„Konrad Wallenrod”- Adam Mickiewicz

Motto: „Macie, bowiem wiedzieć, że są dwa sposoby walczenia... Trzeba być lisem i lwem”.

                Podzielę tutaj historię o Wallenrodzie na dwie części: przeszłą i teraźniejszą (dla bohatera).

Przeszła, (czyli dzieje Waltera Alfa): Bohater został porwany przez Niemców za młodu i przewieziony do siedziby Krzyżaków, którzy ochrzcili go Walter Alf. Żyje w obcym kraju pod opieką Winrycha (mistrza krzyżackiego). Mieszkając w zakonie przypadkiem poznaje Halbana - wajdelotę litewskiego również wziętego w niewolę i służącego, jako tłumacz w wojsku. Walter nienawidzi Niemców i często ucieka do Wajdeloty, a ten opowiada mu o ojczystym kraju i wozi łodzią na litewskie brzegi. Porównuje zakon krzyżacki do piasku bezlitośnie przykrywającego rośliny [w.327- 339]. Powstrzymuje również Alfa od walki z krzyżakami tłumacząc mu, że bronią niewolnika jest podstęp, a nie walka na otwartym polu, oraz aby uczył się rzemiosła wojennego wroga [w.340-345]. Podczas jednej z wypraw wojennych na terenie Litwy daje się pojmać i powraca do ojczyzny, gdzie zakochuje się w Aldonie- córce Kiejstuta (księcia litewskiego) i bierze z nią ślub. Niedługo po tym zakon zaczyna ponownie zagrażać Litwie, a Walter zrozumiał, że musi podjąć walkę, aby temu przeciwdziałać. Żegna się z żoną i mówi jej, aby traktowała go, jako zmarłego, po czym odjeżdża z wajdelotą. Żona decyduje się wstąpić do klasztoru[w.67-108].

Teraźniejsza dla bohatera (dzieje Konrada Wallenroda): Konrad zostaje wybrany wielkim mistrzem. Często odwiedza pustelniczkę zamkniętą w wieży (swoją żonę Aldonę). W dniu świętego Jerzego odbywa się uczta, na której występuje stary litewski wajdelota. Kiedy inni minstrele schlebiają wielkiemu mistrzowi on jeden podejmuje się zaśpiewania pieśni „dzikiej i twardej jak hałas rogów”, która opowiada o dziejach Waltera Alfa (treść pieśni u góry). Swój poemat kończy w momencie pożegnania Waltera i Aldony, a rycerze obecni na uczcie żądają zakończenia opowieści. Wtedy Konrad śpiewa balladę Alpuhara opowiadającą o podstępie Almanzora- wodza muzułmanów, który po przegranej walce z Hiszpanami udał, że chce się nawrócić i poddać w rzeczywistości wnosząc pomiędzy Hiszpan dżumę. Nikt z obecnych rycerzy nie mógł domyśleć się, dlaczego Wallenrod wybrał tą pieśń. Niedługo po uczcie wybucha wojna z Litwą, z której wracają tylko niedobitki rycerstwa. Konrad przyznaje, że dowodził rycerstwem w sposób tak nieudolny, iż doprowadził do klęski wielkiej armii. Rozpoczyna się nad nim sąd, który z powodu przeszłości Konrada i faktu, że rozmawiał z pustelniczką po litewsku skazuje go na śmierć[170-178]. Bohater zamyka się w wieży strzelniczej, gdzie wypija truciznę i umiera, a pustelniczka z rozpaczy ginie wraz z nim.

Geneza utworu: Mickiewicz pisał „Konrada Wallenroda” podczas przymusowego zatrudnienia w kancelarii księcia Dymitra Golicyna.  Istnieją związki między postacią Waltera Alfa, a biografią Mickiewicza. Zycie w Petersburgu, doświadczenie powstania antycarskiego i jego skutków uświadomiło poecie potęgę imperium carskiego i przyczyniło się do powstania utworu (bunt dekabrystów wobec cara, chorążych polskich wobec swoich przełożonych miał tłumaczyć Wallenrod- Zdrada jest zła, jednak można ją dokonać dla szczytnego celu). Ciągły nadzór policyjny zmuszał do ostrożności (zob. kostium historyczny).

                Postać Waltera Alfa była wzorowana na mistrzu krzyżackim Konradzie Wallenrodzie, którego obłęd, nieznane pochodzenie i klęska wojsk pod Wilnem stały się inspiracją dla Mickiewicza.

Problematyka: Właściwie można ją streścić mottem utworu: „Macie, bowiem wiedzieć, że są dwa sposoby walczenia… trzeba być lisem i lwem” zaczerpnięte z dzieła pt. „Książę” Nicola Machiavellego. Główny bohater decyduje się na porzucenie wartości etosu rycerskiego i osobistego szczęścia, aby oddać się podstępnej walce z przeciwnikiem (wallenrodyzm).  Konrad musi nie tylko ukrywać swoją tożsamość, ale też prawdziwe uczucia.  Fabuła została oparta na prawdziwych wydarzeniach (wielki mistrz Konrad Wallenrod porzucił swoich rycerzy podczas bitwy, co poskutkowało klęską wojsk krzyżackich). Obecna w utworze poetyka maski ma stanowić wskazówkę dla Polaków zmuszonych do służby na rzecz zaborcy, a kostium historyczny nie tylko był zgodny z estetyką romantyzmu, ale przede wszystkim zawierał aluzję do Polski (Mickiewicz odnalazł w przeszłości problemy dotyczące czasów mu współczesnych). Konrad Wypełniając patriotyczny obowiązek poświęca osobiste szczęście.

Budowa utworu: Wydarzenia w utworze nie są ułożone chronologicznie. Aktualne wydarzenia tłumaczą liczne retrospekcje, „odskocznie”, które pojawiają się, co chwilę w pieśniach lub opowieściach.  Powieść Wajdeloty napisana heksametrem.

Kontrasty w postaci Wallenroda: Konrad był postacią złożoną, pełną kontrastów. Zazwyczaj cichy i spokojny czasem miewający momenty uprzejmości pod wpływem alkoholu popadał we wściekłość, szaleństwo. Wybiegał w pole, klął i śpiewał obcym językiem. Bohater ten jest tajemniczy, skrywa swoją przeszłość, jest nieprzewidywalny. Jednocześnie zdrajca i bohater. Również jego stary wygląd kontrastuje z młodym wiekiem.

Wallenrodyzm- polega na uciekaniu się do nieetycznych metod (np. kłamstwa, podstępu), aby osiągnąć szczytny cel.

Kostium historyczny- wykreowanie świata przedstawionego tak, że wszystkie jego elementy pasują do rzeczywistości historycznej, jednak tworzą tylko pretekst do poruszenia współczesnej problematyki (np. ze względu na cenzurę nie można o czymś pisać, więc autor decyduje się na umieszczenie akcji w przeszłości stwarzając duże prawdopodobieństwo wydania/ nie zauważenia tekstu).

Poetyka maski- postawa polegająca na kamuflowaniu swojej tożsamości i noszeniu „maski” oddania wrogom, a w rzeczywistości gotowania im zguby.

Tragizm- nieprzezwyciężony konflikt między dążeniami wybitnej jednostki a dominującymi nad nią siłami (etos rycerski też jest siłą) lub sprzecznymi dążeniami bohatera, który musi dokonać wyboru między wykluczającymi się wartościami. Nigdy nie będzie to wybór pomyślny, jednoznaczny, trafny, konsekwencją takiej sytuacji jest nieuchronna klęska.

Powieść poetycka- Utwór łączący różne rodzaje literackie. Odznacza się brakiem chronologii, elementami tajemniczości i grozy, mrocznym nastrojem. Powieść pisana wierszem. Jej bohater jest indywidualistą targanym sprzecznymi namiętnościami.

Pieśni (Wajdeloty i inne): Pełnią trzy funkcje: 1) przechowują wydarzenia i wartości z przeszłości. Dzięki niej młodsze pokolenia zapoznają się z „pamiątkami narodowego kościoła” i dawnymi opowieściami. Jest niezniszczalna, bo przekazywana z pokolenia na pokolenie. 2) Zagrzewają do walki, 3) budzą poczucie tożsamości narodowej.

Pieśń Wajdeloty spowodowała wyrzuty sumienia u Witołda (zdrajcy Litwy) i doprowadziła do jego odwrócenia się od krzyżaków. Konrad wspomina o niej (WAŻNY CYTAT) w. [610- 629] Powieści Wajdeloty.

Ballada Alpuhara- odpowiedź na Powieść Wajdeloty. Konrad śpiewa o przywódcy Maurów- Almanzorze, który chcąc zniszczyć Hiszpanów (najeźdźcy z przewagą liczebną) dokonał gestu zdrady całując zadżumionym pocałunkiem przywódców Hiszpanii jednocześnie zarażając ich chorobą. Miał to być pocałunek poddańczy/ zgody. Pozornie braterski pocałunek. W ten sposób Konrad usprawiedliwia swoje działania.

Korzystałam z podręcznika go „Język Polski” i opracowania greg.