Charakterystyka władzy sądowniczej w Polsce

Władza sądownicza to trzecia, obok władzy ustawodawczej i wykonawczej, władza w państwie. Władzę sądowniczą stanowią niezawisłe i niezależne sądy czyli wymiar sprawiedliwości. Do władzy sądowniczej zalicza się zatem: sąd najwyższy, sądy powszechne, sądy administracyjne, sądy wojskowe, trybunał stanu oraz trybunał konstytucyjny. Władza sądownicza jest niezależna od pozostałych organów państwowych, wobec tego sędziowie oraz członkowie trybunałów, wydający różne wyroki w imieniu Rzeczypospolitej Polskiej, nie mogą być członkami żadnych partii politycznych, oznacza to że muszą być apolityczni, czyli nie reprezentować w swoich działaniach interesów poszczególnych ugrupowań politycznych. Zarówno sędziowie jak również członkowie dwóch trybunałów czyli Konstytucyjnego oraz Stanu podlegają Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej oraz obowiązującym ustawom.

Naczelnym organem sądowym jest sąd najwyższy. Sąd najwyższy kontroluje działalność pozostałych sądów czyli sądu powszechnego, administracyjnych i wojskowych. Do praw i kompetencji sądu najwyższego zalicza się: prawo kasacji wyroków wydanych przez sądy niższej instancji; prawo do orzekania o ważności wyborów prezydenckich oraz referendach krajowych; prawo do uchylania wyroków. Na strukturę organizacyjną sądu najwyższego składa się pięć izb: Izba Administracyjna, Izba Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, Izba Cywilna, Izba Karna oraz Izba Wojskowa. Ponad to do składu sądu najwyższego wlicza się także: pierwszego prezesa, którego na okres sześciu lat powołuje prezydent ( jego kandydatura jest zgłaszana przez Zgromadzenie Ogólne Sądu Najwyższego); prezesów izb, także powoływanych przez prezydenta oraz sędziów. Kolejnym organem wymiaru sprawiedliwości są sądy powszechne. W skład sądów powszechnych wchodzą: a) sądy pierwszej instancji, funkcjonujące na obszarach gmin czyli sądy rejonowe; b) sądy okręgowe, do których odwołuje się od wyroków sądu rejonowego; c) sądy apelacyjne, do których odwołuje się od wyroków sądu okręgowego. Sądy powszechne z reguły rozstrzygają sprawy z zakresu prawa cywilnego, karnego, rodzinnego lub prawa pracy. Prezesi sądu powoływani są przez ministra sprawiedliwości, a ich kadencja trwa zwykle przez okres czterech lat. Sądy wojskowe czy administracyjne to inaczej sądy szczególne, które są powołane do rozpatrywania spraw dotyczących określonej kategorii osób. Na przykład sąd wojskowy rozpatruje sprawy wojskowych oraz żołnierzy, takie jak na przykład dezercja, a sądy administracyjne rozpatrują sprawy związane z administracja publiczną. Jeżeli chodzi o sądy wojskowe to wchodzą one w skład Sił Zbrojnych, zaś stanowisko sędziów może być tam piastowane przez oficerów, którzy pełnią stałą funkcję zawodową. Zwierzchnikiem sądu wojskowego jest szef sądu, zaś kontrolowane są one przez tak zwana Izbę Wojskową Sądu Najwyższego. Naczelny Sąd Administracyjny od 2002 roku został sądem dwuinstancyjnym, przez co wydawane przez niego wyroki są wyrokami ostatecznymi.

Kolejnym elementem władzy sądowniczej jest trybunał konstytucyjny. Trybunał Konstytucyjny zajmuje się kontrolowaniem zgodności prawa z Konstytucją RP oraz formułowaniem jego wykładni, jak również rozpatruje skargi wniesione przez obywateli w zakresie naruszania ich wolności lub praw W skład trybunału wchodzi piętnastu sędziów, którzy wybierani są zwykle na okres dziewięciu lat. Zgromadzenie Ogólne Sędziów Trybunału Konstytucyjnego przedstawia kandydatów, spośród których prezydent powołuje prezesa i wice prezesa trybunału konstytucyjnego. Sędziowie Trybunału Konstytucyjnego są niezawiśli i podlegają tylko konstytucji. Kolejnym organem władzy sądowniczej jest trybunał stanu. Trybunał Stanu jest powołany do orzekania o odpowiedzialności konstytucyjnej osób zajmujących najwyższe stanowiska państwowe oraz do rozpatrywania spraw o naruszenie konstytucji i ustaw. Przed trybunałem stanu odpowiadają: prezydent Rzeczypospolitej Polskiej, prezes Rady Ministrów, członkowie Rady Ministrów, prezes NBP, prezes Najwyższej Izby Kontroli, członkowie Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, naczelny dowódca Sił Zbrojnych, oraz posłowie i senatorowie. Na strukturę organizacyjną trybunału stanu składa się: przewodniczący - stanowisko to piastuje prezes Sądu Najwyższego; dwóch zastępców przewodniczącego oraz szesnastu członków, którzy są wybierani przez sejm, spoza grona osób będących posłami i senatorami.

Do organów kontroli państwowej oraz ochrony prawa według konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej zalicza się: Najwyższą Izbę Kontroli (NIK), Rzecznika Praw Obywatelskich oraz Krajową Radę Radiofonii i Telewizji (KRRiT). Naczelnym organem kontroli państwowej jest NIK czyli Najwyższa Izba Kontroli. Zajmuje się ona nadzorem organów administracji rządowej, samorządu terytorialnego oraz pozostałych jednostek organizacyjnych, jak również kontrolą niepublicznych jednostek organizacyjnych. Rzecznik Praw Obywatelskich stoi natomiast na straży praw człowieka i obywatela oraz jego wolności. Rzecznik Praw Obywatelskich jest powoływany przez sejm, zaś jego kadencja trwa pięć lat. Przez ten czas nie może on piastować innych urzędów, należeć do partii politycznej oraz prowadzić własnej działalności gospodarczej. Do obowiązków rzecznika należy także informowanie władz państwowych, szczególnie sejmu o aktualnym stanie przestrzegania praw człowieka i obywatela w państwie. Jeżeli zaś chodzi o Krajową Radę Radiofonii i Telewizji to ten organ, jako instytucja o charakterze konstytucyjnym i pluralistycznym stoi na straży wolności słowa, prawa do informacji oraz interesu publicznego. W jej skład wchodzi dziewięciu członków, spośród których, czterech jest powoływanych przez sejm, dwóch powołuje senat i trzech prezydent. Do obowiązków KRRiT należy: określanie warunków prowadzenia działalności przez nadawców, udzielanie koncesji programowych nadawcom radiowym i telewizyjnym oraz kontrolowanie ich zadania w granicach określonych przez ustawy, jak również ustalanie t wysokości opłat abonamentowych i zasad zamieszczania reklam.