Spis treści:

Wprowadzenie i teza

Wprowadzenie: Duchy, zjawy i widma są nieodłącznym elementem niemal każdej kultury – w tym również słowiańskiej. Ich rola jest rozmaita – przychodzą, aby prosić o modlitwę za zmarłego, mają przed czymś przestrzec albo ukarać człowieka, który niewłaściwie się zachowuje. Czasem są dla człowieka ostatnią deską ratunku – tak, jak w „Opowieści wigilijnej” Dickensa. Duchy Poprzednich Świąt odwiedziły skąpego i gburowatego Ebenezera Scrooge’a, aby dać mu szansę na naprawienie win za życia i uniknięcie samotnej, smutnej śmierci. 

Mistycyzm, którego jednym z filarów była wiara w istnienie nadprzyrodzonych mocy, był koncepcją chętnie wykorzystywaną przez romantyków, a także pisarzy młodopolskich. Na ukazaniu się widm i zjaw opierają się dwa wielkie polskie dramaty: „Wesele” Stanisława Wyspiańskiego oraz „Dziady cz. II” Adama Mickiewicza. 

Teza: Widma i zjawy symbolizują ukryte ludzkie pragnienia i lęki, mogą być także metaforą narodowych wad.  

Rozwinięcie - „Wesele” Stanisława Wyspiańskiego

Rozwinięcie: „Wesele” Stanisława Wyspiańskiego jest dramatem symbolicznym, czyli utworem przesyconym symboliką i metaforą. Dodatkowo Stanisław Wyspiański sięgnął w nim po oniryzm – czyli konwencję literacką, która pozwala przedstawić rzeczywistość w taki sposób, jakby była marzeniem sennym albo widzeniem. Do bronowickiej chaty, w której na weselnej zabawie bawili się chłopi oraz inteligencja, kolejno przybywały postaci nie z tego świata: widmo zmarłego kochanka, Stańczyk, Rycerz Zawisza, Hetman Branicki i Jakub Szela.  

Wykorzystując postaci spoza świata rzeczywistego, Wyspiański w niezwykle pomysłowy sposób pokazał, z czym zmagają się bohaterowie. Gdy Chochoł wchodzi do chaty, mówi bowiem, że pokaże „Co się w duszy komu gra, co kto w swoich widzi snach”. Zmarły kochanek ukazuje się siostrze Panny Młodej – Marysi.  Jest on widmem zmarłego narzeczonego dziewczyny. Panu Młodemu ukazuje się Hetman Branicki, mówiący o zdradzie Polski przez konfederatów z Targowicy. Pojawienie się Jakuba Szeli, przywódcy rabacji galicyjskiej, czyli krwawego powstania chłopów, symbolizuje z kolei lęk inteligencji przed powtórzeniem się historii. Poprzez zjawy i widma dramaturg obnaża wady polskiego społeczeństwa, między innymi niezdolność do zjednoczenia się w imię walki o odzyskanie niepodległości. Fantastyczne postacie dramatu, czyli zjawy, wyjaśniają również, dlaczego żadne z dotychczasowych powstań się nie powiodło. Wernyhora czy Stańczyk przypominają o wartościach patriotycznych i nakłaniają gości weselnych do zjednoczenia w sprawie Polski. 

Kontekst - „Dziady cz. II” Adama Mickiewicza

Kontekst: Widma i zjawy pełnią również istotną rolę w II części „Dziadów” Adama Mickiewicza. Akcja dramatu dzieje się w wigilię Dnia Zadusznego – wtedy, gdy światy żywych i zmarłych są najbliżej siebie. Tej nocy Guślarz przywołuje dusze grzeszników: Widmo Złego Pana odpowiada za swoje okrucieństwo wobec poddanych, duchy dzieci: Rózi i Józia muszą odpokutować brak doznanego za życia cierpienia. W czasie obrzędu zjawia się również duch pastereczki Zosi – nie może ona zaznać wiecznego spokoju, gdyż odpokutowuje za to, że na ziemi bawiła się uczuciami innych ludzi. Każdy z tych duchów ma za co pokutować – są to grzechy lekkie, średnie i ciężkie. Niezależnie od stopnia popełnionego grzechu każdy z nich zasługuje na karę. Pojawienie się tych zjaw to przestroga dla żyjących – za każdą winę trzeba będzie odpowiedzieć. Duchy przychodzą do ludzi również po to, aby prosić o modlitwę, która zapewni im spokój w zaświatach. Adam Mickiewicz w „Dziadach” pokazuje, że świat ludzi i duchów przenikają się i są sobie bardzo bliskie, właściwie egzystują jeden obok drugiego. Duchy nie są ludziom nieprzychylne, wręcz przeciwnie – mogą dać głęboką naukę, trzeba tylko otworzyć serce, aby je zobaczyć i usłyszeć. 

„Dziady, cz. II” wyjaśniają pochodzenie tytułu wszystkich części. Dziady były bowiem starodawnym pogańskim obrzędem, który praktykowano na ziemiach polskich. Był to zwyczaj, który miał zapewnić zmarłym spokój w zaświatach, a żywym przychylność dusz przodków. Tego dnia zostawiano uchylone drzwi do domu, przygotowywano także posiłek duchom – kutię, kaszę, miód i wódkę. 

Podsumowanie

Podsumowanie: Dramat Wyspiańskiego jest bez wątpienia jednym z największych dzieł polskiej literatury. Pierwszy raz wystawiono go w 1901 roku i od tamtej pory wystawiano go na deskach bardzo wielu teatrów. Dzieło to jest jednak uznawane za niezwykle trudne do interpretacji i przeniesienia na scenę. Mówi się nawet, że dobrą ekipę teatralną można poznać po tym, czy da radę wystawić „Wesele”. Z kolei mickiewiczowskie „Dziady” nazywa się niejednokrotnie dramatem metafizycznym albo dramatem typu faustowskiego (jest to nawiązanie do „Fausta” Goethego). Przypisuje się mu ogromną rolę w kształtowaniu polskiej literatury oraz polskiego teatru. „Dziady” i sztuki inspirowane „Dziadami” wystawiało się przez cały XX wiek i wystawia również obecnie. Rola „Dziadów” miała także wpływ na wiele pokoleń Polaków. Poprzez opisany przez wieszcza obrzęd zbiorowość zamieszkująca ziemie polskie mogła opowiedzieć samej sobie o sobie – taką rolę przypisał przywołaniu tego utworu przez Mickiewicza profesor Leszek Kolankiewicz, znany antropolog widowisk i literaturoznawca. 

Zobacz pełną listę pytań jawnych na maturę ustną z języka polskiego 2026.