Do organów wymiaru sprawiedliwości zaliczamy:

- Sąd Najwyższy

- sądy powszechne (sądy rejonowe, wojewódzkie oraz apelacyjne)

- sądy szczególne: wojskowe oraz administracyjne (Naczelny Sąd Administracyjny a także jego oddziały zamiejscowe)

- Trybunał Konstytucyjny

- Trybunał Stanu

- organy kontroli i nadzoru państwa oraz ochrony porządku prawnego tj.: Najwyższa Izba Kontroli, Rzecznik Praw obywatelskich, Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji, Prokuratura Krajowa

Konstytucja RP z 2 kwietnia 1997 roku w artykule173 jasno określa status organów sądownictwa: "Sądy i Trybunały są władzą odrębną od innych władz".

Zajmują się rozwiązywaniem spraw o charakterze kolegialnym. Postępowania są w większości przypadków jawne ale istnieją sytuacje, w których rozprawy toczą się za zamkniętymi drzwiami dla publiczności. Strony postępowania są względem siebie równe, każdy oskarżony posiada prawo obrony a także możliwość składania apelacji od wydanego wyroku do sądu wyższej instancji.

Sąd Najwyższy

Jest to najważniejszy organ w strukturze polskiego sądownictwa. Do organów Sądu Najwyższego zaliczamy: Pierwszego Prezesa SN, Prezes SN , Zgromadzenie Ogólne Sędziów SN, Zgromadzenie Sędziów Izby SN oraz Kolegium SN. Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego jest powoływany przez Prezydenta RP na sześcioletnią kadencję na wniosek Zgromadzenia Ogólnego Sędziów Sądu Najwyższego, które zgłasza kandydatów. Sędziowie Sądu Najwyższego są powoływani na czas nieoznaczony, na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa przez Prezydenta RP.

W skład Sądu Najwyższego wchodzą odziały tj.:

1. Izba Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

2. Izba Cywilna

3. Izba Karna

4. Izba Wojskowa

Cel działania:

- prowadzenie nadzoru nad jednostkami sądownictwa powszechnego biorąc pod uwagę kryterium prawidłowości orzekania

- rozstrzyganie spraw oddelegowanych nadzwyczajnymi przepisami np. protest wyborczy

- przedstawianie ocen do wybranych projektów ustaw

Skład orzekający Sądu Najwyższego w zależności od rodzaju sprawy może liczyć: trzech, pięciu bądź siedmiu sędziów zawodowych lub też pełny skład osobowy danej izby.

Sądy powszechne

Sądy powszechne tworzą: prezes, wiceprezes natomiast w obszerniejszych i wyższych instancyjnie sądach wiceprezesi i sędziowie. Powołuje ich Prezydent RP na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa.

Cel ogólny działania:

- rozstrzyganie spraw z zakresu prawa: karnego, cywilnego, rodzinnego i opiekuńczego jak również prawa pracy i ubezpieczeń społecznych, z wyłączeniem spraw ustawowo przypisanych innym organom sądowym.

Sądy rejonowe

W hierarchii sądownictwa sądy rejonowe pełnią rolę podstawowego ogniwa wymiaru sprawiedliwości.

Cel działania:

- prowadzenie spraw należących do zakresu prawa: cywilnego, karnego, rodzinnego, opiekuńczego a także prawa pracy i ubezpieczeń społecznych jako pierwsza instancja z wyłączeniem spraw zarezerwowanych dla sądów wyższej instancji

Skład orzekający zarówno w postępowaniach cywilnych jak i karnych stanowią: sędzia zawodowy oraz dwóch ławników, będących przedstawicielami społeczeństwa.

Sądy wojewódzkie

W hierarchii sądownictwa sądy wojewódzkie stanowią drugą instancję.

Cel działania:

- prowadzenie spraw cywilnych i karnych jako pierwsza instancja jeśli popełnione czyny przez oskarżonego/oskarżonych podlegają karze pozbawienia wolności powyżej trzech lat.

- rozpatrują apelacje od wyroków zatwierdzonych przez sądy pierwszej instancji

Skład orzekający zarówno w postępowaniach cywilnych jak i karnych stanowią: sędzia zawodowy oraz dwóch ławników, którzy pełnią rolę przedstawicieli społeczeństwa.

Sądy apelacyjne

W hierarchii sądownictwa jest to trzecia instancja.

Cel działania:

- zajmują się ostatecznym rozstrzyganiem apelacji od wyroków wydanych przez sądy powszechne, czyli pierwszej i drugiej instancji

Skład orzekający tworzy trzech sędziów zawodowych.

Sądy szczególne

Cel działania:

- prowadzenie postępowań, które ze względu na swoją wagę i wyjątkowy charakter nie są przypisane do zakresu spraw będących w gestii sądów powszechnych

Sądy wojskowe

Sądy wojskowe dzielą się na:

1. sądy okręgów wojskowych

2. sądy garnizonowe

Są podporządkowane Izbie Wojskowej Sądu Najwyższego.

Cel działania:

- prowadzenie spraw związanych z popełnieniem przestępstw w czasie odbywania służby wojskowej a także spowodowania zagrożenia systemu obrony bezpieczeństwa państwa m.in. dotyczących szpiegostwa na rzecz obcego wywiadu.

Naczelny Sąd Administracyjny

W skład Naczelnego Sądu Administracyjnego wchodzą: prezes, wiceprezesi, prezesi izb, prezesi oddziałów zamiejscowych oraz sędziowie.

Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego powołuje Prezydent RP na wniosek Zgromadzenia Ogólnego Sędziów Naczelnego Sądu Administracyjnego, które przedstawia proponowanych przez siebie kandydatów. Jego kadencja trwa sześć lat.

W skład Naczelnego Sądu Administracyjnego wchodzą:

1. Izba Finansowa

2. Izba Ogólnoadministracyjna

3. Oddziały zamiejscowe znajdujące się w: Białymstoku, Gdańsku, Katowicach, Krakowie, Lublinie, Łodzi, Poznaniu, Rzeszowie, Szczecinie a także we Wrocławiu.

Cel działania:

Rozstrzyganie spraw w zakresie działalności organów administracji publicznej

Sąd Najwyższy

Cel działania:

- sprawowanie nadzoru nad prawidłowym funkcjonowaniem Naczelnego Sądu Administracyjnego

- rozwiązywanie sporów obywateli z organami administracji publicznej

- badanie zgodności wydanych decyzji administracyjnych z obowiązującym prawem oraz wyroków Naczelnego Sądu Administracyjnego

- wydawanie postanowień w postępowaniach egzekucyjnych i zabezpieczających

- badanie zgodności aktów prawnych wydawanych przez organy administracji samorządowej będące przepisami prawa lokalnego z nadrzędnymi aktami

- badanie zgodności aktów prawnych wydawanych przez terenowe organów administracji rządowej będące przepisami prawa lokalnego z nadrzędnymi aktami

- organ nadzorujący prawidłowość funkcjonowania organów administracji publicznej, zarówno samorządowej jaki i rządowej