Raj utracony - streszczenie krótkie

Księga I 

Epos rozpoczyna się inwokacją do Ducha Świętego, który ma pomóc poecie w opowiedzeniu o grzechu pierworodnym i upadku człowieka. Następnie narracja przenosi się do piekła, gdzie Szatan i jego upadli aniołowie leżą w otchłani po buncie przeciwko Bogu. Szatan podnosi się z czeluści i wygłasza płomienną mowę, przekonując swoich towarzyszy, że nie wszystko jest stracone. Postanawia kontynuować walkę z Bogiem, nie w otwartej bitwie, ale poprzez zwiedzenie nowo stworzonego świata.  Wspólnie z Belzebubem i innymi demonami wznosi Pandemonium – wielką siedzibę piekieł, gdzie odbywa się narada dotycząca dalszych działań. 

Księga II 

W Pandemonium odbywa się debata. Moloch proponuje otwartą wojnę z Bogiem, Belial sugeruje bierność i poddanie się, a Mammon opowiada się za tym, by skupić się na budowie własnego królestwa w piekle. Ostatecznie Beelzebub przedstawia plan polegający na skuszeniu człowieka do grzechu, co może być skuteczniejszym sposobem odwetu. Szatan podejmuje się tego zadania i wyrusza w podróż przez Chaos ku Ziemi. Przedostaje się przez bramę piekła, gdzie spotyka Grzech i Śmierć – istoty, które powstały w wyniku jego buntu. 

Księga III 

Narracja przenosi się do Nieba, gdzie Bóg, patrząc na świat, przewiduje upadek człowieka. Wyjaśnia, że człowiek posiada wolną wolę i dlatego będzie odpowiadał za swoje czyny. Chrystus ofiarowuje się jako przyszły zbawiciel ludzkości, co Bóg przyjmuje. Tymczasem Szatan dociera do Słońca, gdzie spotyka anioła Uriela i podstępem uzyskuje informacje o lokalizacji Edenu. 

Księga IV 

Szatan przybywa do Raju i widzi Adama i Ewę, żyjących w harmonii z naturą. Zazdrość i gniew ogarniają jego serce. W postaci węża podsłuchuje rozmowę pierwszych ludzi, którzy wspominają o zakazanym owocu. Szatan planuje ich zgubę, ale zostaje zauważony przez anioła Gabriela i jego zastępy. Po krótkiej konfrontacji zostaje zmuszony do ucieczki. 

Księga V 

Ewa budzi się z niepokojącym snem, w którym ktoś namawia ją do zjedzenia owocu z Drzewa Poznania. Adam ją uspokaja. Do raju przybywa anioł Rafael, wysłany przez Boga, aby ostrzec ludzi przed możliwym zagrożeniem i przypomnieć im o ich wolnej woli. Rafael zaczyna opowieść o buncie Szatana w niebie. 

Księga VI 

Rafael kontynuuje swoją opowieść o wojnie w niebie. Opisuje, jak Szatan i jego zwolennicy sprzeciwili się Bogu, jak trwała trzydniowa bitwa między zbuntowanymi a lojalnymi aniołami i jak ostatecznie sam Syn Boży unicestwił ich siły. Pokonani buntownicy zostali strąceni do piekła. 

Księga VII 

Rafael kontynuuje swoją opowieść, tym razem o stworzeniu świata. Opisuje, jak Bóg, za pośrednictwem swojego Syna, stworzył świat w sześciu dniach – oddzielając światłość od ciemności, tworząc ziemię, morza, rośliny, zwierzęta, a na końcu człowieka. Opowieść ta podkreśla Boski porządek i cel stworzenia.  

Księga VIII 

Adam pyta Rafaela o kosmos i ruch ciał niebieskich, wyrażając ciekawość wobec wszechświata. Anioł odpowiada, że nie wszystko musi być człowiekowi znane i że nie powinien on tracić z oczu swojego prawdziwego celu – oddawania czci Bogu. Adam opowiada Rafaelowi o swoim stworzeniu, o miłości do Ewy i ich pierwszych dniach w Raju. Anioł ponownie ostrzega go przed nieposłuszeństwem wobec Boga i odchodzi. 

Księga IX 

Rozpoczyna się tragiczny punkt kulminacyjny eposu. Szatan, wcielony w węża, podkrada się do Ewy, którą zastaje samotną. Chwali jej piękno i inteligencję, a następnie twierdzi, że zjadł owoc z Drzewa Poznania i dzięki temu zyskał świadomość i zdolność mówienia. Zachęca Ewę do skosztowania owocu, sugerując, że Bóg wcale nie zamierza ich ukarać. Ewa ulega pokusie i zjada owoc. Następnie namawia Adama, który – wiedząc, że jeśli odmówi, zostanie sam – również decyduje się na złamanie zakazu. Po zjedzeniu owocu doświadczają pożądania, wstydu i świadomości swojej nagości. 

Księga X 

Bóg osądza ich grzech. Syn Boży zstępuje na ziemię, ogłasza kary: Szatan i jego aniołowie zostaną na zawsze skazani na piekło, Wąż zostanie przeklęty, Ewa zostanie obciążona bólem rodzenia, a Adam zmuszony do ciężkiej pracy. Śmierć i Grzech, uwolnione z piekła, zaczynają szerzyć swoje wpływy na świecie. Szatan wraca do piekła, triumfując, lecz ku swojemu przerażeniu odkrywa, że on i jego zwolennicy zostali przemienieni w węże.  

Księga XI 

Adam i Ewa w żalu błagają Boga o przebaczenie. Ich modlitwa zostaje wysłuchana – Bóg okazuje im łaskę, ale muszą opuścić Raj. Archanioł Michał zstępuje, by zaprowadzić Adama na wysoką górę, skąd pokazuje mu przyszłość ludzkości – m.in. zło, wojny, przemoc i potop. 

Księga XII 

Michał kontynuuje wizję przyszłości, pokazując Adamowi nadzieję na odkupienie. Przepowiada przyjście Mesjasza, który zgładzi grzech i śmierć. Adam i Ewa z pokorą przyjmują swój los. Ostatecznie opuszczają Raj, prowadzeni przez anioła, a za nimi zamykają się bramy Edenu.