Spis treści:
Przygotowanie do Bożego Narodzenia w staropolskiej tradycji
Adwent miał pomóc w duchowym przygotowaniu się do świąt Bożego Narodzenia. Jednak były też takie, które zaczynały się już wcześniej i miały inny charakter. Związane były z zebraniem owoców i grzybów, które wykorzystywano później w kuchni. Potrawy wigilijne w staropolskiej tradycji miały się składać z płodów pól, sadów, ogrodów, lasów i wód.
Zanim w polskich domach pojawiły się choinki inaczej przyozdabiano miejsce uroczystej kolacji. Wyjaśnia to w „Encyklopedii Staropolskiej” Zygmunt Gloger:
„Stawianie snopów zboża po rogach izby, w której zasiadają do uczty wigilijnej, dotąd napotykane u ludu, było zwyczajem niegdyś we wszystkich warstwach powszechnym. U pani podwojewodzyny Dobrzyckiej w Pęsach na Mazowszu, jeszcze w pierwszej połowie XIX w. nie siadano do wilii bez snopów żyta po rogach komnaty stołowej ustawionych. Lud wiejski, po uczcie wiglijnej, ze słomy tych snopów kręci małe powrósła i wybiegłszy do sadu owiązuje niemi drzewa owocowe w przekonaniu, że będą lepiej rodziły”.
Przeczytaj również: Szczodre Gody, czyli Boże Narodzenie po słowiańsku. Znasz te tradycje?
Szczodroki
Szczodre dni to okres od Bożego Narodzenia do Trzech Króli. Już od średniowiecza mianem „szczodrego wieczoru” określano Wigilię Bożego Narodzenia, a w XX w. była to nazwa zarezerwowana dla Święta Trzech Króli.
Od tego pochodzi nazwa małych drożdżowych rogalików. Szczodroki to pieczywo pszenne od 5 do 15 cm długości. Posypano cukrem lub makiem. Częstowano nimi kolędników, którzy chodzili od domu do domu. Gościnne gospodynie chciały sobie w ten sposób zapewnić urodzaj na polach i pomyślność w nadchodzącym roku. Przepis był przekazywany kolejnym pokoleniom.
Jak zrobić szczodroki (szczodraki) zdradzili mieszkańcy powiatu jędrzejowskiego w wywiadzie etnograficznym, którego fragment został zamieszczony na stronie Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Czytamy w nim:
„Do wyrobu szczodroków potrzebne są takie produkty jak masło, mleko, drożdże, cukier, sól, śmietana. Przygotowujemy rozczyn drożdżowy, mąkę przesiewamy przez sito, łączymy z rozczynem i dokładnie mieszamy, aż ciasto odchodzi od ręki i odstawiamy w ciepłe miejsce do wyrośnięcia. Z przygotowanego ciasta formujemy małe rogaliki – rogi zawijamy do siebie i pieczemy w piecu chlebowym 25 minut. Należy pamiętać o tym, iż wszystkie półprodukty muszą mieć jednakową temperaturę, aby wypiekł się udał”.
Sprawdź również: Przedświąteczny QUIZ językowy. Te wyrazy znają uczniowie podstawówki
Zwyczaj dunajowania
„Chodzenie po dunaju” to kolędowanie, które odbywało się 26 grudnia we wsiach dawnej parafii Łukowa, czyli Łukowej, Rakówce i Zamchu. W wieczór św. Szczepana kawalerowie z Lubelszczyzny śpiewali pod domami panien, aby przyspieszyć zamążpójście. Tradycja tych pieśni jest starsza od pastorałek. Różniły się one też ze względu na wiek adresatek.
„Geneza zwyczaju rzeczywiście jest z dawnych czasów. Świadczy o tym choćby sposób śpiewania – mamy tu do czynienia z męskim, gardłowym, gromkim śpiewem. To jest pewien wyróżnik, bo to nie jest śpiew, jaki słyszymy na co dzień. Ma w sobie coś pierwotnego. Archaiczny jest też język gwarowy” – wyjaśnia Wiesława Kubów, dyrektorka Gminnego Ośrodka Kultury w Łukowej w rozmowie opublikowanej na stronie Narodowego Instytut Kultury i Dziedzictwa Wsi.
Ekspertka dodaje też, że „samo dunajowanie jest tradycją zakorzenioną wyłącznie w katolickich polskich rodzinach Łukowej i okolic. Każda pieśń zaczyna się więc od chrześcijańskiego pozdrowienia Niech będzie pochwalony Jezus Chrystus Nie dunajowało się pannom wyznania prawosławnego”.
Kolędnicy nie śpiewali za darmo. Otrzymywali za to „zapłatejkę”. Dzielili ją między siebie. Choć nie były to tylko pieniądze. Częstowano ich też ciastami i innymi przysmakami.
Źródła: wilanow-palac.pl, gov.pl, niematerialne.nid.pl, nikidw.edu.pl
Rozwiąż quizy:
QUIZ Święta w PRL. Pamiętasz czasy kolejek i papierowe łańcuchy na choinkę?
Zimowy QUIZ nie tylko dla zmarzluchów. 10/12 to już sukces
Grudniowy QUIZ historyczny. Pamiętasz te daty?
