Spis treści:

Wprowadzenie i teza

Wprowadzenie: Psychologia mówi, że sny są wielką skarbnicą wiedzy o człowieku. Jako pierwszy zwrócił na nie uwagę Freud w swojej psychoanalizie, twierdząc, że są one manifestacją niezrealizowanych popędów oraz wewnętrznych konfliktów psychicznych. Z kolei zgodnie z psychologią Gestalt, sny odzwierciedlają niedokończone sytuacje, które zdarzyły się w życiu człowieka oraz to, czego unika. Obecny stan wiedzy nie pozwala w 100% stwierdzić jednak, dlaczego śnimy. Ta tajemnicza część ludzkiej natury jest i zawsze była więc tym bardziej inspirująca. Sny na jawie, marzenia senne i wizje wykorzystywali w swoich utworach twórcy każdej epoki. Szczególnie jednak upodobali je sobie pisarze romantyczni – to, co wykracza poza ludzkie pojmowanie, było bowiem przewodnim tematem w romantyzmie.  Motyw ten wyraźnie widać w III części „Dziadów” Adama Mickiewicza, a także w napisanej w pozytywizmie „Lalce” Bolesława Prusa. 

Teza: Dzięki snom i widzeniom człowieka można poznać jego świat wewnętrzny oraz pragnienia. 

Rozwinięcie - „Dziady cz. III” Adama Mickiewicza

Rozwinięcie: Mickiewiczowskie „Dziady” z pewnością nie miałyby tak ważnego przekazu (i nie byłyby pełne), gdyby pominąć sceny, w których bohaterowie doświadczają wizji albo śnią. W tych snach ujawniają się ich najskrytsze marzenia, obawy i lęki. Dzięki temu czytelnik może jeszcze lepiej rozumieć ich zachowania i intencje. 

Senatorowi śni się, że otrzymuje od cara uznanie i nagrody, po czym popada w jego niełaskę. To marzenie senne obrazuje doskonale jego największe marzenie i największą obawę – chciałby do końca życia być szanowany i doceniany przez cara. Życiową tragedią będzie dla niego natomiast utrata uznania władcy. 

Widzenia i sny przeżywa także Konrad – Mickiewicz opisał je między innymi w Prologu oraz w Małej Improwizacji. Prolog jest przede wszystkim kluczem do zrozumienia, kim jest Konrad. We wstępie do dramatu czytelnik dowiaduje się bowiem, że romantyczny kochanek Gustaw (postać z IV części „Dziadów”) przemienił się w patriotę i buntownika, czyli Konrada. Bohater rozmyśla w tej scenie nad naturą snu – sen jest tam ukazany jako narzędzie umożliwiające zwiedzenie swojej wyobraźni i odnalezienie marzeń. Jest w pewnym sensie narzędziem poznania pozazmysłowego – to właśnie w marzeniach sennych Gustaw przemienia się w Konrada i dowiaduje o swoich pragnieniach i nowej misji. W scenie tej widzimy również walkę duchów o duszę Konrada, które symbolizują duchową walkę toczoną przez każdego człowieka. 

W Małej Improwizacji Konrad widzi siebie jako orła – szybującego wysoko po niebie, nad ludźmi. Jest to oczywiście symboliczne przedstawienie tego, jak duże mniemanie o sobie ma mężczyzna – uważa, że dostrzega więcej niż zwykli śmiertelnicy. W widzeniu tym ważną rolę odgrywa przesłaniający Konrada cień kruka – symbol pychy.  

Niezwykle ważną sceną III części „Dziadów” jest także widzenie księdza Piotra. Pozwala ono dowiedzieć się, co oznacza hasło mesjanizm i jak rozumiano ideę, że Polska jest Mesjaszem narodów. Pokornemu duchownemu Bóg objaśnia rolę Polski w odkupieniu świata – w przeciwieństwie do Konrada, ksiądz Piotr dostaje od Stwórcy odpowiedź na pytanie o swoją rolę w bieżących wydarzeniach. W widzeniu, które zsyła na niego Bóg, pojawiają się młodzi chłopcy represjonowani przez władzę i więźniowie zsyłani na Sybir. W katastroficznej wizji ksiądz Piotr widzi również, że Polska jeszcze długo będzie cierpieć, lecz cierpienie to nie będzie bezsensowne. Pojawiający się w niej mężczyzna, niosący krzyż (rozciągający się na całą Europę) to najpełniejsze wyjaśnienie hasła „Polska Chrystusem Narodów”. Sen duchownego pełni funkcję proroczą, a samemu księdzu pozwala zrozumieć misję Polski w świecie, a także w pełni poznać plan, który dla niego samego przygotował Bóg, czyniąc go przewodnikiem ludzi. 

Kontekst - „Lalka” Bolesława Prusa

Kontekst: Freudowską rolę snów reprezentuje z kolei sen Izabeli Łęckiej z powieści Bolesława Prusa „Lalka”. Sen ma w sobie niewiele romantyzmu – jest właściwie ucieleśnieniem lęków kobiety. Wokulski jawi się w nim jako wielka postać z czerwonymi rękoma, ubrana w roboczą, poplamioną smołą koszulę z podwiniętymi rękawami. Cały sen ma ciężki, przytłaczający charakter, który potęguje osadzenie akcji w industrialnym otoczeniu. Można go interpretować jako obawę Łęckiej przed tym, że Wokulski – który w jej oczach nie jest eleganckim, wytwornym mężczyzną – chce ją osaczyć. Na podstawie tego snu możemy domyślać się, że Łęcka widzi w swoim adoratorze zagrożenie, choć na poziomie świadomym tego nie wie. 

Podsumowanie

Podsumowanie: Sny postaci literackich pełnią w utworach (nie tylko romantycznych) niezwykle istotną rolę. Pozwalają ukazać bogaty świat wewnętrzny bohaterów, a także w sposób niedosłowny opisać ich marzenia, pragnienia i lęki. Oprócz „Dziadów” czy „Lalki” motyw snu pojawia się na przykład w „Opowieści wigilijnej” Charlesa Dickensa. Zły i skąpy Ebenezer Scrooge spotyka we śnie duchy, które nakreślają mu przyszłość – skończy samotnie, pozbawiony życzliwych i kochający ludzi wokół. W tym utworze sen staje się narzędziem, umożliwiającym bohaterowi zmianę. Scrooge’a przeraża ta wizja, postanawia się więc zmienić. Współcześnie również nie bagatelizuje się roli marzeń sennych. Analiza i interpretacja snów, choć wydaje się mistyczna, owiana tajemnicą – jest po dziś jednym z narzędzi wykorzystywanych w psychologii.  

Zobacz pełną listę pytań jawnych na maturę ustną z języka polskiego 2026.