Spis treści:

Wprowadzenie i teza

Wprowadzenie: Wiele współczesnych dzieł sztuki – szczególnie tej filmowej, ma w tytule słowo „apokalipsa”. Wystarczy wymienić choćby dramat wojenny „Czas Apokalipsy” z 1979 roku, oparty na powieści Josepha Conrada „Jądro ciemności”, oraz „Apokalipsę zombie” z 2011 roku. W obu przypadkach jest ona rozumiana jako zagłada – a w przypadku pierwszego filmu stanowi szczególnie trafną metaforę wojny. To wyrażenie weszło również do języka popularnego – apokalipsa oznacza totalny kataklizm. O apokaliptycznej wizji przyszłości mówimy na przykład w kontekście kryzysu klimatycznego. Pojęcie to, choć używane do dziś, ma swoje korzenie w największym dziele literackim, które kiedykolwiek powstało, czyli w Biblii. Apokalipsa to dosłownie odsłonięcie, objawienie. W religii chrześcijańskiej to opis proroctwa, który ukazuje wizję końca świata. 

Teza: Apokalipsa świętego Jana przedstawia wizję zrealizowania boskiego planu, czyli ostatecznego zwycięstwa Boga nad Szatanem.

Rozwinięcie - Apokalipsa św. Jana, Biblia

Rozwinięcie: Biblia to ponadczasowe dzieło, które jest darzone ogromnym szacunkiem nie tylko przez wyznawców chrześcijaństwa. Osoby, które nie odczytują go poprzez pryzmat wyznaniowy, zauważają jej niezwykły fenomen. Apokalipsa św. Jana to jedna z najtrudniejszych i najmniej zrozumiałych ksiąg biblijnych, zawierająca w sobie ogrom symboli i znaczeń. Interpretacje przesłania tej księgi są rozmaite.  Apokalipsa św. Jana składa się z 22 rozdziałów, a rozpoczyna się listami do siedmiu Kościołów. Do kluczowych elementów wizji końca świata zaliczymy: 

  • siedzący na tronie w otoczeniu 24 starców oraz 4 istot żywych Bóg oraz Baranek; pod taką postacią występuje Jezus Chrystus – to symbol niewinnej ofiary, którą złożył na krzyżu,
  • Bóg trzymający zapieczętowana księgę, którą może otworzyć tylko Jezus, 
  • Jezus otwierający po kolei siedem pieczęci – po otwarciu pierwszych czterech jego oczom ukazuje się Czterech Jeźdźców Apokalipsy na koniach: Zabór, Wojna, Głód i Śmierć; trzy kolejne pieczęcie zapowiadają nadejście końca świata: zaczyna się trzęsienie ziemi, ciemnieje słońce, gwiazdy spadają na ziemię, znikają niebo i góry, a przerażeni ludzie próbują ukryć się przed gniewem Boga,
  • Aniołowie grający na siedmiu trąbach – liczba 7 jest symboliczna; uznaje się ją za mistyczną i tajemniczą,
  • Ziemia nawiedzona przez siedem różnych plag, np. szarańczy,
  • walka niewiasty (Matki Boskiej) ze smokiem (Szatanem) – Szatan zostaje pokonany i strącony do piekła.

Wizję świętego Jana kończy osądzenie ludzi i powstanie nowego nieba i ziemi. Nastaje czas panowania Jezusa – nie ma już grzechu i śmierci. 

Uwaga – ważny motyw! Jednym z ważnych fragmentów Apokalipsy, który niejako „wdarł się” do kultury, a nawet do popkultury jest moment wjazdu Czterech Jeźdźców Apokalipsy. Co dokładnie symbolizują w Biblii?

  • Pierwszy jeździec jedzie na białym koniu, jest uzbrojony w łuk, symbolizuje triumf, zwycięstwo i potęgę. Jest znakiem mocy Bożej – w niektórych interpretacjach uznaje się go za obraz samego Chrystusa.
  • Drugi jeździec jedzie na czerwonym koniu, a w ręku trzyma miecz, symbolizujący przelew krwi – zwycięża przemoc, umiera pokój. Niektórzy interpretatorzy widzą w tym ponurym obrazie streszczenie wielu wieków dramatycznej, przepełnionej wojnami historii. Drugi jeździec jest idealną alegorią współczesnych czasów i stosunków międzyludzkich opartych na przemocy i wyzysku.
  • Trzeci jeździec jedzie na czarnym koniu, a w ręku trzyma wagę. Jest symbolem śmierci i głodu – współcześni interpretatorzy widzą dzisiaj Trzeciego Jeźdźca Apokalipsy w obozach dla uchodźców, głodnych afrykańskich dzieciach, w brazylijskiej Faweli.
  • Czwarty jeździec nadciąga na trupiobladym koniu i symbolizuje śmierć. Towarzyszy mu Otchłań – personifikacja piekła. 

Przemoc, zło, śmierć, cierpienie – jak Czterej Jeźdźcy Apokalipsy – wciąż „przemierzają” świat. Choć wydaje się czasem, że zło zwycięża – dzieje się tak tylko do czasu. Ostateczne zwycięstwo należy do Boga.

Choć wizja świętego Jana może być przerażająca, interpretatorzy tej księgi są pewni, że jego celem nie było straszenie ludzi, ale podtrzymanie nadziei wśród prześladowanych chrześcijan. Warto wiedzieć bowiem, że została ona napisana pod koniec I wieku, czyli w okresie prześladowań pierwszych chrześcijan. Przez Apokalipsę przewija się bowiem motyw zwycięstwa Baranka, czyli Boga nad wszystkim, co złe: szatanem, ciemnością i złymi mocami.

Kontekst - „Piosenka o końcu świata” Czesława Miłosza

Kontekst: Alternatywną wersję końca świata przedstawia Czesław Miłosz w swojej „Piosence o końcu świata”. Według niego koniec świata nadchodzi niezapowiedzianie, gdy „Pszczoła krąży nad kwiatem nasturcji/Rybak naprawia błyszczącą sieć”. Utwór ten został napisany w 1945 roku, tuż po zakończeniu II wojny światowej – być może jest on reakcją Miłosza na powszechność śmierci, z którą zetknął się w czasie wojny. Każdego dnia umierali ludzie, a życie toczyło się dalej. 

Warto zwrócić uwagę na kontrast, który Miłosz w nim zastosował: lekka, przyjemna forma piosenki została zestawiona z trudnym, przygnębiającym tematem. Katastroficzny i ponury motyw śmierci został ubrany w sielankową atmosferę. Według autora koniec świata nie będzie miał nic wspólnego z apokaliptyczną wizją zawartą w Biblii, ale nadejdzie niezauważalnie, gdy życie będzie toczyło się swoim rytmem. Być może mowa tu nie o zagładzie całej ludzkości, ale o końcach świata, które przeżywamy w samotności – na przykład, gdy odchodzi ktoś bliski.

Kontekst - „Nie-boska komedia” Zygmunta Krasińskiego

Kontekst: Metaforyczna apokalipsa jest też jednym z kluczowych wątków dramatu Zygmunta Krasińskiego „Nie-boska komedia”. Autor nie odnosi się bezpośrednio do biblijnego końca świata, ale posługując szeregiem metafor, mówi o apokalipsie moralnej i społecznej. Krasiński pokazuje konflikt między arystokracją a rewolucjonistami – rewolucja ma być apokalipsą i przynieść destrukcję dawnego porządku. Arystokraci są symbolem starego świata, zaś rewolucjoniści – nowego, choć niestety chaotycznego i pozbawionego zasad. Po apokalipsie, do której doprowadza rewolucja, nie nastanie jednak spokój i ład, tak jak było to w biblijnej Apokalipsie świętego Jana. Krasiński wskazuje na to, że choć rewolucja została wymierzona przeciwko lenistwu i warcholstwu arystokratów, niesie za sobą jeszcze gorsze konsekwencje. Rewolucjonistom daleko jest bowiem do szlachetnych i prawych ludzi – mają cechy tak samo złe, jak arystokraci: piją, są rozpustni, gotowi do mordu i żądni zemsty.

Podsumowanie

Podsumowanie: W literaturze można znaleźć wiele wizji końca świata – apokalipsa to bowiem temat, który można rozmaicie interpretować. Przede wszystkim dlatego, że lęk przed śmiercią i zagładą każdy przeżywa po swojemu. Wspólnym elementem większość artystycznych wizji apokalipsy jest ludzki lęki przed końcem – nieuchronność śmierci i niewiadoma, którą ze sobą przynosi, jest przerażająca. W Apokalipsie świętego Jana nie ma mowy wyłącznie o końcu – autor podkreśla, że jest to także nowy początek. 

Zobacz pełną listę pytań jawnych na maturę ustną z języka polskiego 2026.