„Romantyczność” jest jedną z najważniejszych ballad spośród „Ballad i romansów” Adama Mickiewicza. Utwór uznawany jest za manifest polskiego romantyzmu, ponieważ przedstawia główne założenia tej epoki: przewagę uczucia nad rozumem, mistycyzm oraz zainteresowanie kulturą ludową. To właśnie z tej ballady pochodzi fragment:
„Czucie i wiara silniej mówi do mnie,
Niż mędrca szkiełko i oko”.
W tych dwóch wersach zawiera się kwintesencja sporu między klasykami i romantykami, a także swego rodzaju deklaracja poety.
Ballada „Romantyczność” Adama Mickiewicza obfituje w różnorodne środki stylistyczne, które wzmacniają jej emocjonalność, podkreślają różnicę między światem rozumu a światem uczuć oraz dodają utworowi melodyjności i plastyczność. W utworze można znaleźć takie środki stylistyczne jak:
- epitet — często stosowany w celu uwydatnienia cech postaci i przedmiotów oraz nadania im emocjonalnego zabarwienia, np. „biała sukienka”, „zimne dłonie”;
- metafory — nadają nowego znaczenia zwykłym sformułowaniom i dodają tekstowi poetyckości. Dobrym przykładem jest choćby „Ufajcie memu szkiełku i oku” rozumiane jako racjonalne spojrzenie, które odrzuca to, co nienamacalne i niewytłumaczalne w logiczny sposób;
- porównania — służą uwypukleniu emocji i nastroju, a także bardziej zrozumiałemu opisowi, np. „biały jak chusta”, gdy Karusia opisuje wygląd twarzy zmarłego kochanka.
„Romantyczność” to wzruszająca historia Karusi, której ukochany Janek umarł przed dwoma laty. W balladzie przedstawiona jest scena, w której dziewczyna rozmawia z jego duchem, przytula go i pieści. Całość wydarzenia obserwowana jest przez zgromadzonych wokół mieszkańców wsi – reprezentujących proste, ludowe spojrzenie na świat, a także starca – symbolizującego racjonalizm i naukę. Ludzie wierzą w prawdziwość jej wizji, ponieważ ich doznania poznawcze opierają się na intuicji i emocjach. Poeta — narrator, obserwujący całe zdarzenie z boku ma te same odczucia, co wiejski lud. Tym samym staje po stronie romantycznego światopoglądu, podkreślając wyższość uczucia i wiary nad chłodną logiką. Zupełnie inne stanowisko zajmuje starzec, który ufa swemu „szkiełku i oku”, a zatem wierzy tylko w to, co widzi i może racjonalnie wyjaśnić.
W „Romantyczności” pojawia się charakterystyczny dla romantyzmu motyw nieszczęśliwej miłości, która trwa nawet po śmierci kochanka. Dziewczyna pragnie połączyć się z nim już na wieczność, nie mogąc pogodzić się z jego odejściem. Warto w tym momencie wspomnieć, że wśród romantyków nie brakowało samobójców nie tylko w literaturze, ale także w normalnym życiu. Karusia jest w tym kontekście wręcz idealną bohaterką romantyczną.
To jednak nie koniec motywów charakterystycznych dla literatury romantyzmu, ponieważ Mickiewicz pokazuje w swej balladzie bardzo wyraźnie konflikt między sercem i rozumem, prostym ludem i mędrcem, światem metafizycznym i realnym. Zestawienie ze sobą ludu, wierzącego w wizje dziewczyny — z mędrcem, który stanowczo neguje możliwość istnienia świata duchów, jest zderzeniem romantycznej wiary z klasycznym racjonalizmem. Konflikt przekonań dodatkowo wzmacnia postać poety, który staje po stronie romantycznej wizji świata.
Ponadto należy podkreślić jeszcze jeden wyznacznik romantycznych ballad, czyli inspiracje ludowością i wierzeniami prostych ludzi, które pełne są metafizycznych zdarzeń i legendarnych postaci. Wieśniacy wierzą w duchy i możliwość kontaktu ze zmarłymi, dlatego doświadczenia Karusi nie wymagają dla nich dodatkowego potwierdzania. Mickiewicz czerpie inspirację z kultury ludowej, w której świat realny i nadprzyrodzony przenikają się nawzajem. Lud wierzy w duchy i zjawiska niewyjaśnione, co kontrastuje z racjonalnym podejściem klasyków.
Mickiewicz pokazuje, że rzeczywistość nie jest tylko tym, co można zobaczyć – istnieją zjawiska dostępne jedynie dla serca i duszy. Nic zatem dziwnego w tym, że „Romantyczność” stała się poetyckim manifestem epoki romantyzmu i szybko zyskała ogromną popularność, będąc jednocześnie jasną deklaracją poety, dla którego uczucie i intuicja są ważniejsze niż nauka i rozum. Utwór zmienił oblicze polskiej literatury oraz sposób, w jaki Polacy postrzegali poezję i świat duchowy.
Tytuł ballady „Romantyczność” Adama Mickiewicza określa nastrojowość i uczuciowość utworu, pełnego emocji – od bólu i tęsknoty Karusi po współczucie ludu i chłodną obojętność starca. Tytuł podkreśla, że najważniejsze są tu właśnie przeżycia wewnętrzne, które definiują romantyczny sposób postrzegania rzeczywistości. „Romantyczność” odnosi się także do nowego nurtu literackiego, który przeciwstawiał się klasycyzmowi i racjonalizmowi. Ballada ta stanowi manifest romantyzmu, a jej tytuł podkreśla istotę tej epoki: dominację uczuć, intuicji, wiary w świat pozazmysłowy i ludową mądrość.
