Pani Twardowska

Streszczenie szczegółowe

W pełnej gości karczmie o nazwie Rzym ucztuje szlachcic o nazwisku Twardowski. Bawi się doskonale, pokazując obecnym szereg czarodziejskich sztuczek. Zamienia dzielącego z nim stół żołnierza w zająca, adwokata w psa a z głowy szewca wypuszcza pół beczki wódki. Szlachcic drwi w ten sposób z typowych dla danych profesji przywar: tchórzliwości żołnierza, pazerności i przekupności prawnika oraz pijaństwa szewca. 

Jednak, kiedy Twardowski pije wódkę z kielicha, ku jego zdziwieniu, z naczynia wyskakuje ubrany w niemieckim stylu diabeł. Jego postać jest odzwierciedleniem popularnych ludowych wyobrażeń o wyglądzie szatana. Ma haczykowaty nos, kurze nogi i paznokcie podobne do drapieżnego ptaka - krogulca.

Diabeł przedstawia się jako Mefistofeles i przypomina Twardowskiemu warunki umowy, zwanej cyrografem, którą kiedyś z nim zawarł. Według niej szatan miał służyć Twardowskiemu na każde jego skinienie przez dwa lata. Kiedy minie ten okres, Twardowski powinien odbyć podróż do Rzymu, gdzie miał oddać we władanie diabłu swoją duszę.

Mefistofeles oznajmia, że termin, w którym Twardowski powinien wywiązać się ze swojego zobowiązania, już dawno minął, gdyż od zawarcia umowy upłynęło już 7 lat. Przypomina też Twardowskiemu, że karczma, w której się obecnie znajdują, nazywa się Rzym, więc przewidziany w cyrografie warunek dotyczący miejsca, w którym szlachcic ma oddać mu duszę, został spełniony. 

Twardowski próbuje uciekać. Diabeł jednak chwyta go za ubranie i przypomina mu o wadze słowa szlachcica, czyli verbum nobile, które nakazuje każdemu szlachetnie urodzonemu, a więc i Twardowskiemu, wywiązywać się ze swoich zobowiązań.

Niezadowolony Twardowski niechętnie pozostaje w karczmie, przypominając diabłu o dodatkowych warunkach zawartych w kontrakcie. Według nich ma on jeszcze prawo do trzech ostatnich życzeń, które Mefistofeles przed odebraniem mu duszy powinien spełnić.

Jako pierwsze zadanie Twardowski wymyśla dla Mefistofelesa ożywienie konia z herbu karczmy, tak aby szlachcic mógł się na nim przejechać, używając jednocześnie, skręconego przez diabła z piasku, bicza. Ponadto, zażyczył sobie wybudowania w najbliższym lesie, budynku z ziarnek orzecha, w którym mógłby przebywać podczas pasienia konia. Dodatkowym jego warunkiem było, aby pokrycie dachu złożono z bród żydowskich i ziarenek maku a w każdym z tych ziarenek, diabeł powinien zmieścić trzy wbite gwoździe o długości trzech cali.

Mefistofeles bez trudu spełnia życzenie Twardowskiego. Szlachcic, po przejażdżce na koniu, podjeżdża pod zbudowany przez diabła gmach i z przykrością stwierdza, że Mefistofeles podołał pierwszemu zadaniu. Wymyśla więc kolejne, trudniejsze. Tym razem nakazuje diabłu kąpiel w wodzie święconej, której boją się wszystkie siły piekielne. 

Mefistofeles z obrzydzeniem kąpie się w misie ze święconą wodą i chociaż kurczy się i krztusi z bólu oraz przyznaje, że była to najbardziej gorąca kąpiel w jego życiu, jest już pewien swojego zwycięstwa nad Twardowskim.

Wówczas szlachcic wymyśla najcięższe zadanie i prowadzi diabła do swojej żony. Twardowski proponuje roczną zamianę ról, w której czasie on sam przejmie funkcję Mefista w piekle u Belzebuba, natomiast diabeł zastąpi go w obowiązkach mężowskich przy Pani Twardowskiej. Będzie on musiał wykonywać je z miłością, szacunkiem oraz w pełni posłuszeństwa i jeśli przez ten rok, diabeł nie wykona chociaż jednego życzenia żony Twardowskiego, umowa zostaje zerwana.

Ostatnie życzenie szlachcica okazuje się niewykonalne dla Mefistofelesa. Przerażony zadaniem zleconym przez Twardowskiego, ucieka przez dziurkę od klucza, w takiej panice, że według ostatnich słów autora, ucieka jeszcze do dziś.

Streszczenie krótkie

W karczmie o nazwie Rzym bawi się, popisujący się czarodziejskimi sztuczkami, szlachcic Twardowski, który siedem lat wcześniej w zamian za moc czarodziejską zaprzedał duszę diabłu. Według umowy diabeł mógł zgłosić się po nią jedynie w Rzymie, do którego Twardowski nie miał zamiaru nigdy się udać. 

Jednak diabeł o imieniu Mefistofeles, przyłapuje czarnoksiężnika w karczmie Rzym i korzystając ze zbieżności nazwy, domaga się wypełnienia warunków umowy. 

Po nieudanej ucieczce Twardowski wyciąga jednak dodatkowe obwarowania zawarte w cyrografie. Otóż przed zabraniem duszy szlachcica do piekła, Mefistofeles musi wypełnić trzy jego ostatnie życzenia. 

Pierwsze zadanie Twardowskiego przedstawione diabłu polega na ożywieniu konia z herbu karczmy, skręcenia z piasku bicza oraz wybudowania wysokiego gmachu, złożonego z łupin orzecha, pokrytego dachem z bród żydowskich i maku. Ponadto, ma on umieścić w każdym z użytych ziarenek tego ostatniego, trzy długie gwoździe. Zadanie zostaje jednak wykonane bez trudu.

Kolejnym życzeniem Twardowskiego jest kąpiel diabła w wodzie święconej, którą Mefisto odbywa z obrzydzeniem. 

Ostatnim zadaniem wymyślonym przez Mistrza Twardowskiego jest roczna zamiana, podczas której Twardowski pozostanie w piekle na usługach Belzebuba a Mefistofeles, w tym czasie, będzie z mężowską miłością, szacunkiem i pełnym posłuszeństwem służył jego żonie. Najwyraźniej, postać przedstawionej diabłu pani Twardowskiej przeraża go na tyle, że nawet nie próbuje on podjąć się zadania i w popłochu ucieka.

Charakterystyka postaci

Jan Twardowski – szlachcic

Jest to postać wzorowana na legendarnym czarnoksiężniku, który według podania, miał zaprzedać duszę diabłu, lecz dzięki swojemu sprytowi uniknął piekła, uciekając na księżyc. 

Historycznym pierwowzorem tej postaci był szlachcic o nazwisku Twardowski, jeden z czarnoksiężników przebywających na dworze króla Zygmunta Augusta. Według niektórych źródeł pochodził z Niemiec. Napisał dwie księgi: pracę o magii i Encyklopedię nauk. Niestety, nie przetrwały one do dzisiaj. Istnieje natomiast zwierciadło magiczne, zwane Lustrem Twardowskiego, które znajduje się w kościele parafialnym w Węgrowie.

Twardowski jest szlachcicem i uosobieniem cech uznawanych za charakterystyczne dla polskiej szlachty: sprytu, buńczuczności, umiłowania zabawy przy stole - natomiast niekoniecznie dotrzymywania zobowiązań. Jego okrzyk hulaj dusza! jest fragmentem przysłowia Hulaj dusza, piekła nie ma! i świadczy on o braku troski o konsekwencje swoich zachowań. 

Mefistofeles

Diabeł w balladzie Mickiewicza przedstawiony jest zgodnie z ludowym wyobrażeniem szatana, w którym ma on haczykowaty nos, kurze nogi i paznokcie niczym szpony drapieżnego ptaka oraz ubrany jest w niemieckim stylu. Poluje on na ludzkie dusze, podpisując umowy zwane cyrografami. W oparciu o nie ludzie przehandlowują swoje dusze w zamian za diabelskie przysługi. Mefistofeles jest sprytny, konsekwentny i nieubłagany; zawsze daje mniej, niż zabiera i w sporze z człowiekiem na ogół wygrywa. Wyjątkiem staje się układ z Twardowskim.

Pani Twardowska 

Autor nie przedstawił w utworze jej opisu. Sądząc po zachowaniu diabła,  spełnianie jej zachcianek oraz otaczanie ją mężowską miłością i szacunkiem, przerażało nawet Mefistofelesa.

Czas i miejsce akcji

Akcja utworu Pani Twardowska rozgrywa się w Karczmie Rzym, lokalu, którego zbieżność nazwy z miastem, gdzie Twardowski miał oddać Mefistofelesowi swoją duszę, prowadzi do zawiązania dalszej fabuły. Opisywane wydarzenia rozgrywają się prawdopodobnie w XVI w., w czasach kiedy miał żyć historyczny czarnoksiężnik Twardowski. Całkowity bieg wydarzeń opisanych w utworze rozgrywa się w ciągu kilku godzin i obejmuje ucztę, spotkanie z diabłem i czas wykonania przez niego trzech życzeń Twardowskiego.

Geneza utworu i gatunek

Ballada jest gatunkiem charakterystycznym dla romantyzmu. Pani Twardowska jest balladą komiczną, która została wydana w zbiorze Ballady i Romanse napisanym przez Adama Mickiewicza. 

W romantyzmie często pojawia się motyw duszy zaprzedanej diabłu. Jego autorem jest Geothe, który wykorzystał ten wątek w powieści Faust. W Pani Twardowskiej Mickiewicz przedstawia motyw oddanej diabłu duszy w komediowej wersji.

Pani Twardowska jako ballada nawiązuje do ludowych podań, opiera się na legendzie i fantazji autora. Narrator zastosowany przez poetę jest narratorem wszechwiedzącym, relacjonującym akcję ze swojego punktu widzenia.

Problematyka utworu

Problematyka utworu jest nawiązaniem do żartobliwie potraktowanej legendy ludowej i ma odniesienie do Fausta. Głównym motywem ballady są potyczki Twardowskiego z Mefistofelesem i ostatecznie odniesione nad diabłem zwycięstwo. Autor opisuje w niej sprytnego polskiego szlachcica, który potrafi przechytrzyć nawet szatana, i choć oddaje mu duszę i tak wychodzi zwycięsko z tego pojedynku. Utwór jest pełen humoru, nawiązuje do przysłowiowej kąpieli diabła w wodzie święconej, sztuczek Twardowskiego prezentowanych przy stole czy też perspektywy pożycia małżeńskiego z panią Twardowską zaproponowanej Mefistofelesowi. Nawet postać samego diabła przedstawiona w balladzie jest bardziej komiczna, niż straszna a zmagania Twardowskiego z nim nie przerażają, a bawią.  

W Pani Twardowskiej Mickiewicz opisuje postacie fantastyczne, takie jak diabeł Mefistofeles, fikcyjne – sama Pani Twardowska oraz postacie historyczne żyjące w XVI w, takie jak Jan Twardowski. Autor subtelnie nawiązuje też do pewnych szlacheckich przywar oraz cech łączonych z poszczególnymi profesjami, takich jak: tchórzliwy żołnierz, przekupny adwokat i pijany szewc.

Pytania i odpowiedzi z podręczników, w których omawiana jest ta lektura, znajdziesz na stronie Skul.pl

Język polski. Jutro pójdę w świat. Klasa 4. Zeszyt ćwiczeń – rozwiązania i odpowiedzi

Język polski. Klasa 4. Podręcznik. Część 1 - rozwiązania i odpowiedzi

Biografia autora

Adam Mickiewicz urodził się w 1798 r., zmarł w 1855 r. Był poetą, publicystą i tłumaczem, pracował także jako nauczyciel akademicki. Podczas swojego życia, pełnił funkcje organizatora i dowódcy wojskowego. Zajmował się również filozofią i mistyką. 

Adam Mickiewicz urodził się w Nowogródku lub w Zaosiu pod Nowogródkiem. Pochodził z drobnej szlachty. Był synem adwokata sądowego – Mikołaja oraz Barbary z Majewskich. W 1815 r. rozpoczął czteroletnie studia na Uniwersytecie Wileńskim. Z tego okresu, pochodzą pierwsze próby literackie poety: przekłady Voltaire'a, Kartofla, Warcaby oraz Zima miejska. W 1817 r. Mickiewicz zakłada z przyjaciółmi Towarzystwo Filomatów służące samokształceniu i samopomocy koleżeńskiej, które stało się środowiskiem intelektualnym i literackim okresu przełomu oświeceniowo-romantycznego. 

W 1819 r. poeta rozpoczął pracę nauczycielską w Kownie. Uczył literatury, historii i prawa.

W 1820 roku umiera jego matka i wkrótce powstaje Oda do młodości i rozpoczynają się prace Mickiewicza nad II częścią Dziadów. W kolejnym roku powstaje pierwszy tomik poezji Ballady i romanse. Drugi tom (zawierający poemat Grażyna oraz II i IV cz. Dziadów) został wydany rok później. W tym czasie, Mickiewicz przeżywa swoją pierwszą – nieszczęśliwą – miłość do Maryli Wereszczakówny, poślubionej wkrótce przez hrabiego Wawrzyńca Puttkamera. 

W listopadzie 1823 r. poeta zostaje aresztowany za działalność w Stowarzyszeniu Filomatów. Za udział w tajnych organizacjach, zostaje skazany na zesłanie w głąb Rosji, gdzie ma uczyć. W 1824 r. opuszcza Litwę. Przebywa w Petersburgu, Odessie, Moskwie oraz na Krymie. Poznaje m.in. Aleksandra Puszkina i rosyjską elitę literacką. Związał się tam również środowiskiem przyszłych dekabrystów. W 1825 r. odbywa wycieczkę na Krym, opisując ją w Sonetach odeskich i Sonetach krymskich wydanych rok później. W 1828 r. zostaje wydany Konrad Wallenrod. 

W 1829 r. pisarz otrzymuje zezwolenie na opuszczenie Rosji i odbywa podróż po Europie Zachodniej, po krajach, takich jak: Niemcy, Szwajcaria, Włochy. W Rzymie poeta dowiaduje się o wybuchu powstania listopadowego. Podejmuje wtedy nieudane próby przedostania się do Wielkopolski. 

Po upadku powstania, Mickiewicz przebywa przez jakiś czas w Dreźnie, gdzie powstaje III część Dziadów, po czym wraca do Paryża i rozpoczyna pisanie Pana Tadeusza, który ukazuje się w 1834 r. W tym samym roku poeta bierze ślub z Celiną Szymanowską. Z ich związku, rodzą się dwie córki i czterech synów. Po ślubie, Mickiewicz rozpoczyna pracę publicysty i wykładowcy. Zostaje on profesorem literatury łacińskiej na akademii w Lozannie i wykładowcą literatury słowiańskiej w College de France. 

W 1839 r. rozpoczyna pracę w Lozannie i w tym okresie powstają słynne liryki lozańskie. W latach 1840-1844 Mickiewicz obejmuje profesurę literatury słowiańskiej w College de France. W 1841r. po raz pierwszy spotyka podającego się za proroka Andrzeja Towiańskiego mistyka, twórcy tzw. polskiego mesjanizmu i wraz z nim zakłada Koło Sprawy Bożej. W 1844 r. zostaje zawieszony w czynnościach profesora właśnie za głoszenie towianizmu. Po dwóch latach jednak zrywa z Towiańskim. 

Po wybuchu Wiosny Ludów, poeta udaje się do Włoch, gdzie tworzy tzw. legion polski. W 1852 r. otrzymuje pracę w Bibliotece Arsenału w Paryżu. W 1855 r. umiera jego żona, która wcześniej już zapadła na chorobę psychiczną. Mickiewicz wyjeżdża do Turcji w celu wsparcia twórców polskich oddziałów tworzonych po wybuchu wojny krymskiej. 26 listopada 1855 r. poeta umiera pod Konstantynopolem, prawdopodobnie na cholerę. Prawie pół wieku później jego prochy zostają przeniesione z Montmorency na Wawel.