedności Narodowej - namiastkę polskiego parlamentu, na którego czele stanął Kazimierz Pużak. 15 III 1944 r. RJN wydała deklarację "O co walczy naród polski", w której przedstawiła swój program polityczny. RJN działała do 1 VII 1945 r., kiedy to ogłosiła "Testament Polski Walczącej" i rozwiązała się.

3 V 1944 r. powołano Krajową Radę Ministrów, której zadaniem było objęcie rządów w Polsce po załamaniu się hitlerowskiej okupacji.

Polskie państwo podziemne cieszyło się zdecydowanym poparciem większości polskiego społeczeństwa. Jego autorytet uznawały nawet organizacje polityczne i wojskowe, które stały w opozycji do rządu emigracyjnego. Dzięki wysiłkowi i świetnej organizacji możliwe było np. redagowanie i kolportowanie polskich czasopism i książek (ok. 250 tytułów pism), ocalono życie wielu tysięcy ludzi, udzielając im wszelkiej możliwej pomocy (np. Rada Pomocy Żydom "Żegota"), chroniono dzieła sztuki i kultury polskiej (ukrywanie czy inwentaryzacja wywożonych przez Niemców zbiorów).