Odyseja

Streszczenie szczegółowe

Pieśń I 

Odyseja Homera rozpoczyna się inwokacją do Muzy. Narrator wskazuje najpierw na gniew Achillesa i klęskę Achajów, do której on doprowadził. Sam Odyseusz pojawia się dopiero w kolejnej części pieśni (dokładnie 21 wersie). Narrator zakreśla historię jego powrotu do domu, który trwał wyjątkowo długo. Zarysowuje historię tułaczki. Nie mówi jednak nic o rzezi kandydatów do ręki Penelopy, które to wydarzenie było kulminacyjnym momentem powrotu Odyseusza do Itaki.

Po inwokacji narrator natychmiast przenosi słuchaczy do zgromadzenia bogów w pałacu Zeusa. Zeus wspomina o szczęśliwym powrocie Agamemnona do domu. Bóg żałuje, że zaślepiony żądzą Ajgistos (który wziął sobie za kochankę, żonę Agamemnona, Klitajmestrę), zamordował zwycięzcę spod Troi. Jest to dla Zeusa antyteza powrotu Odyseusza. Mówi on, że heros będzie musiał jeszcze sporo przejść, ale na koniec uda mu się zatriumfować nad wszystkimi swoimi wrogami.

Słuchacze ze słów Zeusa dowiadują się również, że przyczyną trudności Odyseusza z powrotem do domu, jest gniew Posejdona. Okazuje się, że bóg mórz karze Odyseusza za to, że ten oślepił mu syna – cyklopa Polifema. Sporo bogów stoi jednak po stronie Odyseusza i zdaje się mu sprzyjać. Atena zapowiada, że wpłynie na syna Odyseusza, Telemacha, aby młodzieniec ruszył do Sparty i Pylon w poszukiwaniu ojca, a przy okazji zdobył sławę. Hermes z kolei nakazuje, aby podległa mu nimfa Kalypso w końcu uwolniła Odyseusza, z którego uczyniła swojego kochanka.

Atena nie czeka zbyt długo ze spełnieniem swoich zapowiedzi. Jako król Tafijczyków Mentes zwraca się do Telemacha i udziela mu rad, jak powinien postępować. Plan jest taki, że ma on zwołać wszystkich zalotników matki i nakazać im wyjazd. Jeśli zaś sama Penelopa jest zainteresowana zamążpójściem, powinna wrócić do rodziców, aby ci mogli ją wydać ponownie za mąż z poszanowaniem wszystkich obyczajów. Mentes podpowiada także Telemachowi, aby ten wszedł na okręt i udał w podróż do Nestora i Menelaosa, którzy razem z Odyseuszem walczyli pod Troją i są w stanie najwięcej powiedzieć mu o losach ojca. Atena pod postacią króla podpowiada młodzieńcowi także, że jeśli dowie się on, że ojciec zginął – powinien usypać mu mogiłę, a matkę wydać za mąż. Jednocześnie sugeruje Telemachowi, aby następnie pomyślał o tym, jak wymordować wszystkich zalotników w domu. Kolejność rad bogini może dziwić. Trudno bowiem logicznie je w tej kolejności zrealizować.

Nagle Mentes znika. Telemach orientuje się, że rozmawiał z bóstwem. Młodzieniec z niechęcią patrzy, jak Femios śpiewa pieśń o trudnych powrotach Greków spod Troi. Słuchają tego zalotnicy, słyszy jednak również Penelopa, która nakazuje śpiewakowi się zatrzymać lub podjąć inny temat. Telemach prowokacyjnie twierdzi jednak, że przecież artysta ma prawo do własnego natchnienia. Sugeruje, aby matka poszła do własnych komnat i zajęła się kobiecymi sprawami. Od przemawiania są bowiem mężczyźni. W pałacu pojawia się tajemniczy gość. Zalotnicy drwią zarówno z niego, jak i wystąpienia samego Telemacha.

Pieśń II

Telemach zgodnie z podpowiedziami Ateny stara się zwołać na wiec wszystkich mieszkańców Itaki. Krytykuje obecność zalotników, skarży się na nich i ich zachowanie. Popiera jego wystąpienie spora część starszyzny. Bardzo istotny głos poparcia młodzieniec otrzymuje od starego przyjaciela Odyseusza – Mentora. Z wiecu i przemowy Telemacha niewiele jednak wynika. Antinoos, przywódca grupy zalotników twierdzi, że wszystkiemu jest winna chytra Penelopa, która zwodzi zalotników, zamiast wybrać po prostu jednego z nich. Okazuje się, że przebiegła kobieta, chcąc uniknąć konieczność wyboru zalotnika i wiązania się z którymkolwiek z nich, obiecała, że zdecyduje się na kolejne małżeństwo, kiedy tylko utka dla starego ojca Odyseusza całun. Obietnica z pozoru wydawała się bardzo konkretna. Okazało się jednak, że tkała go co prawda codziennie, poświęcając na to całe dnie, w nocy jednak go pruła, aby efektów pracy nie przybywało. W końcu zauważyła to jedna ze służek.

Telemach, który zdaje sobie sprawę, że sam w Itace niczego nie zmieni, prosi w takim razie o okręt z załogą. Chce poszukać wieści o ojcu. Przyznaje, że jeśli upewni się, że ojciec zginął, sam po uroczystościach żałobnych wyda matkę za mąż. Najpierw jednak chce poznać prawdę o ojcu i upewnić się, że na pewno nie ma możliwości, że Odys przeżył. Zalotnikom ta deklaracja jednak nie wystarcza. Żądają oni od Telemacha, aby odesłał Penelopę do ojca kobiety. Młodzieniec mówi im jednak, że niczego nie zrobi bez zgody matki. Po tej wymianie zdań Telemach odchodzi na bok i zaczyna się modlić do Ateny. Ta ukazuje mu się pod postacią Mentora, który dosłownie przed chwilą przemawiał przecież na wiecu. 

Pieśń III

Telemach szykuje się do wyprawy. Atena z kolei dba, aby okręt był sprawny, bezpieczny i szybki. Piastunka Eurykleja przygotowuje Telemachowi zapasy żywnością. Telemach szybko dociera do Pylon razem z Mentes (pod postacią dalej ukrywa się Atena, która czujnym wzorkiem kontroluje to, co się dzieje). Mężczyźni pojawiają się akurat w momencie składania ofiary Posejdonowi. Ich interesuje przede wszystkim spotkanie z Nestorem. Doświadczony wojownik przyjmuje ich bardzo dobrze i opowiada o tym, jak wracali spod Troi on i Agamemnon. Przy okazji Telemach dowiaduje się o zemście Orestesa, który nie potrafił zaakceptować, że zabito mu ojca. W końcu Nestor zaprasza Telemacha i Mentora na nocleg. Atena pod postacią Mentora odmawia jednak, tłumacząc, że na czas musi być wśród towarzyszy na statku. Wskazuje jednak, że Telemacha trzeba wyprawić do Lacedemonu końmi. Po tych wszystkich deklaracjach Atena odchodzi. Nie wraca jednak na pokład, a przemienia się w pięknego, ale drapieżnego ptaka i odlatuje. Dla wszystkich, którzy to widzą, jest to czytelny sygnał mówiący o tym, że Telemach cieszy się boską opieką.

Pieśń IV

Telmach przybywa na dwór Menelaosa. Towarzyszy mu syn Nestora, Pejsistrat. Mężczyźni na dworze pojawiają się w czasie trwającego właśnie podwójnego wesela syna i córki. Bardzo duże wrażenie robi na nich Helena, która prezentuje się zupełnie inaczej, niż można byłoby sobie wyobrażać niewierną żonę. W Sparcie od Menelaosa Telemach zyskuje wreszcie konkretną wiedzę na temat swojego ojca. Okazuje się, że Odyseusz przebywa u nimfy Kalypso. Menelaos wie o tym od Proteusza, który jeszcze niedawno przebywał w Egipcie.

Pod koniec pieśni akcja jeszcze raz przenosi się na Itakę. Wszyscy bowiem oczekują wieści dotyczących podróży Telemacha i jej rezultatów. Do zalotników od Noemona dociera informacja o tym, że Telemach rzeczywiście wypłynął w kierunku Pylon. Młody i silny syn Penelopy zdecydowanie przeszkadza im w realizacji ich własnych zamiarów, postanawiają więc zorganizować na niego zasadzkę w cieśninie między wyspami. Zasadzka byłaby rzeczywiście groźna, gdyby nie Atena, która w odpowiednim momencie podpowie Telemachowi, że lepiej zrobić wybierając inną drogę.

Pieśń V

Na Olimpie po raz kolejny staje sprawa Odyseusza i dalszych jego losów. Tym razem na rozmowie się jednak nie kończy. Zeus przechodzi do działania. Wysłał Hermesa z posłannictwem do nimfy Kalypso, która ma zostać zmuszona, aby uwolniła on Odyseusza. Kalypso nie jest zadowolona z rozkazu Zeusa, ale nie ma właściwie innego wyjścia, niż go spełnić. Niechętnie więc wypuszcza Herosa. Uwolniony z sideł Kalypso Odys buduje tratwę. Na nie opuszcza wyspę. Niestety nadal wściekły Posejdon zsyła na niego burzę. Dopiero po osiemnastu dniach wstępnie spokojnej żeglugi, Odys trafia do kraju Feaków, na Scherii. Ratuje go bogini Leukotea i daje Odyseuszowi przepaskę. Odys znów może stanąć na suchym lądzie. Jest tak zmęczony żeglugą, że zasypia natychmiast w gęstych zaroślach okalających rzekę.

Pieśń VI

Odys dalej śpi w zaroślach i nikt jeszcze nie odkrył jego obecności. Atena postanawia więc działać. Czuje się opiekunką Odysa i chce mu pomóc. Przekonuje więc królewnę Nauzyte (Nausyka), córkę władcy Feaków – Alkinosa, aby poszła uprać swoje szaty, ponieważ zbliża się dzień jej zaślubin. W ten sposób królewna pojawia się nad rzeką, gdzie w pobliżu śpi Odyseusz. Po chwili bohatera się budzi. Wpływa na to przede wszystkim docierający do niego śmiech dziewcząt zajmujących się praniem. W końcu mężczyzna wychodzi z zarośli. Nauzykaa przyjmuje gościa, ofiarowuje mu ubranie i prowadzi przed oblicze swojego ojca.

Pieśń VII

Atena osłania mgłą udającego się do pałacu Odysa. Po drodze spotyka on królową Aretę, której uwagę przyciąga szata, która ma on na sobie. Mężczyzna prosi o pomoc w powrocie do Itaki. Kobieta jednak zwraca przede wszystkim uwagę na własnoręcznie uszytą przez siebie szatę, która okrywa ciało gościa. Kiedy Odyseusz staje przed obliczem Alkinoosa, ten przyjmuje go bardzo życzliwie i z uwagą wysłuchuje opowieści o kolejnych przygodach herosa do momentu opuszczenia przez niego wyspy Ogigii aż do spotkania z Nauzykaą nad rzeką.

Pieśń VIII

Mimo że nikt z Feaków nie zdaje sobie sprawy, kim tak naprawdę jest tajemniczy przybysz, który pojawił się w ich kraju, król nakazuje swoim obywatelom pomóc mu w powrocie do ojczyzny. Kiedy przygotowany zostaje okręt dla Odyseusza, wszyscy dostojnicy na dworze Feaków oraz oczywiście gość zostają zaproszeni na wyjątkową ucztę. Podczas niej śpiewak Demodok odtwarza historię sporu Agamemnona i Odysa. Podczas tego występu nieoczekiwanie (dla zgromadzonych) Odyseusz zaczyna płakać. W tym momencie król przerywa więc występ i zmienia zupełnie atrakcję. Wszyscy udają się na zawody zapaśnicze. Tutaj jednak z kolei Odyseusz zostaje wyzwany przez jednego z Feaków na pojedynek, podczas którego pokazuje się niezaprzeczalnie najlepszym rzutem. W ten sposób udowadnia swoje szlacheckie pochodzenie. Alkinoos, który sobie to wszystko uświadamia, nakazuje obdarować nieznajomego. Zorganizowana zostaje kolejna uczta. Podczas niej sam bohater zwraca się do Demodoka, aby ten opowiedział o koniu trojańskimi i zwycięstwie Greków oraz zburzeniu Troi.

Pieśń IX

Odyseusz poruszony przyjęciem, które spotkało go u Feaków, ostatecznie decyduje się ujawnić swoje imię. Opowiada także o całej swojej tułaczce. W ten sposób otwiera się część „Odysei” zawierająca się w czterech pieśniach, które przedstawiają wcześniejsze losy Odyseusza, wyjaśniające także jego obecną sytuację.

Okazuje się, że Odyseusz, kiedy razem z towarzyszami wyruszył spod pokonanej Troi, trafił do kraju Kikonów.Postanowił napaść na gród Ismar. Nie stanowiło to większego wyzwania. Gród więc został zdobyty, spustoszony, a Odyseusz i jego towarzysze opuścili go ze sporymi łupami. Ruszyli więc z dalszą drogę. W ten sposób dotarli do kraju Lotofagów. Tutaj jednak nie zabawili zbyt długo i po opuszczeniu tej krainy trafili do kraju Cyklopów. Tutaj z kolei zostali złapani i uwięzieni przez krwiożercze bestie, olbrzymów. Odyseusz dostał się do jaskini Polifema, który był synem Posejdona. Spora część załogi Odyseusza straciła życie w jaskiniach. Niewielkiej grupce udało się jednak wydostać. Wszystko dzięki samemu Odyseuszowi, który po prostu upił Polifema i go oślepił, aby ten nie był w stanie ponownie go schwytać. Polifem ogromnie cierpiał, wzbudził tym samym litość swojego ojca Posejdona, który zaprzysiągł zemstę.

Pieśń X

Pieśń skupia się przede wszystkim na momencie, kiedy Odys z resztą ocalałych dotarł na Eolię, gdzie  mieszkał król wiatrów, Eol. Przyjął on Odyseusza bardzo gościnnie. Król obdarował go między innymi groźnymi wiatrami, które zostały przez Eola zamknięte w worze. To miało sprawić, że Odyseusz szybko, spokojnie i bez problemów wróci do ojczyzny.

Niestety tym razem Odyseusza zgubiła ciekawość jego towarzyszy, którzy nie potrafili się powstrzymać i przegrali z własną ciekawością. Chcieli bowiem bardzo sprawdzić, co takiego Odyseusz otrzymał od Eola. Kiedy jednak rozwiązali worek, niekorzystne wiatry wydostały się na wolność i statek błyskawicznie zmienił kierunek. W ten sposób dotarli do niesprzyjającego im zdecydowanie miejsca, czyli kraju ludożerców – Lajstrygonów. Mieszkańcy natychmiast zaatakowali towarzyszy Odysa. Zginęli prawie wszyscy, którzy jeszcze przetrwali do tej pory. Statki także zostały właściwie doszczętnie zniszczone. Niewielka grupka, której udało się przetrwać, uciekła (wraz z nimi Odys) i dotarła na wyspę Ajaja czarodziejki Kirke.

Tutaj na Odysa i towarzyszy czekały kolejne niespodzianki. Pozostałych wojowników czarodziejka bowiem błyskawicznie zmieniła w wieprze za pomocą dań, które im zaserwowała. Przebiegły Odyseusz, który od razu miał wątpliwości co do kobiety, nie spróbował dań. Kirke przetrzymywała go na swojej wyspie prawie rok. Kiedy w końcu Odyseuszowi udało się przekonać ją, aby go wypuściła, odczarowała także jego towarzyszy. Wszystkim pozwoliła opuścić im wyspę. Zasugerowała także, aby w kraju Kimeryjczyków Odyseusz wywołał z Hadesu wieszcza Tejrezjasza.

Pieśń XI

Odys nie lekceważył przekazywanych mu podpowiedzi, postanowił także i w tym wypadku posłuchać rad Kirke. Tam, gdzie rzekomo znajdowało się wejście do podziemia, Odyseusz złożył odpowiednie ofiary. W wyniku tego działania zszedł do podziemi: najpierw przyszła do niego nieżyjąca matka. Drugi w kolejności był Tejrezjasz. Pomoc wieszcza była nieoceniona, ponieważ podzielił się on z Odyseuszem informacjami dotyczącymi jego powrotu do domu. Odys, doceniając te wszystkie informacje, pozwolił także i matce napić się krwi zwierząt ofiarnych, która stanowiła cenny pokarm dla zmarłych. Ta w zamian opowiedziała mu o sytuacji panującej w Itace. Podczas wizyty w podziemiach Odyseusz spotkał wielu wojowników spod Troi, a w tym Ajasa, Achillesa czy Patroklesa. Zobaczył także tych, którzy na wieki mieli już pozostać potępionymi, czyli Syzyfa i Tantala. Nawet dla tak odważnego wojownika był to przerażający obraz, ogromna ilość duchów otaczających go zewsząd sprawiła, że postanowił on jak najszybciej ruszać w dalszą drogę.

Pieśń XII

Odys chciał pochować swojego poległego towarzysza. Kirke widząc to, postanowiła przyjść Odysowi z pomocą. Powiedziała mu, jakiego rodzaju niebezpieczeństwa będą go czekać po drodze i jak może ich uniknąć. Pierwszą przeszkodą okazały się syreny, których ominięcie było prawie niemożliwe, a z kolei nikomu dotychczas nie udało się oprzeć sile ich śpiewu, sprawiającego, że żeglarze rzucali się w toń wody. Kirke podpowiada Odyseuszowi, że jedyne skuteczne narzędzie to zaklejenie sobie uszu woskiem. Odyseusz powinien to zrobić zarówno sobie, jak i pozostałym żeglarzom. Herosa dodatkowo przywiązano do masztu sznurami. Dzięki temu udało się mu ujść z życiem.

Niewiele mniej niebezpieczne okazały się Plankty, a więc dwie zwierające się skały z potworami – Scyllą i Charybdą po dwóch stronach. Także i tę przeszkodę żeglarzom Odyseusza udało się pokonać, mimo że na tej przeszkodzie część osób z załogi poniosła już śmierć. Odyseusz jednak skutecznie omijał kolejne przeszkody. W ten sposób dotarł na wyspę boga słońca, Heliosa. Trynakria była przepięknym miejscem, w którym jednak obowiązywały bardzo konkretne zasady. Bohater, wiedząc o nich, zakazał swoim towarzyszom zabijać woły należące do Heliosa. Ci jednak zlekceważyli jego rozkazy, zabili zwierzęta i urządzili sobie ucztę. W efekcie rozwścieczyli boga, który pozabijał ich piorunem. Jedyną ocalałą osobą był Odyseusz, który nie zlekceważył boskiego zakazu. Ocalały z rzezi heros dopłynął na belce do wyspy Ogigii, gdzie mieszkała przepiękna nimfa Kalypso. W tym miejscu Odyseusz kończy swoją opowieść, a kolejne części eposu opisują już wypadki, które rozegrały się, kiedy heros wracać ma na Itakę. 

Pieśń XIII

Dzień po opowieści Odyseusza odsłaniającej wszystkie jego przygody odbywa się uczta pożegnalna. Po niej Odyseusz z pomocą Feaków wyrusza w drogę do domu. Najpierw zostawiają go oni śpiącego w zatoce Forkisa, a po zachodzie słońca ma ruszyć do domu. Niestety Feakowie wracający do domu z woli Posejdona zostają zamienieni w skały. Kiedy Odys się budzi, nie ma pojęcia, gdzie jest. Itaka zasnuta jest mgłą, więc Odys nie rozpoznaje ojczyzny od razu. Pojawia się jednak z pomocą Atena, która rozprasza mgłę i zabezpiecza dary od Feaków. Od razu rysuje także przed Odyseuszem plan zemsty na zalotnikach, którzy od lat próbują zająć jego miejsce na tronie Itaki. Bohater wchodzi w zarysowany przez boginię scenariusz i zamienia się w starego żebraka tak, aby nikt z obywateli nie rozpoznał w nim na razie prawowitego władcy Itaki i męża Penelopy.

Pieśń XIV

Odys w przebraniu starego żebraka dociera do gospodarstwa świniopasa Eumajosa. Opowiada mu o tym, jak spotkał króla Itaki. Świniopas nie chce mu uwierzyć, ale sama wizja wywołuje w nim ogromne wzruszenie, jest on bowiem zwolennikiem prawowitego władcy Itaki. Mężczyźni razem spożywają posiłek, po czym Odyseusz prosi Eumajosa, aby ten podarował mu płaszcz, aby mógł się nim okryć i udać na spoczynek.

Pieśń XV

W tym samym czasie we śnie do Telemacha przychodzi Atena. Dla realizacji jej planu wsparcie ze strony syna Odyseusza jest niezbędne. Nakazuje ona wracać mu czym prędzej ze Sparty do Itaki. Jednocześnie informuje go, że zalotnicy w jednej z cieśnin przygotowali na niego zasadzkę. Dzięki tej wiedzy Telemach jest w stanie uniknąć niebezpieczeństwa. Decyduje się na powrót i z pomocą bogini spokojnie dociera do Itaki.

W tym czasie w zagrodzie Eumajosa Odys w przebraniu starca wysłuchuje historii życia biedaka. Okazuje się, że jest to syn króla Mykanów, który został porwany przez Fenicjan. Nie jest więc zwykłym niewolnikiem i biedakiem, a człowiekiem szlachetnego pochodzenia, którego spotkał wyjątkowo trudny los.

Kiedy Telemach dociera do Itaki, to właśnie do Eumajosa się udaje, aby uzyskać najnowsze informacje dotyczące wydarzeń na wyspie i aktualnej sytuacji. 

Pieśń XVI

Kiedy Telemach dociera do Eumajosa, zastaje u niego starego żebraka, którego nie zna. Telemach prosi świniopasa, aby powiadomił on wszystkich mieszkańców, że wrócił do Itaki. Atena w tym momencie przywraca Odyseuszowi jego właściwą postać, dzięki czemu ojciec i syn wreszcie po latach rozłąki mogą się spotkać, serdecznie powitać i w spokoju omówić plan zemsty. Jasne jest, że Odyseusz jeszcze raz musi zamienić się w żebraka, kiedy do zagrody świniopasa docierają towarzysze podróży Telemacha. Także do zalotników dociera wiadomość o powrocie syna Odysa. Są bardzo niezadowoleni z takiego obrotu spraw. Przerażeni wysyłają do Penelopy posłańca, który ma poinformować ją o powrocie syna. Mężczyźni obawiają się, że skoro Telemach powrócił do domu, to musiał wiedzieć o zasadzce, a w takim razie z pewnością oskarży ich o plan morderstwa bezpośrednio przed ludem. Postanawiają więc jeszcze raz spróbować zabić Telemacha. Do zagrody wraca Eumajos, który informuje zarówno Telemacha, jak i żebraka-Odysa o wydarzeniach rozgrywających się na dworze.

Pieśń XVII

Telemach następnego dnia rano wyrusza do miasta. Towarzyszą mu Eumajos i Odys, który nadal ma postać żebraka. Po drodze zostaje on znieważony przez pasterza kóz Melantiosa. Nie zwraca na to jednak większej uwagi, jest bowiem skoncentrowany na tym, co ma się wydarzyć. Kiedy Odys pojawia się w pałacu, nikt go nie rozpoznaje poza wiernym psem Argosem, który zupełnie ignoruje nową postać swojego pana, ale doskonale wie, kto się skrywa pod tym innym kostiumem.

Odyseusz rusza do sali biesiadnej. Natychmiast zwraca on uwagę zalotników, którzy bez skrępowania drwią z niego. Wyśmiewają tak jego stan, jak i wiek. Wyróżnia się z tych obelgach przede wszystkim największy obłudnik z całego grona, czyli Antinoos. Rzuca on nawet w Odysa podnóżkiem.

Penelopa jest żebrakiem dużo bardziej zainteresowana. Ponieważ przybywa on spoza Itaki, liczy ona, że być może dowie się od niego czegoś o swoim mężu. Umawia się z żebrakiem na spotkanie. W tym czasie z kolei Eumajos wraca do swojej zagrody. 

Pieśń XVIII

Zalotnicy nadal kpią z Odyseusza-żebraka. Do stronnictwa przeciwko niemu dołącza się także zwykły żebrak, który chce przepędzić Odysa. Dochodzi do walki, którą ten drugi oczywiście wygrywa. Jego walka spotyka się z aplauzem ze strony zalotników, których stosunek do żebraka nieco łagodnieje. Odys-żebrak zostaje nawet doceniony przez Amfinomosa. Odys zauważa, że jest to sprawiedliwy zalotnik, ostrzega go więc przed zemstą króla Itaki, który w końcu powróci.

Atena prowokuje Penelopę, by ta ukazała się zalotnikom. Żona Odyseusza wkracza więc do sali, w której biesiadują zalotnicy i informuje ich, że zdecydowała, że niebawem wybierze nowego męża. Ta deklaracja, oczekiwana od dawna, napawa zalotników optymizmem. Bawią się oni do późna i dopiero nad ranem właściwie udają się na spoczynek.

Pieśń XIX

Po całym dniu Odyseusz i Telemach w końcu zostają w sali biesiadnej sami. Przygotowują się do walki z zalotnikami. Penelopa kompletnie nie zdaje sobie sprawy z tego, co się wokół niej dzieje. Przychodzi więc do żebraka, aby spróbować wydobyć od niego jakiekolwiek wieści o swoim mężu. Odys-żebrak obiecuje jej, że mąż wróci następnego dnia. Odyseusz stara się ukoić nerwy swojej żony Penelopy, ale nie chce się przed nią zdradzić, a to może zagrozić całemu planowi zemsty. W końcu piastunka tak Odysa, jak i Telemacha, myje na polecenie Penelopy stopy żebrakowi. Eurykleja natychmiast wręcz rozpoznaje Odyseusza po charakterystycznej bliźnie na nodze. Atena robi jednak wszystko, aby Penelopa nie rozpoznała męża. Ma ona przewidzianą określoną rolę w planie zemsty, a jej wiedza mogłaby wszystko popsuć. Penelopa nie dowierza jednak wróżbom żebraka. Decyduje więc ostatecznie, że jej przyszłym mężem zostanie ten, komu uda się napiąć łuk należący do Odysa i trafić do ustalonego celu. Żebrak popiera pomysł królowej.

Pieśń XX

Odysa, jak i Telemacha budzą jęki. Okazuje się, że jest to Penelopa rozpaczająca nad swym losem. Wcale nie chce ona kolejnego męża i z utęsknieniem cały czas czeka na Odysa. Telemach nakazuje udekorować salę biesiadną ze względu na święto Apolla. Zalotnicy schodzą na śniadanie. Wracają do drwin z żebraka, który nadal znajduje się w sali. Cały czas także rozważają zabójstwo Telemacha, który zdaje się im w tym momencie najpoważniejszą przeszkodą do objęcia przez jednego z nich władzy nad Itaką. Atena, widząc ich zachowanie, zsyła na zalotników szał, który zmusza ich do nieustannego śmiechu i płaczu. W pałacu pojawia się także wieszcz Teoklimen, który do Itaki dotarł razem z Telemachem. Mężczyzna przepowiada wydarzenia, które za chwilę rozegrają się w pałacu. W zalotnikach pojawia się strach przed niekorzystnymi wróżbami. 

Pieśń XXI

Rozpoczyna się konkurs. Pierwszy z łukiem mierzy się sam Telemach. Niestety nie udaje mu się napiąć łuku. Penelopa jest niepocieszona, ponieważ gdyby mu się to udało, nie musiałaby wybierać żadnego z zalotników. Odys podpowiada synowi, aby przekazał łuk któremuś z zalotników. W tym czasie jednocześnie nakazuje zgromadzonym pasterzom, aby zamknęli drzwi do sali. Nikomu w trakcie próby nie udaje się napiąć łuku i oddać celnego strzału. Kiedy konkurs zdaje się dobiegać końca, żebrak-Odys pochodzi do łuku i prosi o możliwość sprawdzenia własnych sił. W tym momencie okazuje się, że bez problemu naciąga łuk i strzela do wskazanego celu. W tym momencie natychmiast obok niego pojawia się uzbrojony już Telemach.

Pieśń XXII

Odys z pomocą Telemacha dokonuje rzezi zalotników. Jako pierwszy ginie Antinoos, czyli najbardziej fałszywy ze wszystkich mężczyzn. Wtedy dopiero Odyseusz wyjawia wszystkim, kim tak naprawdę jest. Zalotnicy, którzy błyskawicznie orientują się w jak trudnym położeniu się znajdują, próbują uciec. To im się jednak nie udaje. Telemach natychmiast uzbraja nie tylko siebie i ojca, ale również pasterzy, którzy strzegą wyjść z Sali. Odys zabija wszystkich bez litości. Ginie nawet służba, która nie była mu wierna.

Pieśń XXIII

Penelopa pozostaje nieświadoma tego, co się dzieje, ponieważ śpi. Idzie do niej Eurykleja, czyli dawna piastunka Odysa, która wcześniej wskazała herosowi niewiernych służących. Eurykleja budzi Penelopę, aby przekazać jej radosne wieści. Kiedy jednak Penelopa wchodzi do sali biesiadnej, dalej nie poznaje męża. Jest przekonana, że z pomocą przyszło jej któreś ze sprzyjających jej bóstw. Mężczyzna, który podaje się za jej męża, w końcu wyznaje jej prawdę. Kobieta rzuca się mu w ramiona. Po wszystkim Odyseusz razem z Telemachem ruszają do domu ojca Odysa – Laertesa, aby i on mógł cieszyć się szczęśliwą nowiną i powrotem syna.

Pieśń XXIV

Dusze pomordowanych zalotników trafiają do Hadesu. Tutaj spotykają bohaterów spod Troi. Oni zaś opowiadają zmarłym zalotnikom, co właśnie dzieje się w Itace. Odyseusz dociera wreszcie do Laertesa. Od razu ujawnił się przed ojcem, widział bowiem, jak ten na niego czeka. Nie wątpił także w ojcowską miłość. W tym samym momencie ojciec Antinoosa wściekły za śmierć syna próbuje podburzyć lud przeciwko królowi Itaki. Udaje mu się przekonać niektórych mieszkańców. Ci zbierają się na rynku i decydują, że będą walczyć z Odyseuszem. Nie mają jednak z nim żadnych szans. Walka kończy się szybkim zwycięstwem Odysa, który po wszystkim z pomocą Ateny nawiązuje ponowne przymierze ze swoim ludem.

Streszczenie krótkie

Pieśń I

W inwokacji do Muzy poeta przypomina gniew Achillesa i ostateczne rozstrzygnięcie wojny trojańskiej, potem zaś przechodzi do opowieści o Odyseuszu. Informuje, że jego powrót do domu trwał wyjątkowo długo. Pokrótce opisuje tułaczkę bohatera.

Następnie przenosi słuchaczy na zgromadzenie na Olimpie, gdzie Zeus wspomina, jak Ajgistos zamordował wracającego spod Troi Agamemnona. Przekonuje jednak, że o ile Odyseusz do domu wracać będzie dłużej, to zatriumfuje ostatecznie nad wszystkimi swoimi wrogami. Za długą tułaczką Odyseusza stoi Posejdon kierujący statek z dala od Itaki, który karze w ten sposób herosa za to, że ten oślepił mu syna – cyklopa Polifema. Inni bogowie jednak wspierają władcę Itaki. Atena zamierza wysłać Odyseusza, Telemacha na poszukiwania ojca. Hermes rozkazuje nimfie Kalypso, aby wreszcie uwolniła Odyseusza, z którego uczyniła swojego kochanka.

Atena pod przebraniem króla Tafijczyków Mentes mówi Telemachowi, co ma zrobić. Problemem jest nie tylko zaginięcie Odysa, ale i zalotnicy, którzy nastają na cześć jego żony – Penelopy. Telemach ma uda się do  Nestora i Menelaosa, aby dowiedzieć się o losach ojca. Telemach orientuje się, że rozmawiał z bóstwem. Jest poirytowany otoczeniem zalotników i postanawia posłuchać się rad, które otrzymał.

Pieśń II

Telemach zwołuje mieszkańców Itaki, krytykuje obecność zalotników, skarży się na nich i ich zachowanie. Antinoos, przywódca zalotników twierdzi, że wszystko by się rozwiązało, gdyby tylko Penelopa w końcu kogoś wybrała. Okazuje się, że ta pod pozorem konieczności ukończenia całunu dla ojca Odyseusza, który co noc spruwała, starała się odsunąć od siebie konieczność tej decyzji. Telemach decyduje się na podróż. Chce poszukać wieści o ojcu. Zanim wyda matkę za mąż, chce mieć pewność, że Odys nie żyje.

Pieśń III

Telemach w towarzystwie Ateny dociera na spotkanie z Nestorem. Telemach dowiaduje się o zemście Orestesa, który pomścił śmierć Agamemnona. Atena pod postacią Mentora opuszcza młodzieńca,  przemienia się w drapieżnego ptaka i odlatuje. Wszyscy orientują się, że Telemach cieszy się boską opieką.

Pieśń IV

Telmach dociera do Menelaosa. Tutaj spotykają także Helenę. Od Menelaosa Telemach dowiaduje się, że Odyseusz przebywa u nimfy Kalipso. W Itace oczekują wieści o podróży Telemacha. Zalotnicy postanawiają więc zorganizować na niego zasadzkę w cieśninie między wyspami.

Pieśń V

Zeus wysyła Hermesa z posłannictwem do nimfy Kalipso. Ta niechętnie więc wypuszcza Odyseusza, który na tratwie opuszcza wyspę. Wściekły Posejdon zsyła na niego burzę. W końcu Odys trafia do kraju Feaków, dzięki pomocy bogini Leukotei. Zasypia w gęstych zaroślach okalających rzekę.

Pieśń VI

Córka władcy Feaków – Nauzykaa nad rzeką spotyka Odyseusza, którego gościnni, ofiarowuje mu ubranie i prowadzi przed oblicze swojego ojca – Alkinoosa.

Pieśń VII

Kiedy Odyseusz staje przed obliczem Alkinoosa, ten wysłuchuje opowieści o kolejnych przygodach herosa do momentu opuszczenia przez niego wyspy Ogigii aż do spotkania z Nauzykaą.

Pieśń VIII

Nikt z Feaków nie wie, kim jest tajemniczy przybysz. Król decyduje się mu jednak pomóc. Szykują mu okręt. Przed jego odpłynięciem zapraszają jeszcze Odysa na ucztę. Podczas niej śpiewak Demodok opowiada o sporze Agamemnona i Odysa. Odyseusz zaczyna płakać. Feakowie proponują więc zawody zapaśnicze, które Odyseusz wygrywa, co ujawnia jego  szlacheckie pochodzenie. Na kolejnej uczcie sam Odys prosi Demodoka, aby ten opowiedział o koniu trojańskim oraz zburzeniu Troi.

Pieśń IX

Odyseusz decyduje się ujawnić. Opowiada o swojej tułaczce. Kiedy razem z towarzyszami wyruszył spod Troi, trafił do kraju Kikonów, potem Lotofagów, aż w końcu dotarli do  Cyklopów, którzy pojmali Odysa i jego towarzyszy. Odys trafił do jaskini Polifema, syna Posejdona. Heros upił Polifema i go oślepił. Dzięki temu udało mu się uratować część załogi.  

Pieśń X

Odys dotarł na Eolię, gdzie rządził król wiatrów, Eol. Przekazał on Odyseuszowi groźne wiatry zamknięte w worze, aby bez problemu mógł wrócić do ojczyzny. Niestety ciekawi towarzysze otworzyli worek, a wiatr zmienił kierunek statku. Tak dotarli do kraju ludożerców – Lajstrygonów. Zginęła prawie cała załoga Odysa. Uciekła tylko mała grupa, która dostała się na wyspę Ajaje czarodziejki Kirke. Ta jednak zmieniła wszystkich w wieprze. Tylko Odyseusz, który nie próbował podanych przez nią dań, nie przeszedł metamorfozy. Kirke trzymała go jednak na wyspie prawie rok. W końcu przekonał ją, aby pozwoliła wszystkim opuścić wyspę. Podpowiedziała mu też, aby w kraju Kimeryjczyków wywołał z Hadesu wieszcza Tejrezjasza.

Pieśń XI

Odys zdecydował posłuchać rad Kirke. Przy wejściu do podziemia złożył ofiary. Najpierw spotkał nieżyjącą już matkę, potem Tejrezjasza, który podpowiedział, jak wrócić do domu. Matka opowiedziała mu, co dzieje się w Itace. Podczas wizyty w podziemiach Odyseusz spotkał wielu wojowników spod Troi, widział potępionych na wieki Syzyfa i Tantala.

Pieśń XII

Odys wrócił Ajaje, bo chciał pochować przypadkowo zabitego towarzysza. Kirke postanowiła uświadomić go, jak niebezpieczeństwa będą go czekać po drodze i jak ich uniknąć. Pierwsze były śpiewające syreny. Dzięki podpowiedziom Kirke, wszyscy zakleili sobie uszy woskiem, a herosa dodatkowo przywiązano do masztu sznurami. Potem trzeba było pokonać Plankty – z potworami  Scyllą i Charybdą po dwóch stronach skał. To też się udało, ale kolejni towarzysze polegli. W końcu dotarli na wyspę boga słońca, Heliosa. Odyseusz zakazał towarzyszom zabijać woły należące do Heliosa, ci jednak zlekceważyli zakaz, czym rozwścieczyli boga, który pozabijał ich piorunem. Ocalał ju tylko Odyseusz, który nie zlekceważył boskiego zakazu. Dopłynął do wyspy Ogigii, gdzie mieszkała nimfa Kalypso. Tutaj Odyseusz kończy swoją opowieść.

Pieśń XIII

U Feaków w końcu odbywa się uczta pożegnalna. Odyseusz rusza do domu. Posejdon zamienia Feaków w skały za pomoc Odysowi. Ten dociera do Itaki. Pojawia się Atena, która namawia Odysa na zemstę na zalotnikach. Heros akceptuje ten plan. Bogini zamienia go w starego żebraka tak, aby nikt go nie rozpoznał.

Pieśń XIV 

Odys w przebraniu żebraka dociera do świniopasa Eumajosa. Mówi, że spotkał króla Itaki. Ten mu nie wierzy, ale się wzrusza, bo popiera prawowitego króla całym sercem. Odys prosi go o płaszcz, aby mógł się przespać.

Pieśń XV

Do Telemacha we śnie przychodzi Atena. Każe mu wracać do Itaki. Informuje o zasadzce zalotników, której udaje mu się uniknąć. Syn Odysa przypływa do Itaki. Eumajos okazuje się synem króla Mykanów porwanym przez Fenicjan.  Wracający Telemach idzie do Eumajosa po wieści, co się dzieje w ojczyźnie. 

Pieśń XVI

Telemach spotyka Odyseusza, któremu Atena na chwilę przywraca prawdziwą postać. Ojciec i syn omawiają plan zemsty, po czym Odys wraca do przebrania. Zalotnicy dowiadują się o powrocie Telemacha. Postanawiają więc jeszcze raz spróbować go zabić. Eumajos informuje Telemacha i Odysa o wydarzeniach rozgrywających się na dworze.

Pieśń XVII

Kiedy Odys (w przebraniu żebraka) pojawia się w pałacu rozpoznaje go jedynie wierny pies Argos. Drwią z niego zalotnicy, wyśmiewając jego stan i wiek. W obelgach przoduje Antinoos. Penelopa liczy, że skoro żebrak jest spoza Itaki, może wie coś o jej mężu.

Pieśń XVIII

Zalotnicy kpią z Odyseusza-żebraka. Dołącza do nich zwykły żebrak, który chce przepędzić Odysa. Dochodzi do walki, którą Odys wygrywa. Zalotnicy doceniają żebraka. Żona Odyseusza wkracza więc do sali, w której biesiadują zalotnicy i ogłasza, że niebawem wybierze nowego męża. Uradowani zalotnicy bawią się do późna.

Pieśń XIX

Odyseusz i Telemach w końcu zostają sami. Przygotowują się do walki. Penelopa szuka wieści o swoim mężu. Odys-żebrak obiecuje jej, że ten powróci następnego dnia. Nie zdradza jednak swojej tożsamości. Piastunka Eurykleja myje stopy żebrakowi i rozpoznaje Odyseusza po charakterystycznej bliźnie na nodze. Penelopa nie wierzy w zapewnienia żebraka, decyduje, że jej przyszłym mężem zostanie ten, komu uda się napiąć łuk należący do Odysa i trafić do ustalonego celu.

Pieśń XX

Penelopa rozpacza nad swym losem. Nie chce nowego męża i z utęsknieniem cały czas czeka na Odysa. Zalotnicy schodzą na śniadanie i znów drwią z żebraka. Ponownie rozważają także plan zabójstwa Telemacha.  Do pałacu wchodzi wieszcz Teoklimenes, który przybył razem z Telemachem. Przepowiada wydarzenia, które za chwilę rozegrają się w pałacu. Zalotnicy obawiają się niekorzystnej wróżby.  

Pieśń XXI

Zaczyna się konkurs. Pierwszy staje Telemach zmagający się z łukiem bezskutecznie. Penelopa jest niepocieszona. Telemach przekazuje łuk jednemu z zalotników. Odys nakazuje zamknąć drzwi do sali. Nikomu nie udaje się nawet napiąć łuku. Kiedy konkurs dobiega końca, Odys prosi o możliwość sprawdzenia własnych sił. Naciąga łuk i strzela do wskazanego celu. Obok niego od razu pojawia się uzbrojony Telemach.

Pieśń XXII

Odys dokonuje rzezi zalotników. Odyseusz wyjawia, kim tak naprawdę jest. Zalotnicy próbują uciec. Sala jest jednak zamknięta. Telemach pilnuje, aby nikomu nie udało się zbiec. Odys zabija wszystkich bez litości. Zabija nawet niewierną mu służbę.

Pieśń XXIII

Penelopa śpi i nie wie, co się dzieje na dole. Eurykleja, dawna piastunka Odysa, budzi Penelopę, aby przekazać jej radosne wieści. Kiedy jednak Penelopa schodzi na dół dalej nie poznaje męża. W końcu Odys wyznaje jej prawdę. Kobieta rzuca się mu w ramiona. Odyseusz razem z Telemachem ruszają do domu ojca Odysa – Laertesa.

Pieśń XXIV

Dusze zalotników trafiają do Hadesu. Spotykają bohaterów spod Troi, którzy opowiadają im, że Odyseusz dociera wreszcie do Laertesa. Ojciec Antinoosa próbuje podburzyć lud przeciwko królowi Itaki. Część chce walczyć z Odyseuszem. Walka kończy się jednak szybkim zwycięstwem Odysa, który ze wsparciem Ateny zawiera przymierze ze swoim ludem.

Plan wydarzeń

1. Bogowie zbierają się na Olimpie, aby omówić los Odyseusza.
2. Zeus rozkazuje Hermesowi, aby udał się do nimfy Kalipso z rozkazem uwolnienia Odyseusza z wyspy Ogigia, gdzie nimfa przetrzymywała go przez siedem lat.
3. Atena w przebraniu Mentesa odwiedza Telemacha na Itace.
4. Bogini przekonuje Telemacha, aby wyruszył na poszukiwanie ojca.
5. Telemach, pomimo przeszkód, opuszcza Itakę i udaje się do Pylos, gdzie spotyka Nestora, który radzi mu udać się do Sparty.
6. W Sparcie Telemach dowiaduje się od Menelaosa, że jego ojciec przetrzymywany jest na wyspie Ogigia przez nimfę Kalipso.
7. Kalipso, zgodnie z rozkazem bogów, pozwala Odyseuszowi na budowę tratwy i opuszczenie wyspy.
8. Posejdon, zsyła burzę, aby utrudnić wędrowcowi powrót do domu. Odyseuszowi z pomocą przychodzi bogini Ino.
9. Odyseusz dociera na wyspę zamieszkaną przez Feaków.
10. Królewna Nauzykaa znajduje Odyseusza i zaprowadza go do zamku swojego ojca, króla Alkinoosa.
11. Podczas uczty Odyseusz, nie ujawniając swojej tożsamości, opowiada o swoich przygodach od opuszczenia Troi.
12. Feakowie, wzruszeni historią Odyseusza, postanawiają pomóc mu wrócić do domu, oddają do jego dyspozycji statek i dają zapasy na drogę.
13. Odyseusz dociera do Itaki i z pomocą Ateny planuje zemstę na zalotnikach.
14. Odyseusz przebrany za żebraka, odwiedza wiernego pasterza Eumajosa, przed którym ukrywa swoją tożsamość.
15. Atena nakazuje Telemachowi powrót domu.
16. Kiedy Telemach wraca do Itaki u Eumajosa spotyka ojca, który jedynie przed nim ujawnia swoją tożsamość.
17. Odyseusz w przebraniu żebraka udaje się do pałacu, gdzie rozpoznaje go tylko wierny pies Argos.
18. Zalotnicy wyśmiewają Odyseusza-żebraka, Penelopa nie rozpoznaje go, ale wypytuje o losy męża.
19. Piastunka Eurykleja rozpoznaje Odyseusza po bliźnie na nodze, ale ten każe jej zachować tajemnicę.
20. Penelopa, chcąc pozbyć się zalotników, ogłasza konkurs: ten, kto naciągnie łuk Odyseusza i przejdzie strzałą przez dwanaście toporów, zdobędzie jej rękę. Odyseusz w przebraniu żebraka popiera ten pomysł.
21. Nikt z zalotników nie jest w stanie nawet naciągnąć łuku.
22. Odyseusz w przebraniu starca bierze udział w konkursie i zwycięża.
23. Odyseusz ujawnia swoją tożsamość i zabija wszystkich zalotników.
24. Eurykleja biegnie z nowinami do Penelopy, ta najpierw nie rozumie, co się dzieje, po czym rzuca się Odyseuszowi w ramiona.
25. Odyseusz spotyka się z ojcem, Laertesem.
26. Atena pomaga zakończyć konflikt między Odyseuszem a rodzinami zabitych zalotników.
27. Odyseusz wraca na tron Itaki.

Charakterystyka bohaterów

W „Odysei” Homera występuje mnóstwo bohaterów. Najważniejsi z nich to przede wszystkim:

Odyseusz – jest jedną z najbardziej złożonych i niejednoznacznych postaci literackich nie tylko starożytności, postać pełna sprzeczności i głębi – jednocześnie sprytny i przezorny, odważny i pełen tęsknoty, boski i ludzki. Jest władcą niewielkiej wyspy Itaka. Znany jest przede wszystkim ze swojego niezwykłego intelektu i zdolności do przystosowywania się do trudnych sytuacji, przebiegły i pomysłowy (o czym świadczy choćby jego pomysł konia trojańskiego). Najczęściej fragmenty Odysei opisują go jako „bystrogłowego” (potrafi błyskawicznie analizować sytuację i wymyślać skuteczne plany działania), „boskiego” (ze względu na nadludzkie zdolności i charyzmę) i „przezornego” (zawsze myśli kilka kroków do przodu). Przez swoją dziesięcioletnią drogę powrotną do Itaki stał się symbolem wędrowca, ale i nieustraszonego podróżnika

Penelopa – żona  Odyseusza; jest symbolem wierności, cierpliwości i inteligencji. Przez dwadzieścia lat nieobecności męża wierzyła w jego powrót. Konsekwentnie odrzucała zaloty licznych kandydatów do jej ręki. Przy okazji wykazała się niezwykłym sprytem, obiecując zalotnikom, że wybierze męża, gdy ukończy tkanie całunu dla teścia Laertesa – co noc jednak pruła to, co utkała za dnia,  aby odsuwać konieczność podjęcia jakiejkolwiek decyzji. Jest również prezentowana jako troskliwa matka, dbającą o dobro syna Telemacha; opiekunka domu, wytrwale czekająca na powrót Odyseusza.

Telemach – syn Odyseusza i Penelopy, młody książę Itaki, dojrzewający w cieniu nieobecności ojca; na początku jest bardzo niepewny, czuje się bezsilny wobec zalotników. Z pomocą Ateny wyrusza jednak  na poszukiwanie wiadomości o ojcu. Od tej podróży zaczyna błyskawicznie dojrzewać i brać odpowiedzialność za swoje czyny. Podobnie jak Penelopę cechuje go determinacja i wiara w powrót ojca. Wykazuje odwagę, mądrość i zdolność do podejmowania decyzji, a więc cechy upodabniające go do ojca. Jest lojalny przede wszystkim wobec Ojca i matki. Stanowi uosobienie młodego bohatera, który poprzez próby i trudności odkrywa swoją tożsamość i przeznaczenie.

Wśród mieszkańców Itaki wyróżnić trzeba:

• Eumajosa – świniopasa, który ugościł Odysa-żebraka; okazał się porwanym księciem,
• Eurykleję – piastunkę Odysa, starą służącą, która poznała go po bliźnie na nodze,
• Antinoosa, Eurymacha, Echeta, Filojtiosa – zalotników starających się o rękę Penelopy.

Z przygodami Odyseusza wiążą się także inne postaci:

• Feakowie, król Alkinoos, jego żona Arete i córka Nauzykaa udzielający Odyseuszowi bezinteresownej pomocy,
• Kikonowie – sprzyjający Trojanom, za co Odys podczas powrotu pustoszy ich gród Ismar,
• Lotofagowie – lud żywiący się kwiatami lotosu, który odwiedza Odyseusz,
• Cyklopi – synowie Posejdona, jednego z nich – Polifema Odyseusz oślepia, aby ratować siebie i towarzyszy,
• Lajstrygonowie – ludożercy, którzy zabijają wielu towarzyszy Odyseusza,
• Eol – król Eolii, władca wiatrów, w darze ofiarowuje Odysowi wór ze złymi wiatrami, który niestety rozwiązują ciekawscy towarzysze Odyseusza,
• Kirke – czarodziejka, królowa wyspy Ajaji, która zamieniła towarzyszy Odysa w świecie, ale w końcu Odyseusz przekonał ją do ich uwolnienia,
• Kimeryjczycy – obywatele krainy znajdującej się w pobliżu Hadesu, do której Odyseusz przybywa, aby zejść do podziemia i spotkać się z Terezjaszem,
• syreny – wabiące żeglarzy śpiewem i ich uśmiercają, przed nimi ostrzega Odysa Kirke, dzięki czemu Odys wie, że musi zatkać sobie uszy woskiem,
• Scylla i Charybda – potwory czyhające po dwóch stronach wąskiego przesmyku,
• Kalipso – nimfa, rządzi wyspą Ogigii; zakochuje się w Odyseuszu i przetrzymuje go na wyspie przez 7 lat, ulega dopiero pod rozkazem Zeusa.

W „Odysei” nie mogło również zabraknąć postaci bogów z Olimpu:

• Zeus – władca Olimpu, który rozkazuje Kalipso uwolnić Odysa więzionego przez nią przez 7 lat,
• Atena – „sowiooka” bogini mądrości i sztuki, która od samego początku sprzyja Odyseuszowi, jest także wsparciem dla Telemacha,
• Posejdon – władca mórz i oceanów, który prześladuje Odyseusza za to, że ten oślepił jego syna, cyklopa Polifema,
• Helios – bóg słońca, władca Trynakrii, który morduje towarzyszy Odyseusza za to, że zabili jego woły,
• Hermes – boski posłaniec, który w imieniu Zeusa przychodzi do nimfy Kalipso z nakazem uwolnienia Odyseusza.

Czas i miejsce akcji

Trudno ustalić, ile tak naprawdę trwa akcja „Odysei” Homera, ponieważ narrator precyzyjnie tego nie opisuje. Bezpośrednio opisuje się ostatni etap jego 10-letniej tułaczki do domu: od uwolnienia przez Kalipso, przez pobyt u Feaków, po przybycie na Itakę i zemstę na zalotnikach.

Można domniemywać, że wydarzenia, o których mowa pochodzą z ostatniego roku jego wędrówki. Wiadomo także, że wcześniej przez 7 lat był więziony przez Kalipso na jej wyspie. Ostatecznie jednak w „Odysei” streszcza się całą podróż Odyseusza do domu. Robi to bowiem on sam, kiedy na dworze Feaków opowiada swoje losy od momentu wypłynięcia spod Troi do pobytu u Kalipso.  Sama akcja przedstawiona w „Odysei” dotyczy około 40 dni, natomiast wydarzenia, o których się wspomina, obejmują okres 10-letniej tułaczki Odysa.

Akcja „Odysei” rozgrywa się w wielu miejscach. Bezpośrednio opisywane przez narratora to przede wszystkim Itaka, a więc dom Odyseusza, w którym mieszka Penelopa i Telemach, do którego to Odyseusz usilnie stara się powrócić. Ponadto:

• wyspa Ogigia należąca do nimfy Kalipso, gdzie Odyseusz spędził siedem lat jako jej więzień.
• wyspa Feaków (Scheria),
• Olimp, gdzie bogowie podejmują decyzje o losach Odysa.

Wspomina się o: Troi, wyspie Kikonów (Ismaros), krainie Lotofagów, wyspie Cyklopów, wyspie Eolii, krainie Lajstrygonów, wyspie Ajai, Hadesie, wyspie Syren, przylądku Scylli i Charybdy oraz wyspie Thrinakia:

Wiele miejsc z „Odysei: ma swoje odpowiedniki w rzeczywistości, ale trzeba pamiętać, że dzieło Homera jest w dużej mierze mityczne i w związku z tym dokładne przypisanie miejsc do rzeczywistych lokalizacji bywa kontrowersyjne. Z pewnością realnie istnieje wyspa Ithaka, Góra Olimp w Grecji, miasta Ismaros w Tracji, w północnej Grecji,  ruiny starożytnej Troi znajdują się w północno-zachodniej Turcji, przylądek Scylla i Charybda, czyli tak naprawdę Cieśnina Mesyńska między Włochami a Sycylią, gdzie znajdują się silne prądy wodne. Pozostałe miejsca niektórzy lokują na wyspie Gozo na Malcie, Korfu w Grecji, na Sycylii, a nawet w Tunezji.

Geneza i gatunek utworu

„Odyseja” to utwór bardzo mocno zakorzeniony w starożytnej tradycji ustnej. Przez wieki opowiadacze (aojdowie) przekazywali historie i mity o bohaterach takich jak Odyseusz. Domniema się, że Homer był jednym z takich śpiewaków-opowiadaczy i dokonał on po prostu scalenia różnych opowieści dotyczących tak wojny trojańskiej, jak i samego Odyseusza.

Są także koncepcje, które zakładają, że zarówno „Iliada”, jak i „Odyseja” wcale nie muszą być dziełem jednego opowiadacza, a kompilacją różnych historii, których połączenie nastąpiło w momencie spisania. Wielu uczonych jednak twierdzi, że Homer istniał i to on odpowiada za to scalenie i stworzenie utrwalonej do dzisiaj w kulturze wersji. Warto jednak pamiętać, że „Odyseja” także wywodzi się z pieśni i opowieści recytowanych podczas uczt i świąt.

„Odyseja” jest uznawana za swego rodzaju kontynuację „Iliady”, także przypisywanej Homerowi. Podczas gdy „Iliada: skupia się na jednym epizodzie z wojny trojańskiej, „Odyseja” opowiada o losach jednego z jej bohaterów już po zakończeniu wojny. Odyseusz jest ważną, choć nie kluczową postacią w „Iliadzie”, co sugerować może, że jego historia była częścią szerszego cyklu opowieści o wojnie trojańskiej.

Przyjmuje się, że „Odyseja” powstała nieco później niż „Iliada”, ale także i jej powstanie datuje się mniej więcej na VIII wiek p.n.e., na co wskazywać ma również zakorzenienie tej opowieści (w opisach, opisywanej strukturze społecznej, systemie wartości) w okresie archaicznym w dziejach Grecji.

„Odyseja” to także (podobnie jak „Iliada”) epopeja (epos grecki), która jako gatunek charakteryzuje się:

• wielowątkową i bardzo rozbudowaną fabułą,
• uroczystym stylem i tonem,
• wyrafinowaniem językowym (na który składają się między innymi tzw. porównania homeryckie, stałe epitety przypisane bohaterom),
• formą heksametru (czyli tzw. sześciostopowca),
• postacią głównego bohatera o nadzwyczajnych cechach (nie tylko fizycznej, ale i psychicznych czy moralnych); to często postać legendarna, której działania są ważne dla danej społeczności,
• fabułą często rozgrywającą się w momencie kluczowym dla danej społeczności (w tym przypadku próbie przejęcia tronu Itaki przez zalotników),
• opisami bohaterskich czynów, wielkich wypraw, bitew i przygód,
• obecnością nadnaturalnych sił: bogów, potworów, proroctw wpływających na losy bohaterów,
• rozbudowanymi opisami otoczenia,
• silnym przekazem moralnym, dowartościowaniem honoru, lojalności, odwagi, sprawiedliwości czy poszanowanie bóstw.

Eposy homeryckie stały się kluczowym punktem odniesienia dla kolejnych powstających epopei.

Problematyka utworu

Odyseja Homera to dzieło znacznie bardziej kunsztowne niż „Iliada”. Utwór podzielony jest na dwadzieścia cztery pieśni. Jest co prawda krótszy niż „Iliada”, ale wewnętrznie ciekawie kompozycyjnie podzielony:

• pieśni I-IV opowiadają przede wszystkim o Telemachu i jego dylematach,
• V-VIII to historia Odyseusza, który dociera do Feaków,
• IX-XII to rekonstrukcja samego Odyseusza, który Feakom (a przez to także słuchaczom, czytelnikom „Odysei” opowiada swoje losy od momentu wypłynięcia spod Troi),
• pieśni XIII-XXIV to Odyseusz na Itace, który walczy o swój tron, dokonuje rzezi zalotników i przywraca ład oraz porządek.

Kompozycja „Odysei” jest więc ramowa, najprawdopodobniej jest to pierwszy taki utwór w historii literatury. W epopei tylko część akcji referowana jest przez narratora (są to przy okazji osobne opowieści o Telemachu i Odyseuszu, którzy dopiero w II części eposu łączą siły), a część opowiedziana przez bohatera dotyczy przeszłych wydarzeń.

Sama problematyka „Odysei” dotyczy co najmniej kilku istotnych kwestii:

• tułaczki Odyseusza i jej symbolicznego znaczenia – przede wszystkim dzisiaj odyseja bohatera rozumiana jest nie tylko jako tytuł konkretnego utworu, ale pojęcie odsyłające do wyjątkowo długo trwającej historii, w tym przypadku historii powrotu do domu; historia ta i czas spędzony przez Odyseusza poza domem to dla niego okazja do rozpoznania samego siebie, zmierzenia się z przeciwnościami losu, pewnej metamorfozy i nauki życiowej. Odyseusz, biorąc udział w kolejnych wydarzeniach, odwiedzając poszczególne krainy, mierząc się z problemami, cały czas się uczy, wykorzystuje swoje umiejętności (przebiegłość, spryt, zdolność przewidywania), rozwija jeszcze lepiej uważność, czujność. Jednocześnie jednak uczy się, że mimo swoich ogromnych talentów jest poddany woli bogów i bez ich wsparcia nie jest w stanie wrócić do domu. Dowiaduje się także, jak wiele może kosztować jeden błąd (tych jego towarzysze popełniali całe mnóstwo i większość przypłacili życiem). Odyseusz przybywa do Itaki jeszcze bardziej świadomy, pełen mądrości i rozwagi. Bez problemu odzyskuje tron, nie daje się bowiem porwać emocjom, ale na spokojnie rozgrywa walkę z zalotnikami
• dojrzewania Telemacha – syn Odyseusza, kiedy go poznajemy, jest bardzo niepewny siebie, niedojrzały, nie ma w sobie odwagi i gotowości do podjęcia walki o przyszłość swojego kraju i spuściznę po ojcu, dzięki wsparciu Ateny zaczyna jednak podejmować działania i rusza w podróż po wieści o ojcu. Podróż ta jest w jego przypadku konieczna, aby rozpoczął się proces jego dojrzewania. Kiedy wraca do ojczyzny, prezentuje się już zupełnie inaczej, ramię w ramię z ojcem staje do walki przeciwko zalotnikom. O ile u Odyseusza podróż do pewnego stopnia jest tułaczką i błąkaniem się od krainy do krainy, aby odnaleźć drogę do domu, o tyle podróż Telemacha ma konkretny – fabularnie i emocjonalnie – ustalony cel.
• samotności i dylematów Penelopy (w tym kontekście to odyseja rodzinna) – żona Odysa jest w całej tej historii bardzo ważną postacią, uruchamia ona bowiem problematykę egzystencjalną związaną z cierpieniem, smutkiem, rozpaczą po stracie ukochanej osoby. Co gorsza, Penelopa cały czas jest „w zawieszeniu”: nie ma pewności, że Odys nie żyje, jednocześnie jego przedłużająca się nieobecność sprawia, że zalotnicy są coraz bardziej napastliwi i żądają od niej wyboru nowego męża i władcy Itaki, która nie może dłużej pozostać bez przywódcy. Penelopa zapisała się w historii kultury jako symbol wierności, natomiast sama „Odyseja” Homera pokazuje, jak wielkim wyzwaniem ta wierność była i z jakimi dylematami się wiązała.

Biografia autora

Homer to enigmatyczna i jednocześnie legendarna postać w historii starożytnej Grecji. Przypisuje mu się autorstwo dwóch najważniejszych dzieł w literaturze zachodniej: „Iliady” i „Odysei”. Jednak istnieje wiele wątpliwości dotyczących tego, czy naprawdę istniał jako historyczna postać, czy też jego imię reprezentuje na dobrą sprawę grupę poetów, którzy przyczynili się do stworzenia i ustnego przekazu obu epopei.

Przyjmuje się, że Homer żył między VIII a VII wiekiem przed naszą erą. Cała jego biografia, pochodzenie, styl życia – wszystko to pozostaje przedmiotem spekulacji. Domniema się, że mógł mieszkać gdzieś w regionie Jonii, na zachodnim wybrzeżu Azji Mniejszej (czyli na terenie obecnej Turcji), ale nie ma na to pewnych dowodów. Niezależnie od ograniczonej do minimum właściwie wiedzy o jego życiu, nie ma dzisiaj wątpliwości, że dzieła mu przypisywane  wywarły głęboki wpływ na literaturę i sposób myślenia na zachodzie Europy.  Były studiowane i podziwiane przez wieki, a nadal są przedmiotem analiz i reinterpretacji w dzisiejszych czasach.