Spis treści:
- Irena Kosmowska. W imię pracy u podstaw
- Barbara Kossuthówna. W szpitalu i na kursach pierwszej pomocy
- Aleksandra Szczerbińska. Komendantka kobiecej służby kurierskiej
- Aleksandra Zagórska. Komendantka Ochotniczej Legii Kobiet
- Wanda Gertz. „Honor żołnierza i godność dziewicy”
Irena Kosmowska. W imię pracy u podstaw
Irena Kosmowska była córką lekarza pediatry, który prowadził darmowy punkt dla warszawskiej biedoty, oraz znanej publicystki edukującej niższe warstwy społeczne. Podczas nauki na pensji złożyła ślubowanie, że będzie pracowała dla dobra innych. Dotrzymała obietnicy. Znała Marię Wysłouchową, pracowała w dziale kulturalno-oświatowym periodyku „Zaranie”.
Działała błyskawicznie. Od razu po utworzeniu dołączyła do Ligi Kobiet Pogotowia Wojennego. Gdy wybuchła I wojna światowa, znalazła się w szeregach zakonspirowanej Polskiej Organizacji Wojskowej. W maju 1915 roku została aresztowana i trafiła do warszawskiego więzienia, a potem została wywieziona do Moskwy. Zwolniona dzięki staraniom rodziny wykorzystała tę szansę, aby działać w komisji oświatowej Polskiego Komitetu Pomocy Ofiarom Wojny w Petersburgu.
Przeżyła I wojnę światową. Wróciła do Warszawy i wystartowała w wyborach do Sejmu. Mandat poselski sprawowała przez 11 lat. Nie bała się mówić tego, co myślała. Za skrytykowanie Józefa Piłsudskiego została skazana na 6 miesięcy więzienia, ale wykonanie wyroku zostało uchylone. Po wybuchu II wojny światowej zaangażowała się w konspirację, została aresztowana przez gestapo i trafiła do więzienia na Pawiaku, a potem do obozu pracy. Zmarła w Berlinie w 1945 roku.
Przeczytaj również: Najstraszniejsze zbrodnie ludzkości. Autor amerykańskiej encyklopedii zła zrobił podsumowanie
Barbara Kossuthówna. W szpitalu i na kursach pierwszej pomocy
Pradziadkowie Barbary Kossuthówny brali udział w bitwie pod Grochowem w 1831 roku. Wybuch I wojny światowej przerwał jej studia na Uniwersytecie Jagiellońskim. Już wtedy działała w konspiracji. Należała do oddziałów strzeleckich. Działała w kole kieleckim Ligi Kobiet Pogotowia Wojennego. Prowadziła kursy dla sanitariuszek, uczyła zasad pierwszej pomocy oraz podstawowej opieki nad rannymi. Pracowała w szpitalach wojskowych w Jabłonkowej i w Dziedzicach na Śląsku.
Barbara Kossuthówna po I wojnie światowej była urzędniczką pierwszego Generalnego Konsulatu Rzeczpospolitej w Chicago. Po powrocie do Polski uczyła w szkole. Podczas powstania warszawskiego pracowała m.in. w kuchni schroniska dla bezdomnych. Przeżyła II wojnę światową. Pisała m.in. wiersze o treści historycznej i patriotycznej, poezję regionalną, piosenki, inscenizacje, nowele, opowiadania.
Aleksandra Szczerbińska. Komendantka kobiecej służby kurierskiej
Aleksandra Szczerbińska, lepiej znana jako Piłsudska, zapisała się na kartach polskiej historii głównie za sprawą marszałka. Zainteresowanie nauką i polityką towarzyszyły jej zanim została „pierwszą damą przy mężu”. Po przedwczesnej śmierci rodziców Aleksandrę wychowywała babcia Karolina Zahorska, która była patriotką. Wspierała powstanie styczniowe, a po jego upadku do końca życia nosiła żałobną suknię.
Aleksandra Szczerbińska uczyła się w rosyjskiej szkole, wykształcenie uzupełniała na tajnych kompletach. Chciała zostać lekarką, ale udział w sekcji zwłok wpłynął na zmianę decyzji. Od 1904 roku była już „towarzyszką Olą” w szeregach PPS-u. Brała udział w proteście przeciw wojnie rosyjsko-japońskiej. Ukrywała broń w kościele, obok którego odbywała się demonstracja. Powierzono jej kierownictwo nad centralnymi składami broni w Warszawie. Niebezpieczna funkcja pomogła jej poznać Józefa Piłsudskiego.
Została dromaderką, czyli kolporterką bibuły (konspiracyjnych publikacji). Przemycała też broń i amunicję. Żeby mieć alibi, została korepetytorką. Po latach opowiadała jak w okazałych sukniach, spódnicach i pelerynach można było ukryć broń – dynamit w gorsecie, a karabiny i pistolety przywiązane do nóg.
Wybuch I wojny światowej zastał ją we Lwowie. Szybko została komendantką kobiecej służby kurierskiej w Oddziale Wywiadowczo-Kurierskim I Brygady Legionów. Po rozwiązaniu tej formacji chciała zostać saperką, na co podobno nie zgodził się Piłsudski. Dołączyła więc do warszawskiej Ligi Kobiet Pogotowia Wojennego. Po wojnie poświeciła się działalności społecznej. Bywa nazywana matką polskiej niepodległości.
Aleksandra Zagórska. Komendantka Ochotniczej Legii Kobiet
Aleksandra Zagórska z domu Radzimińska już przed I wojną światową zaczęła pracę konspiracyjną. Jej początki to kolportaż nielegalnych wydawnictw. Studiowała chemię w Uniwersytecie Jagiellońskim, co szybko wykorzystała. Robiła bomby dla PPS-u w domowym laboratorium. Były używane podczas różnych akcji, m.in. w zamachu na generała-gubernatora warszawskiego Gieorgija Skałona. Podczas produkcji materiałów wybuchowych zatruła się oparami, ale wyzdrowiała.
Trzecim mężem Aleksandry został Roman Zagórski, znany psychiatra. W ich domu bywał Józef Piłsudski. Gdy w 1918 roku we Lwowie rozgorzały walki polsko-ukraińskie, zaangażowała się w działania Komitetu Obywatelskiego Polek, organizującego służbę sanitarną. Uznała, że to za mało. Stworzyła z kurierek, kobiet już walczących i ochotniczek Milicję Obywatelską Kobiet. Nie otrzymywały one wynagrodzenia za pracę. Konieczne stało się przekształcenie grupy bojowej MOK w formację ściśle wojskową. Tak powstała Ochotnicza Legia Kobiet, której komendantką została Aleksandra Zagórska.
W materiale opublikowanym w Polskim Radiu wnuk Zagórskiej wspominał babcię jako wyprostowaną, cieszącą się szacunkiem społecznym kobietę, którą witano per „pani pułkownik”.
Przeczytaj również: Lwowscy matematycy – ekscentrycy, którzy zmienili świat
Wanda Gertz. „Honor żołnierza i godność dziewicy”
Wanda Gertz była córką powstańca styczniowego i, jak sama wspominała, nigdy nie bawiła się lalkami, wolała żołnierzyki. Przed wybuchem I wojny światowej brała udział w tajnym skautingu. Żeby dostać się do wojska, ścięła włosy i ubrała się w męski strój. Zdobyła dokumenty i przedstawiała się jako Kazimierz Żuchowicz. Fortel się nie udał. Oddelegowano ją do obierania kartofli. Od maja 1916 r. służyła jako kanonier w Legionach Polskich. Potem trafiła do Polskiej Organizacji Wojskowej i sformowała w Warszawie żeński oddział.
W 1919 roku wstąpiła do Wojska Polskiego. Szybko została zastępcą komendanta II Ochotniczej Legii Kobiet. W lipcu 1920 r. dowodziła batalionem w walkach o Wilno. W okopach została zauważona przez korespondenta „The Times”, który napisał, że „jest przystojna i bardzo ładnie się porusza”. Brała udział w walkach w obronie Warszawy. Nosiła pseudonim „Kazik”. W wierszu o takim tytule Zofia Zawiszanka opisała ją jako „dziewczynę Rycerkę”, która łączy w sobie „męski honor żołnierza i godność dziewicy”.
Po przewrocie majowym w 1926 r. pracowała jako sekretarka Józefa Piłsudskiego. Pod koniec lat 30. XX w. Sejm RP przyznał kobietom prawo uczestnictwa w pomocniczej służbie wojskowej. To była zasługa Wandy Gertz.
We wrześniu 1939 r. broniła Warszawy. W kwietniu 1942 r. została komendantką kobiecego oddziału „Dysk”. Początkowo zajmował się on malowaniem napisów „tylko świnie siedzą w kinie, a bogatsze to w teatrze”. Po kursie saperskim panie przeszły do niszczenia maszyn w niemieckich fabrykach. Podczas powstania warszawskiego przeszła najtrudniejszy szlak bojowy przez Wolę i Stare Miasto, kanałami do Śródmieścia. Po kapitulacji stała się jeńcem. Odznaczona m.in. pięciokrotnie Krzyżem Walecznych, zmarła w ubóstwie kilka lat po wojnie.
oprac. Monika Wąs
Rozwiąż nasze quizy:
QUIZ: Gdzie rządził Świniopas, kogo nazywano Semiramidą Północy? Sprawdź się w QUIZIE historycznym
QUIZ: Słownik PRL-u. Czy pamiętasz jeszcze te wyrażenia?
Niełatwy QUIZ wiedzowy. Rozpoznasz europejskie miasta po 3 skojarzeniach?
