Początki polskiej motoryzacji, czyli zapomniane prototypy aut

Wbrew pozorom początki polskiej motoryzacji nie mają nic wspólnego z PRL-em. Pierwsze nieśmiałe próby wypuszczenia rodzimego automobilu pojawiły się już na początku lat 20. XX wieku. Niestety, nie wszystkie z nich były udane. Dlaczego pierwsze prototypy nie trafiły do seryjnej produkcji? Które auto uznaje się dziś za pierwszy polski seryjny samochód?

Spis treści:

Początki polskiej motoryzacji
Prototypy, które nie trafiły do produkcji
Pierwszy polski seryjny samochód
Limuzyna Lux-Sport
Autobus Zawrat
Mikrosamochód Smyk
Cyklonetka

Początki polskiej motoryzacji

Za początki polskiej motoryzacji należy uznać rok 1921. To wtedy w przydomowej, nieco amatorskiej fabryce dwóch konstruktorów – Stefan Kozłowski oraz Antoni Frączkowski stworzyli automobil pod autorską marką S.K.A.F. Pierwszy polski samochód był nieduży i ważył ok. 300 kg, a jego maksymalna prędkość wynosiła zaledwie 40km/h. Żeby przejechać nim 100 km, potrzebnych było ok. 8 litrów benzyny aptecznej oraz litr oleju. Dziś trudno ocenić, czy pojazd ten miał potencjał. Fakty są takie, że powstały zaledwie trzy prototypy, które nie trafiły do produkcji i kilka modeli pokazowych. Zapewne z tych powodów nie zachował się do dziś ani jeden egzemplarz pierwszego polskiego samochodu.

Prototypy, które nie trafiły do produkcji

S.K.A.F otwiera długą listę prototypów, które nie trafiły do produkcji. Już w 1923 roku powstała Polonia, sześcioosobowe auto, które mogło rozpędzić się nawet do 100 km/h. Niestety, liczne prezentacje inżyniera nie przyniosły spodziewanego efektu i projekt upadł. Porażk poprzednikówi nie zrażały jednak kolejnych wynalazców. Rok później, w 1924 roku hrabia Stefan Tyszkiewicz postanowił założyć Fabrykę Automobilowo-Lotniczą własnego imienia we Francji. Stworzony przez niego prototyp wyróżniał się nadwoziem dostosowanym do specyfiki polskich dróg, które w tamtych czasach pozostawiały wiele do życzenia. Entuzjastyczne przyjęcie auta pozwoliło wierzyć Tyszkiewiczowi, że właśnie stworzył pierwszy seryjny polski samochód. Niestety, marzenia hrabiego uleciały z dymem i to dosłownie. W 1929 roku w warszawskiej fabryce Tyszkiewicza wybuchł pożar. Spłonęło w nim 200 egzemplarzy, które lada dzień miały trafić do nowych właścicieli, a także sprzęt potrzebny do masowej produkcji modeli Ralf-Stetysz.

W tym samym czasie, co Tyszkiewicz, pracę nad prototypem samochodu rozpoczął konstruktor Adam Gluck-Głochowski. Nazwa pojazdu stanowiła połączenie imienia twórcy i jego żony Ireny. Tak powstał samochód o dość ciekawej nazwie – Irdam. Modelom Gluckiego-Głochowskiego brakowało jednak spójności konstrukcyjnej. Każdy z trzech egzemplarzy miał bowiem inny silnik. Co ciekawe, powstała także wersja czteroosobowa. Niestety, Gluck-Głochowski. Nie przekonał inwestorów do swojego pomysłu i Irdam podzielił los swoich poprzedników.

Przeczytaj również: Polskie wynalazki, które zmieniły świat

Pierwszy polski seryjny samochód

Za pierwszy polski seryjny samochód uznaje się – CWS T-1, którego prototyp powstawał w latach 1927-1929 roku. Jego twórcą i pomysłodawcą był Tadeusz Tański, który zasłynął także jako konstruktor pierwszego polskiego szybowca oraz silników do brytyjskich samolotów. Nad nazwą dla nowego auta z pewnością nie głowili się specjaliści od namingu. Pomysł wziął się bowiem od pierwszych liter miejsca, w którym automobil powstał. Chodzi o Centralne Warsztaty Samochodowe. Mówiąc jednak o seryjnej produkcji nie możemy przykładać do tego dzisiejszej miary. Wówczas wypuszczono bowiem ok. 800 egzemplarzy, w różnych wersjach (m.in. torpedo, kareta, berlin, faux cabriolet, pickup oraz VAN). CWS T-1 osiągał prędkość 105km/h, co na tamte czasy było sporym osiągnięciem. Niestety, produkcja pierwszego polskiego seryjnego samochodu zakończyła się 21 września 1931 roku, a jego miejsce na polskich drogach zajął włoski fiat 508.

samochód CWS — Samochód CWS wykonany całkowicie w Wojskowych Zakładach Inżynierii/Narodowe Archiwum Cyfrowe

Limuzyna Lux-Sport

Być może za sprawą sukcesu CWS T-1 Centralne Warsztaty Samochodowe kontynuowały produkcję samochodów i rozpoczęły produkcję motocykli. W 1928 przekształciły się w Państwowe Zakłady Inżynierii. Już 7 lat później ruszyła produkcja limuzyny Lux-Sport, która miała stać się luksusowym środkiem lokomocji dla państwowych dygnitarzy. Pod koniec 1935 roku powstał prototyp – siedmioosobowa limuzyna Lux-Sport. Ten luksusowy samochód mógł rozpędzić się do 135 km/h. W ramach testów PZInż 403 Lux-Sport przejechał ponad 1000 km i wszystko wskazywało na to, że auto trafi do masowej produkcji. Niestety, wybuch II wojny światowej spowodował, że plany te nie doszły do skutku. W ten oto sposób limuzyna Lux-Sport dołączyła do grona prototypów, które nie weszły do seryjnej produkcji.

Autobus Zawrat

Pomimo wielu niepowodzeń Państwowy Zakład Inżynierii prężnie się rozwijał. Jeszcze w 1930 roku podjęto decyzję o produkcji autobusów na szwajcarskiej licencji firmy Sauler. W sumie zbudowano 18 autobusów, które mogły pomieścić 50 pasażerów. Na początku wszystko szło jak po maśle. Kiedy jednak pojazdy wyruszyły w trasę, okazało się, że są bardzo hałaśliwe i trudne w obsłudze. Efekt? Już po dwóch latach autobus Zawrat zniknął z warszawskich ulic.

Mikrosamochód Smyk

Pod koniec lat 50. furorę zaczęły robić tzw. mikrosamochody. Twórcy tych pojazdów bazowali na rozwiązaniach wykorzystywanych zarówno w samochodach, jak i motocyklach. Kiedy tuż po tzw. odwilży nadszedł sprzyjający moment, polscy inżynierowie postanowili stworzyć własny prototyp mikrosamochodu. Ostatecznie powstało ich kilka (Meduza, Mikrus, Smyk) w różnych, niezależnych zakładach, ale tylko ten ostatni był autorskim projektem. Ostatecznie przegrał jednak z konkurentami przez liczne usterki, które wykryto w czasie testów. Na dodatek, mimo że auto wykonano z materiałów niskiej jakości, to nadal nie mogło być ono sprzedawane za taką cenę, jaką zakładano. Ostatecznie mikrosamochód Smyk zasilił szeregi prototypów, które nie weszły do seryjnej produkcji.

Cyklonetka

Początki polskiej motoryzacji to nie tylko prototypy samochodów czy autobusy na zagranicznej licencji. Na koniec warto również wspomnieć o cyklonetce. Był to rodzaj trójkołowego pojazdu, który nie wymagał posiadania prawa jazdy. Co więcej, planowano, że jego właściciele będą zwolnieni z podatku drogowego. Nic więc dziwnego, że kiedy latem 1939 roku Jan i Wacław Knawowie zaprezentowali swój wynalazek, mogli mieć wszelkie powody do radości. Konstruktorzy liczyli bowiem, że cyklonetka trafi do masowej produkcji i będzie dostępny dla każdego. Niestety, plany te przekreśliła wojna.