Boska Komedia

Streszczenie szczegółowe

CZĘŚĆ PIERWSZA – PIEKŁO

Pieśń 1

Ta część stanowi wstęp do podróży, jaką przez cały poemat będzie odbywał Dante. Na początku widzimy go w nocy z Wielkiego Czwartku na Wielki Piątek 1300 r. Dane znajduje się z ciemnym lesie, z którego chce wyjść, natomiast długo mu się to nie udaje. Kiedy już dociera w pobliże góry oświetlonej słońcem, na jego drodze stają Pantera, Lew i Wilczyca. Poeta jest przekonany, że nie uda mu się ujść z życiem, ale nagle pojawia się Wergiliusz – starożytny poeta, autor słynnej Eneidy. Dante go podziwia, czemu natychmiast daje wyraz. Wergiliusz jest dla niego wzorem stylu pisania. Autor Eneidy informuje Dantego, że musi się pojawić Chart, który przepędzi Wilczycę, a dopiero wtedy możliwe będzie wyjście z lasu. Las jest oczywiście symbolem grzechów, żądz, którym ulega człowiek, a z którego bardzo trudno wyjść. Wergiliusz zaprasza Dantego w drogę przez Piekło i Czyściec. Poeta obiecuje, że doprowadzi Danego na próg Raju, gdzie oczekiwać będzie na niego niebiańska istota.

Pieśń 2

Dante ma różnego rodzaju obawy przed mającą się rozpocząć podróżą. Wergiliusz stara się ten strach opanować. Mówi poecie, że przysłała go do niego Beatrycze, ukochana Dantego. Zeszła ona specjalnie dla niego do Przedpiekla, tam odszukała Wergiliusza i opowiedziała mu o swoim ukochanym i jego problemach. Okazuje, że zresztą nie tylko ona czuwa nad Dantem – bardzo przychylna poecie okazuje się sama Matka Boska, które przez świętą Łucję powiadomiła Beatrycze o sytuacji jej ukochanego. Wergiliusz przekonuje poetę, że przy takiej opiece nie ma się czego obawiać.

Pieśń 3

Dwójka bohaterów staje przed bramą piekła. Strach budzi już sam napis, który widnieje przed wejściem: Porzućcie wszelką nadzieję, wy, którzy tu wchodzicie. Dante odczuwa coraz większy strach, natomiast Wergiliusz cały czas stara się dodać mu w tym wszystkim otuchy. Bohaterowie w końcu przekraczają bramy piekielne. Widzą rzekę Acheront. Dobiegają do nich właściwie od razu chóry boleści cierpiących tutaj potępionych dusz. Wszystko to robi ogromne wrażenie na Dantem. Podobnie jak dusze pasywne, anioły neutralne, dusze kąsane przez owady, postaci tonące w bagnie z łez i krwi. Bohaterów prowadzi proporczyk, a więc ktoś, kto nie był się w stanie określić za życia. Dante widzi Charona przeprawiającego potępionych przez rzekę. To wszystko robi na nim tak duże wrażenie, że pada oślepiony błyskawicą.

Pieśń 4

Dante rozpoczyna wędrówkę przez kolejne części piekła. Budzi się w Limbo, czyli Przedpieklu, a więc tam, gdzie przebywają wszyscy, którzy w swoim życiu kierowali się dobrem, ale przyszli na świat przed Chrystusem. Można tutaj spotkać wielkich starożytnych myślicieli i poetów, który mieszkają w wyjątkowym zamku otoczonym przez 7 murów symbolizujących cnoty moralne (sprawiedliwość, roztropność, siłę, umiarkowanie, inteligencję, wiedzę, mądrość). Nie są oni skazani na żadne męki fizyczne, natomiast ich cierpienie psychiczne jest ogromne. Wiedzą bowiem, że nigdy nie będzie im dane obejrzeć oblicza Boga. To tutaj właśnie mieszka Wergiliusz, który teraz jest przewodnikiem Dantego. Jasne staje się więc dlaczego nie będzie on mógł poprowadzić Poety po Raju. Oprócz niego mieszkają tu tak znani poeci i filozofowie jak: Horacy, Homer, Owidiusz, Seneka, Tales…

Pieśń 5

Poeta trafia do drugiego kręgu piekieł. Tutaj razem z Wergiliuszem spotykają między innymi Minosa, który pełni funkcję piekielnego sędziego. Jego zadaniem jest zasądzenie duszom odpowiedniej kary za winy i przypisanie właściwego miejsca w piekle. Symbolicznie robi on to przez owinięcie ogona wokół ciała. Ile razy ten ogon się owinie, w tym kręgu musi się znaleźć dusza. W drugim kręgu cierpią dusze ludzi, których grzechem była nadmierna zmysłowość. Dante spotyka tutaj więc wszystkich tych, którzy za życia nie byli w stanie zapanować nad swoimi zmysłami i ulegali ich potrzebom. Dante widzi tutaj więc Kleopatrę, Parysa, Tristana, a więc wszystkie te postaci, które symbolizują miłość totalną. Na drodze Wergiliusza i Dantego pojawia się Francesca da Rimini, która opowiada historię swojej miłości do Paolo Malatesty. Zmuszono ją do ślubu z odpychającym Gianciotto Malatestą. Naprawdę kochała jednak jego szwagra i oboje nie umieli tego ukryć. Kiedy mąż zobaczył czułą scenę między żoną a bratem, zabił oboje.

Pieśń 6

W kręgu trzecim Dante spotyka słynnego Cerbera. Jest to symbol łakomstwa, ale i kary dla tych, którzy nie potrafili nad swoim obżarstwem zapanować. Jest to kolejna odsłona grzechu rozpusty, zmysłowości, ulegania potrzebom ciała. Tutaj potępione dusze dręczy się huraganem i ulewą.

Pieśń 7

W kręgu czwartym znajdują się dwie kategorie potępionych dusz. Po lewej stronie Dante widzi skąpców. Po prawej z kolei cierpią rozrzutnicy. Jedni i drudzy popełnili analogiczny grzech, a więc nie potrafili zrobić dobrego użytku z posiadanych przez siebie środków. Za karę muszą przebywać w nieustannym ruchu. Cały czas zmuszeni są do toczenia ciężarów. W końcu skąpcy i rozrzutnicy się spotykają, dochodzi między nimi do walki, a następnie wszyscy wracają do dalszej pracy i tak bez przerwy. Kara ta ma wymiar tak fizyczny, jak psychiczny. Nadzorcą potępionych jest tutaj antyczny Pluton, który stanowi symbol gniewu. Podobnie jak wcześniej Minos, próbuje on zatrzymać Dantego w dalszej podróży, jednak nadaremnie.

Pieśń 8

Wergiliusz i Dante schodzą do kolejnego kręgu, gdzie tym razem dusze są pogrążone w bagnistym Styksie. Tutaj cierpią gwałtownicy, którzy nie potrafili zapanować nad własnymi emocjami. Dante ze swoim przewodnikiem staje u stój wysokiej wieży. Obok płynie Styks, przez który przewoźnikiem jest Flegiasz, który sam jest bardzo nerwowy, ale wykonuje przypisaną mu pracę. Symbolem dusz potępionych w tym kręgu jest Filippo Argenti. W końcu poeci stają u wrót miasta – grodu Disa, a więc przed siedzibą Lucyfera. To miasto otoczone murami, którego pilnują niezliczone ilości demonów. Nie chcą przepuścić wędrowców, zatrzaskują bramę. Bronią dostępu do miasta.

Pieśń 9

Dante i Wergiliusz nadal nie mogą pokonać demonów. Zaraz potem pojawiają się antyczne furie - Megera, Alekto, Tyzyfona. To zaś zwiastuje nadejście Meduzy. Wergiliusz zasłania oczy Dantego, aby go ochronić. Pojawia się Wysłannik Nieba, który otwiera wrota za pomocą różdżki (co oznacza wolę Boga) i poeci w końcu mogą wejść do grodu Disa. Tym samym trafią do szóstego kręgu piekielnego przeznaczonego dla heretyków. Miejsce to przypomina cmentarz, tyle tylko że groby tutaj zdają się płonąć, a na nich leżą przedstawiciele kolejnych sekt.

Pieśń 10

Pojawia się odniesienie do teraźniejszości Dantego. Poeta w grobach spotyka Farinatę degli Uberti (przywódcę gibelinów – sekty we Florencji), który przepowiada Dantemu wygnanie z Florencji. Potem spotyka jeszcze Cavalcante Cavalcantiego, ojca swojego przyjaciela.  Rozmowy te budzą w poeci niepokój o przyszłość.

Pieśń 11

W kręgu szóstym Wergiliusz z Dantem natrafiają na grób papieża Anastazego. Wergiliusz  uprzedza poetę, jak wygląda dolne piekło, a więc trzy rejony 7 kręgu, potem 8 i 9 krąg. Pierwszy rejon siódmego kręgu to miejsce przeznaczone dla tych, którzy wystąpili przeciw innym, sobie (samobójcy), jak i Bogu. Ósmy krąg jest dla oszustów, fałszerzy, ludzi podstępnych. Dziewiąty zaś dotykający już środka ziemi to miejsce dla zdrajców i nadużywających zaufania innych. Wergiliusz tłumaczy Dantemu, że grzechy fizyczne nie są tak ciężkie, jak te wynikające ze złego wykorzystania rozumu. Tutaj pojawia się także dyskusja na temat lichwy.

Pieśń 12

Poeci trafiają do siódmego kręgu. Tutaj stróżuje Minotaur. Potępione dusze znajdują się w rzece Flegeton, która wypełniona jest po brzegi gorącą krwią. Jeśli ktoś się próbuje wynurzyć z rzeki, strzelają do niego centaury. Przewodzi im Nessus.

Pieśń 13

Dante z Wergiliuszem docierają do 2 rejonu siódmego kręgu, gdzie cierpią przede wszystkim samobójcy oraz osoby, które działały na szkodę własnych dóbr. Miejsce to przypomina ciemny, mroczny las, gdzie drzewa mają sine liście, a ich owoce są zatrute. Obok znajduje się siedlisko harpii. Rośliny, które się tutaj znajdują są niezwykłe, ponieważ okazuje się, że zaklęte w nich są dusze grzeszników. Sam Dante ma okazję to sprawdzić, gdzie urywa gałązkę, a pień zaczyna jęczeć. Postacią symbolizującą cały ten krąg jest Pietro della Vigna, kanclerz-powiernik cesarza Fryderyka II, który, który po oskarżeniu o zdradę, popełnił samobójstwo. W tym samym kręgu są także niektórzy rozrzutnicy ścigani przez dzikie psy.

Pieśń 14

W trzecim rejonie kręgu siódmego znajdują się bluźniercy. Kara dla nich przewidziana jest bardzo bolesna. Leżą oni bowiem na gorącym piasku, natomiast z góry spada na nich ogień. Podczas tej wędrówki Wergiliusz opowiada Dantemu o Aleksandrze Wielkim, jak i o rzekach piekielnych, do których zalicza się Acheront, Styks, Flegeton, Kocyt, Lete.

Pieśń 15

Podczas wędrówki przez trzeci rejon poeci spotykają sodomitów uciekających przed ognistym deszczem. Dante spotyka swojego przyjaciela Brunetta Latiniego, który podobnie jak kilka innych postaci wcześniej ostrzega go przed złem panoszącym się we Florencji.

Pieśń 16

Wśród sodomitów Dante rozpoznaje sporo florentczyków. Duchy pytają go o sytuację we Florencji, przez co sam poeta uświadamia sobie, jak źle dzieje się na świecie. W końcu poeci stają u stóp wodospadu wód Flegetonu, Wergiliusz nakazuje Danemu zrzucenie pasa, czemu towarzyszy wynurzenie się z  potwora Geriona, który symbolizuje  chytrość i oszustwo.

Pieśń 17

Poeci dalej znajdują się w siódmym kręgu. Otaczają ich teraz lichwiarze, w tym ci florenccy, których Dante błyskawicznie rozpoznaje, Na szyjach mają przywiązane rodowe herby. Bronią się przed ognistym deszczem. Pojawia się Gerion, czyli wąż o ludzkim obliczu. To mitologiczny król Wysp Balearskich. Na jego grzbiecie Dante ma dostać się do ósmego kręgu. Dante porównuje to do lotu Faetona i Ikara.

Pieśń 18

W końcu Dante i Wergiliusz trafiają do ósmego kręgu, który dzieli się na 10 czeluści. Poeci wędrują po mostach przechodząc między jedną a drugą czeluścią Malebolge. W pierwszej spotykają uwodzicieli i stręczycieli. Katusze zadają im diabły, przed których batami potępieńcy cały czas uciekają. Podobnie jak w przypadku rozrzutników i skąpców, tak i stręczyciele i uwodziciele w końcu się spotykają. Przedstawicielem uwodzicieli jest Jazon. Dante trafia do drugiej czeluści, gdzie spotyka pochlebców zanurzonych w kale.

Pieśń 19

W trzeciej czeluści poeta spotyka tych, którzy handlowali godnościami i urzędami kościelnymi. Znajdują się oni w specjalnych dziurach, na zewnątrz widać tylko ich nogi, na podeszwach których znajdują się płomienie ognia, z kolei głowy potępieńcy mają skierowane w dół w kierunku przepaści. Kiedy pojawi się kolejny duch, pozostali zostaną zepchnięciu w głąb ziemi. Wśród grzeszników Dante i Wergiliusz spotykają tutaj papieża Mikołaja III. W pieśni tej bardzo mocno akcentuje się zepsucie kościoła.

Pieśń 20

W czwartej czeluści znajdują się wróżbici z wykręconą do tyłu głową. Muszą więc chodzi tyłem. W Dantem część z nich wzbudza współczucie, ale Wergiliusz go strofuje. W tym kręgu znajduje się między innymi Tyrezjasz.

Pieśń 21

W piątek czeluści mieszkają oszuści, którzy zanurzeni są w jeziorze pełnym gotującej się smoły. Pilnują ich diabły, które uniemożliwiają wydostanie się z jeziora. Ich przywódca wysyła z Dantem i Wergiliuszem eskortę, które ma ich odprowadzić do następnej czeluści.

Pieśń 22

Dante i Wergiliusz przyglądają się diabłom, jak i temu jak one traktują osusztów. Wśród nich pojawia się kolejna postać ze współczesności Dantego. Giampaolo di Navarra opowiada swoje losy. To jedna z niewielu pieśni, w których pojawia się humor, który wprowadzają już same imiona diabłów: Kudłacz, Smoczy Pysk, Psia Morda.

Pieśń 23

Wybucha bójka między diabłami, a poeci zsuwają się do niższej czeluści. W szóstej spotykają Obłudników, których przygniata kapa z ołowiu symbolizującego hipokryzję. Przykładem obłudników staje się Kajfasz i Annasz.

Pieśń 24

W siódmym kręgu Dante spotyka złodziei. Ich karą są metamorfozy bardzo szczególnego rodzaju. Kiedy zostają ukąszeni przez węża – płoną, potem zamieniają się w proch, po czym ponownie wracają do pierwotnej postaci i cała przemiana rozpoczyna się na nowo. Dante spotyka tutaj Vanniego Fucci, który przepowiada walki bratobójcze we Florencji.

Pieśń 25

Dante opowiada o Vanni Fuccim, który buntował się przeciw Bogu i został za to ukarany przez mitycznego Kakusa – olbrzyma o trzech głowach, syna Wulkana. Dante ponownie przygląda się metamorfozom złodziei.

Pieśń 26

W ósmej czeluści ósmego kręgu znajdują się zdradzieccy doradcy, których dusze zamknięte są w płomieniach. Wśród nich Dante rozpoznaje Ulissesa, który opowiada swoje losy.

Pieśń 27

Poeci spotykają w tym samym kręgu księcia Guido di Montefeltro, który podobnie jak Ulisses opisuje swoje dzieje. są jego dzieje. To kolejne odniesienie do współczesności Dantego i losów Florencji.

Pieśń 28

W dziewiątej czeluści cierpią schizmatycy i ci, których zachowania budowały niezgodę. Ich karą są ciągle odnawiające się rany, którymi są pokryci. Pojawiają się one na tych częściach ciała, które były sprawcami zła. Tutaj Dante spotyka m.in. Mahometa. Jedni chodzą z głową w rękach, innym wypadają płuca, jeszcze inni między nogami mają plączące się, wypadające jelita.

Pieśń 29

Podczas wędrówki Dante spotyka swojego kuzyna, który jednak jest do niego wrogo nastawiony, ponieważ twierdzi, że ród go nie pomścił odpowiednio. Na koniec poeci wchodzą do ostatniej czeluści, gdzie spotykają fałszerzy. Oszuści sprzedający nieprawdziwe pieniądze lub metal cierpią dręczeni trądem i wrzodami.

Pieśń 30

Dante spotyka tych, którzy udawali kogoś innego. Dante mówi o nich, porównując ich do Hekabe. Pojawiają się tutaj także fałszerze monet, ale i słowa. Do tych ostatnich należy Sinon, który namówił Trojan do przyjęcia konia pozostawionego im przez Greków, a także Putyfara, która według Biblii fałszywie oskarżyła Józefa o rzekomy gwałt.

Pieśń 31

Między ósmym a dziewiątym kręgiem poeci zatrzymują się nad studnią. Tutaj widzą zdrajców, których strzegą giganci. W końcu poeci trafiają do 9 kręgu.

Pieśń 32

Dziewiąty krąg to tzw. Cocito (Kocyt). To miejsce zdrajców, podzielone na cztery części. Przed Dantem i Wergiliusza rozciągają się kolejno:
- Kaina (dla tych, co zdradzili najbliższych)
- Atenora (dla tych, co zdradzali narody i władców)
- Ptolomea (dla tych, co nadużywali zaufania innych)
- Giudecca
Zdrajcy z dwóch pierwszych rejonów zanurzeni są w lodzie aż do policzków.

Pieśń 33

Dante i Wergiliusz spotykają księcia Ugolino, który opowiada o tym, jak z głodu umarł on i jego synowie. Potem poeci przechodzą do Ptolomei.

Pieśń 34

W ostatnim rejonie Kocytu: Giudecca króluje Lucyfer. Bohaterowie docierają na samo dno piekła, a więc miejsce potępienia zdrajców dobroczyńców. Lucyfer pogrążony jest w lodzie. Przypomina potwora o trzech paszczach. W każdej z nich znajduje się zdrajca. W ten sposób wyróżnieni zostali trzej najwięksi: Judasz, Brutus, Kasjusz. Zbliża się noc z soboty na niedzielę, niedzielę szczególną, bo Wielkanocną. Z centrum ziemi, przez tunel, poeci kierują się ku wyjściu na drugą półkulę. Zbliżają się do Czyśćca.

CZĘŚĆ DRUGA - CZYŚCIEC
 
Dante i Wergiliusz trafiają na drugą półkulę, gdzie mieści się Czyściec. Jest to góra, którą do góry wypchnął Lucyfer, kiedy strącony z Nieba, spadał do piekieł. Dlatego też przypomina ona swoim kształtem zwężającą się ku górze piramidę. Dante jest zachwycony. Z zainteresowaniem spogląda na niebo i gwiazdy. Zwraca się do muz z prośbą o natchnienie. Razem z Wergiliuszem pojawia się u stóp góry, która wyłania się z wody.

Podobnie jak piekło, Czyściec ma 9 części: pierwszą stanowi przedsionek Czyśćca, potem siedem rejonów w kształcie tarasów czy pięter góry, w których przebywają grzesznicy. Tutaj Dante i Wergiliusz, analogicznie jak było to w przypadku wędrówki po piekle spotykają grzeszników. Są to (w kolejności przechodzenia przez tarasy) ludzi pyszni, zazdrośni, gniewliwi, leniwi, chciwi i rozrzutni, nieumiarkowani w jedzeniu i piciu, zmysłowi). Na końcu znajduje się szczyt, czyli Raj Ziemski. W Czyśćcu przewodnikiem Dantego dalej jest Wergiliusz. Tutaj także mamy do czynienia z dziewięcioma piętrami, tym razem Góry Czyśćcowej. Dante i Wergiliusz mijają dusze pogrążone w kontemplacji i statycznym, biernym oczekiwaniu zbawienia.  Opowieść o tej wędrówce zamyka się w kolejnych 33 pieśniach.

Na szczycie stróżuje Katon. Jest przedstawiony jako postać bardzo dostojna. Jest zaskoczony jednak pojawieniem się poetów, pyta ich o cel wyprawy. W końcu mówi także o sobie i swojej miłości do Marcji, która jest w kręgu razem z nim. Przekonuje bohaterów, że miłość ziemska jest jednak dla niego już tylko wspomnieniem, bo najważniejsza jest dla niego rola strażnika.
Zanim wypuści bohaterów z Czyśćca, rozkazuje Wergiliuszowi, aby zmył Dantemu twarz z piekielnego pyłu. Dante ma się chronić paskiem z sitowia. Dante zostaje przewiązany trzciną odradzającą się natychmiast po zerwaniu.
 
CZĘŚĆ  TRZECIA - RAJ
 
Po przejściu przez wszystkie tarasy Czyśćca, w Raju Ziemskim Wergiliusz mówi, że jego zadanie się zakończyło i odchodzi. Przewodniczką Dantego stanie się teraz Beatrycze. W Raju Dante przeżywa ekstazę. Czuje jednak, że brakuje mu słów, aby móc opisać to, co widzi. Zwraca się więc do Apollina z prośbą o natchnienie. W końcu dostrzega ukochaną Beatrycze, które patrzy w słońce. Dante nie może się na nią napatrzeć, także chce spojrzeć w słońce, ale ukochana ostrzega go, aby patrzył wyraźniej, zamiast wpadać w ekstatyczne stany. Dante ma odrzucić widma, patrzeć głębiej i lepiej. Kochankowie rozmawiają ze sobą czule, Beatrycze tłumaczy mu, jak wygląda raj i struktura wszechświata. Dante razem z Beatrycze przechodzi kolejne dziewięć niebios (zgodnie z systemem Ptolemeusza). Na końcu czeka Empireum, siedziba Boga. Nie ma tutaj bardzo plastycznych obrazów. Wszystko poecie zdaje się mieszaniną gry dźwięków i kolorów, zdematerializowanych jednak, które trudno przyrównać do znanych kształtów. Węch czy dotyk nie mają tutaj właściwie żadnego znaczenia. Dante razem z Beatrycze przechodzi kolejno przez:

●    Księżyc,
●    Merkury,
●    Wenus,
●    Słońce,
●    Mars,
●    Jowisz,
●    Saturn,
●    gwiazdy stałe,
●    Primum Mobile.

W Empireum Beatrycze zostaje zastąpiona przez św. Bernarda z Clairvaux, filozofa i teologa, który staje się przewodnikiem Dantego. Docierają do celu i Dante doznaje łaski. Może oglądać oblicze Boga. Tutaj nie ma żadnego szczegółowego opisu, jest za to znaczące zakończenie. Bóg to dla Dantego „Miłość, co wprawia w ruch słońce i gwiazdy”.

Plan wydarzeń

CZĘŚĆ PIERWSZA – PIEKŁO

1. Dante próbuje wyjść z ciemnego lasu, drogę zastępują mu Pantera, Lew i Wilczyca. Jest wieczór w Wielki Czwartek. Rozpoczyna się Triduum Paschalne.
2. Pojawia się Wergiliusz, który przedstawia się jako wysłannik ukochanej poety – Beatrycze. Zaprasza go w wędrówkę przez Piekło, Czyściec i Niebo.
3. Dante ma wątpliwości, ale Wergiliusz przekonuje go, że czuwa nad nimi nie tylko Beatrycze, lecz także św. Łucja oraz sama Matka Boska.
4. Dante wchodzi z Wergiliuszem do Piekła, gdzie od razu spotyka potępione dusze. Bohaterowie wędrują przez kolejne kręgi piekła.
5. W Przedsionku spotykają tych, którzy przyszli na świat przed Chrystusem. W II kręgu czekają ci ulegający potrzebom zmysłowej miłości. W III kręgu cierpią ci o nieposkromionym apetycie, w IV rozrzutnicy i skąpcy, w V gwałtownicy, w VI heretycy. Rozmowy ze wszystkimi dotyczą ich grzechów, często jednak powraca także temat aktualnie panującej we Florencji sytuacji politycznej i społecznej.
6. VII, VIII i IX krąg piekła to tzw. dolne piekło. Tutaj Dante i Wergiliusz trafiają w Wielką Sobotę.
7. W VIII kręgu Dante spotyka dusze morderców, samobójców oraz bluźnierców. Swoją karę odbywają tutaj także sodomici i lichwiarze.
8. W VIII kręgu bohaterowie pokonują aż 10 czeluści, które wypełniają uwodziciele, stręczyciele, pochlebcy, handlujący godnościami i urzędami kościelnymi, wróżbici, oszuści obłudnicy, złodzieje, zdrajcy oraz schizmatycy.
9. Dopiero W IX kręgu, czyli przestrzeni zwanej Kocyt króluje Lucyfer. Ten potwór w każdej ze swoich trzech paszczy ma jednego zdrajcę – Judasza, Brutusa, Kasjusza.

CZYŚCIEC 

1. Dante i Wergiliusz przenoszą się na drugą półkulę, gdzie zlokalizowany jest Czyściec.
2. Bohaterowie przechodzą kolejne części Czyśćca, który przypomina górę w formie odwróconej piramidy.
3. Dante i Wergiliusz pokonują przedsionek Czyśćca, a następnie przechodzą przez 7 tarasów, na których przebywają kolejno ludzie pyszni, zazdrośni, gniewliwi, leniwi, chciwi i rozrzutni, nieumiarkowani w jedzeniu i piciu, zmysłowi. Wszyscy czekają na odkupienie grzechów.
4. W końcu poeci docierają na szczyt. Wergiliusz opuszcza Dantego, funkcję przewodniczki zaraz bowiem przejąć ma ukochana poety – Beatrycze. 

RAJ

1. Beatrycze i Dante prowadzą bardzo intymną rozmowę, poeta nie jest w stanie nasycić wzrok widokiem ukochanej, którą utracił. Dziewczyna jednak zwraca mu uwagę, że powinien patrzeć uważniej, głębiej. To wskazówka przed ostatnim etapem podróży poety.
2. Dante razem z Beatrycze pokonuje kolejne niebiosa: Merkurego, Wenus, Słońca, Marsa, Jowisza, Saturna, gwiazd stałych oraz Primum Mobile. Podczas podróży ukochana tłumaczy mu strukturę raju.
3. Kiedy bohaterowie docierają do Empireum, Beatrycze znika, a przewodnikiem Dantego staje się Bernard z Clairvaux.
4. Dante zyskuje przywilej oglądania boskiego oblicza.

Charakterystyka bohaterów

Dante

Głównym bohaterem utworu jest niewątpliwie Dante. Kiedy go poznajemy, bohater jest w kryzysie, co zresztą skłania jego ukochaną do działania. To Beatrycze przysyła Wergiliusza, który ma przeprowadzić bohatera przez zaświaty. Ta wędrówka jest zaś dla niego sposobem na odnowę moralną, oczyszczenie z grzechu, w którym się znalazł. Dante okazuje się tutaj bardzo emocjonalnym podróżnikiem. Na początku odczuwa lęk, ujawnia niezrozumienie dla niektórych decyzji, współczuje duszom potępionym, które mimo szlachetnych zamiarów, ostatecznie trafiły do Piekła. Dante jest emocjonalną jednostką – płacze, mdleje, przeżywa ekstazę. Dopiero upomnienia Beatrycze, a potem Bernarda z Clairvaux sprawiają, że uważniej przeżywa to, co go otacza, dorasta moralnie i okazuje się gotowy na spotkanie z Bogiem.

Wergiliusz

Autor Eneidy, który w koncepcji Dantego jako rzymski poeta żyjący przed Chrystusem trafił do Przedpiekla. Przychodzi do Dantego na prośbę Beatrycze, prowadzi go przez Piekło i Czyściec, aż do bram Raju, gdzie wejść już nie może. To symbol mądrości poezji starożytnej. W ten sposób Dante zachęca do ponownego jej odkrycia. W trakcie wędrówki Wergiliusz wielokrotnie nie tylko tłumaczy Dantemu to, co dzieje się wokół nich, ale także hamuje emocjonalne reakcje ukochanego Beatrycze. Dla Danego Wergiliusz jest mistrzem zarówno stylu poetyckiego, jak i sposobu widzenia świata, dlatego też jest idealnym przewodnikiem po zaświatach. Dzięki Wergiliuszowi Dante staje się gotowy, aby wejść do Raju. Podczas wędrówki bowiem, dzięki tłumaczeniom, radom i napomnieniom Wergiliusza staje się bardziej dojrzały.

Beatrycze

Ukochana Dantego, postać autentyczna. Po przedwczesnej jej śmierci Dante nie umiał odnaleźć się w świecie, popadł w świat grzechu, z którego teraz bohaterka przez wędrówkę po zaświatach próbuje go wyprowadzić. Oczywiście w Boskiej komedii Beatrycze jest absolutnie wyidealizowana, natomiast jako istota niebiańska może roztaczać opiekę nad swoim ukochanym. Najpierw Beatrycze występuje jako obiekt utraconej ziemskiej miłości, w trakcie wędrówki odniesienia do Beatrycze zaczynają się zmieniać. Znacznie bardziej przypomina ona ideał, przewodniczkę, opiekunkę poety, niż realną kochankę. Odpowiada to założeniom dzieła, które ma przedstawiać przejścia od miłości ziemskiej do miłości boskiej, która pomaga w odnowie moralnej. Ostatecznie to właśnie dzięki Beatrycze i jej interwencji Dante przeżywa głęboką wewnętrzną przemianę.

Czas i miejsce akcji

W planie historycyzm akcja „Boskiej komedii” rozgrywa się w ciągu kilku dni. Obejmuje  szczególny czas między Wielkim Czwartkiem a Wielkanocą 1300 roku. Dante błąka się po bliżej nieokreślonym lesie, natomiast można domyślać się, że znajduje się w pobliżu rodzinnej Florencji. Wszystko, co dzieje się później, wydaje się rozgrywać nieco poza czasem, mimo że w niektórych momentach dowiadujemy się, że mija kolejny dzień, wędrówka po Piekle trwa do Wielkiej Soboty, a do Nieba Dante dociera w Wielkanoc.

Jeśli chodzi o przestrzeń akcji, są to głównie zaświaty. W poemacie pojawiają się odniesienia do historycznej sytuacji Florencji na przełomie XIII i XIV wieku, natomiast zdecydowanie większa uwaga czytelnika skierowana jest na Piekło, Czyściec i Raj:

• Piekło – gigantyczny lej, zwężający się ku dołowi, składający się z 9 kręgów, przy czym 1 krąg to tzw. Limbo, a więc Przedpiekle, z kolei ostatnie 3 kręgi tworzą tzw. dół Piekła znajdujący się najbliżej środka ziemi:
  Limbo (Przedpiekle) – cnotliwi poganie, którzy urodzili się przed Chrystusem,
  2 krąg – grzesznicy ulegający pokusie zmysłowości,
  3 krąg – potępieni za brak umiaru w jedzeniu i piciu,
  4 krąg – skąpcy i rozrzutni,
  5 krąg – ludzie gwałtowni,
  6 krąg – heretycy,  
  7 krąg – samobójcy, bluźniercy,
  8 krąg – oszuści, uwodziciele, hipokryci, złodzieje, fałszerze, wróżbici,
  9 krąg – najwięksi zdrajcy: Judasz, Brutus, Kasjusz.
• Czyściec – wzniesienie przypominające górę, na jej tarasach mieszkają pokutujące dusze. Hierarchia grzechów zachowana zostaje w ułożeniu tarasów i odpowiada także hierarchii w Piekle, tylko w odwrotnym ułożeniu. Tutaj za najcięższe grzechy pokutuje się na najniższych tarasach. Im wyżej, tym ranga grzechu mniejsza i bliżej do Raju. 
• Raj – także ma strukturę hierarchiczną, tutaj z kolei jest 9 nieboskłonów: niebo Księżyca, Merkurego, Wenus, Słońca, Marsa, Jowisza, Saturna, gwiazd stałych, Primum Mobile oraz Empireum i siedziba Boga w kształcie białej róży. Nieba ułożone są w kolejności cnót, najpierw kardynalnych, a potem trzech boskich – czyli wierze, nadziei i miłości.

Geneza utworu i gatunek

Dante swoje dzieło zaczął pisać ok. 1307, czyli już po tym, jak opuścił Florencję. Dzieło zostało ukończone na kilka tygodni przed śmiercią w 1321 roku.  Wydaje się, że impulsem do napisania dzieła była zarówno jego nieszczęśliwa miłość do Beatrycze, jak i spór cesarstwa i papiestwa, w który Dante jako zwolennik jednego ze stronnictw także się uwikłał.
 
Sam utwór „Boska komedia” ma formę poematu epickiego. Jest to utwór (wbrew temu, co mógłby sugerować źle odczytany tytuł) poważny, utrzymany w konwencji dyskusji religijnej, moralnej, etycznej. To także historia dochodzenia bohatera do poznania, możliwości stania wobec oblicza Boga.

Poemat zbudowany jest z trzech części: Piekła, Czyśćca i Raju, z których każda dzieli się na 9 kregów, tarasów, nieboskłonów. Każda część ma 33 pieśni, całość otwiera pieśń wstępna. Razem pieśni jest więc 100. Boska komedia to połączenie lirycznych pieśni z narracyjną opowieścią o bohaterze, który zagubiony w lesie grzechu, dorasta moralnie do kontaktu z Bogiem.

Problematyka

„Boska komedia” Dantego to przede wszystkim próba przedstawienia średniowiecznego świata. Opowiadając o kolejnych grzechach podczas zwiedzania piekła, poeta nie stroni od nawiązań do współczesnej mu sytuacji społecznej i politycznej. Pojawia się szereg nawiązań do sekt religijnych, heretyków, kupców florenckich, polityków, kupczenia godnościami kościelnymi, jak i grzechów zmysłowości, obżarstwa itp.

Świat w Boskiej komedii jawi się jednak jako bardzo uporządkowany. Nad wszystkim czuwa Bóg. Każdy grzech lub cnota mają swoje konsekwencje i przekładają się na to, gdzie człowiek pojawi się po śmierci. W Piekle, Czyśćcu i Niebie panuje idealny porządek. Tutaj nie ma wątpliwości, gdzie kto powinien się znaleźć. Jednocześnie zaś Dante nie stroni od umieszczania w kolejnych kręgach czy na tarasach znanych mu postaci, także tych o ogromnym znaczeniu dla europejskiej kultury. Cały świat – pogański i chrześcijański – zostaje podporządkowany Bożej sprawiedliwości. Utwór ten to suma średniowiecznej teologii, jak i dziedzictwa literatury i filozofii. To jednocześnie otwarcie w kierunku renesansowego sposobu myślenia o człowieku i świecie. Nie przez przypadek przewodnikiem Dantego staje się przez większą część poematu właśnie Wergiliusz. W ten sposób Boska komedia zapowiada niejako renesansowe zainteresowanie kulturą antyczną, czerpanie z jej filozofii i twórczości.

Jednocześnie „Boska komedia” jest historią metamorfozy konkretnego człowieka. To historia wędrówki i związanej z nią przemiany, porzucania grzechu i dorastania moralnego do obcowania z Bogiem. Łączą się tutaj bardzo różne plany istnienia Dantego jako bohatera literackiego, którym uczynił samego siebie. Oprócz moralnej przemiany można tutaj także zauważyć ewolucją poglądów filozoficznych czy stricte literackich. To również otwiera „Boską komedię” na światopogląd renesansowy, który to człowieka z jego dylematami czyni przedmiotem swojego głównego zainteresowania. W kontekście renesansu ważne jest także to, że Dante napisał swoje dzieło po włosku, czyli w języku narodowym, a nie po łacinie.

Nie brakuje tutaj jednak także motywów średniowiecznych. Temat poematu dotyczy przede wszystkim grzechu, moralności, Boga i eschatologii. Człowiek jest postawiony wobec spraw ostatecznych. To wiara przynosi ukojenie i zbawienie. Zastosowano tutaj także w bardzo szerokim wymiarze średniowieczną symbolikę liczby trzy i jej różnych wielokrotności (3, 9, 33, 99).

Biografia autora

Dante Alighieri urodził się w 1265 r. we Florencji. Był włoskim poetą i zasłynął jako twórca „Boskiej Komedii”, natomiast warto wiedzieć, że studiował także wiele innych dziedzin, w tym między innymi filozofię i teologię.

Na czas jego życia przypadł okres wielkiego sporu między cesarstwem a papiestwem, co wiązało się również z rozwojem wielu sekt, pojawieniem się heretyków. Ród Dantego należał do Gwelfów Białych, a więc stronnictwa opowiadającego się za ugodą papieża z cesarzem. Między innymi ten wybór Dantego, a także jego udział w innych politycznych rozgrywkach spowodował konieczność ucieczki poety z Florencji, ponieważ groziła mu śmierć. Resztę życia spędził poza Florencją, na wygnaniu. Przebywał na różnych włoskich dworach, umarł w Rawennie w 1321 r.

Bardzo ważnym elementem biografii Dantego, która odcisnęła piętno na jego twórczości, była nieszczęśliwa miłość do Beatrycze Portinari, którą widział podobno jedynie dwukrotnie. Nie zamienił z nią nawet słowa, natomiast jej śmierć w wieku 25 lat okazała się poważnym ciosem dla poety, który znajduje swoje odzwierciedlenie także w „Boskiej komedii”. Niewiele później Dante ożenił się z Gemmą di Manetto Donati, ale to Beatrycze uwiecznił w swoim wiekopomnym dziele. Dante należał do ugrupowania poetyckiego dolce still nuovo, czyli „słodki nowy styl”, którego celem było opiewanie idealnej miłości, w co historia Beatrycze wpisywała się idealnie.

Oprócz Boskiej komedii Dante napisał także takie dzieła jak „Biesiada”, „Słowa miłosne” i „Rymy”. Jego utwory liryczne zostały wydane w tomie „Canzoniere”.

Znaczenie tytułu

Tytuł „Boska komedia” może zadziwiać, szczególnie jeśli wykorzystać współczesne rozumienie terminu komedia, bo tak początkowo Dante zatytułował swoje dzieło. Warto jednak pamiętać, że w XIII wieku komedia stanowiła oznaczenie dzieła, w którym zakończenie było po myśli bohaterów. Określenie „boska” dodali następcy Dantego, podkreślając w ten sposób wielkość utworu włoskiego poety. Może się ono jednak także odnosić do mistycznego charakteru całego dzieła. Wielu badaczy twierdzi, że Dante czerpał w swoim dziele choćby z myśli Dionizego Pseudoareopagity czy filozofów-teologów ze szkoły z Saint-Victor.