Babie lato - czym jest i jak powstaje?

Nitki babiego lata w powietrzu kojarzą ci się z czymś wyjątkowo ulotnym i delikatnym? Nic bardziej mylnego! Uwierzysz, że wykonuje się z nich szwy chirurgiczne, odzież sportową, a nawet kamizelki ochronne? Wyjaśniamy, skąd bierze się w powietrzu babie lato i dlaczego jest związane z nadchodzącą jesienią.

Spis treści:

Co to jest babie lato?
Ekstremalne przeloty pająków
Babie lato w pogodzie
Babie lato jako inspiracja dla malarzy

Co to jest babie lato?

Długie nici pajęczyny, unoszące się w powietrzu podczas suchych i słonecznych dni jesiennych, snują głównie młode pająki. Nić pajęcza jest niezwykle ciekawym materiałem. Na czym polega jej wyjątkowość?

Pajęczyna składa się z dwóch składników:

fibroiny – białka fibrylarnego,
serycyny – nazywanej klejem jedwabnym, należącej do grupy skleroprotein.

Co może dziwić, z dokładnie tych samych składników zbudowana jest nić jedwabna – naturalne włókno pozyskiwane z kokonu jedwabnika należącego do rzędu motyli.

Co to jest babie lato i skąd się bierze? Są to po prostu nici pajęcze, które unoszą się w powietrzu poruszane wiatrem. Służą do tego, aby młode stawonogi mogły się przemieszczać. Ekstremalne przeloty pająków mogą odbywać się na wiele kilometrów.

Ekstremalne przeloty pająków

Unoszące się w powietrzu pajęczyny niektórych pająków są zjawiskiem, które w europejskim klimacie najczęściej nasila się w drugiej połowie września i twa do późnej jesieni. Babie lato w postaci przenoszonych wiatrem niteczek jest wytwarzane przez różne gatunki stawonogów. Po to, by rozprzestrzeniać się na duże odległości (nawet do kilkuset kilometrów).

Ekstremalne przeloty pająków odbywają się jesienią, ponieważ właśnie wtedy panują idealne warunki do takiego podróżowania. Ziemia jest nagrzana, a ciepłe słupy powietrza potrafią wysoko i daleko ponieść niewielkie pajęczaki.

Niestety (dla pająków) większość lotów kończy się już po kilku metrach, ponieważ pajęczyna zahacza o drzewa i krzewy. Wiele zależy jednak od masy stawonoga i rodzaju prądów powietrza. Istnieją badania, które dowodzą, że pająki przemieszczały się w ten sposób nawet setki kilometrów.

Co ciekawe, zjawisko babiego lata jest znane już od czasów Arystotelesa. Pierwsze dokładne badania poczynił natomiast arachnolog (badacz pająków) – John Blackwall w 1827 roku. Z kolei sam Karol Darwin dziwił się, w jaki sposób setki pająków dolatują do jego statku Beagle i odlatują z niego w bezwietrzne dni. Okazało się, że odpowiada za to właśnie babie lato. Ich umiejętności porównywano wówczas do lotu balonem, stąd angielskie określenie nitek pajęczych unoszących się w powietrzu – ballooning.

Przeczytaj również: Dlaczego gdy w Polsce zaczyna się jesień, Australijczycy witają wiosnę?

Babie lato w pogodzie

Babie lato to nie tylko określenie cienkich nitek poruszających się w powietrzu. To także potoczna nazwa wczesnojesiennego okresu suchej, słonecznej i bardzo ciepłej pogody. W Polsce przypada ona zwykle na drugą połowę września lub początek października, ale czasami nawet dłużej. Podczas babiego lata średnia temperatura z 24 godzin przekracza często 15°C (przy sporych dobowych wahaniach temperatury).

Z czego się bierze babie lato w pogodzie? Jest ono skutkiem ogólnego uspokojenia atmosfery półkuli północnej w okolicach równonocy jesiennej. Występują wówczas stosunkowo małe kontrasty termiczne między południem (które już nie jest tak usłonecznione) a północą (która nie zdążyła się jeszcze wychłodzić). Ważnym czynnikiem stabilizującym jest także nagrzany w okresie letnim ocean.

Na kształtowanie się babiego lata na terenie środkowo-wschodniej Europy (w tym Polski) duży wpływ ma także Wyż Południowoazjatycki (czasem Wschodnioeuropejski) słabnący w okresie zimowym.

W Ameryce Północnej babie lato nazywa się Indian summer. Przypada ono na październik lub wczesny listopad. W Szwecji mówi się o nim z kolei Brittsommar – tam przypada na październik. W Niemczech babie lato najczęściej występuje we wrześniu i nazywa się Altweibersommer. Co ciekawe, tę nazwę wiele osób mylnie tłumaczy jako… „lato starych bab”. Określenie tak naprawdę wywodzi się z języka staroniemieckiego i dotyczy nici pajęczych lub po prostu późnego lata (Spätsommer).

Babie lato jako inspiracja dla malarzy

Cieniutkie nitki oświetlone promieniami słońca wyglądają bardzo romantycznie. Nie dziwi więc fakt, że nie umknęły one uwadze malarzy. Wśród polskich artystów na szczególną uwagę zasługuje obraz Józefa Chełmońskiego pod wiele mówiącym tytułem "Babie lato".

Babie lato jako inspiracja dla artysty została tu wykorzystana w niezwykle malowniczy sposób. Dzieło tego wybitnego malarza przedstawia równinny krajobraz. Pod pochmurnym niebem leży postać bosej wiejskiej dziewczyny bawiącej się nitkami babiego lata. Obok niej siedzi mały czarny piesek. Ten obraz to jeden z klasyków polskiego malarstwa. Artysta idealnie uchwycił na nim jesienną atmosferę na rozległych polskich równinach.

Józef Chełmoński zasłynął jako realista, który zrezygnował ze stylizacji historycznej na rzecz wiernego odtwarzania obserwowanej rzeczywistości. Jego przedstawienia wsi do dziś budzą zachwyt wielu krytyków.

Wiesz już, co to jest babie lato – zarówno w biologii, jak i w pogodzie. Warto wybrać się na jesienny spacer, aby zobaczyć je (i poczuć) na własnej skórze. Weź ze sobą aparat fotograficzny – piękne ujęcia gwarantowane.

Oprac. Redakcja