U źródeł ludzkich reakcji leżą zarówno czynniki genetyczne, fizjologiczne związane z procesami zachodzącymi wewnątrz organizmu, jak i bodźce środowiskowe. Według niektórych badaczy, szczególnie tych reprezentujących psychologię rozwojową, to właśnie czynniki zewnętrzne wywierają największy wpływ na zachowania jednostek. Takie podejście nazywane jest sytuacjonizmem - zakłada ono, że nasze wszelkie działania zdeterminowane są nie dyspozycjami osobowościowymi, ale wpływem określonych sytuacji. Sytuacje społeczne ułatwiają nam niektóre działania a czasem narzucają pewne ograniczenia i tym samym stymulują wszelką naszą aktywność.
Warto na początek zdefiniować samo pojęcie sytuacji społecznej. Zdaniem Stanisława Miki o sytuacji społecznej świadczy przede wszystkim obecność obok jednostki innych ludzi. Sytuacje określają znaczenie społeczne i role społeczne, jakie pełni każdy z nas - chodzi o pewne wzorce zachowań, które są od nas oczekiwane w danych okolicznościach. Poza tym w każdej sytuacji obowiązują jakieś normy i zasady. Ich przestrzeganie gwarantuje akceptację grupy i ułatwia interakcje społeczne.
Występują generalnie dwa typy interakcji społecznych:
1. O charakterze bezpośrednim, obejmujące:
- pojedyncze osoby,
- grupy lub ich członków - w tym przypadku szczególnie wyraziste są role społeczne oraz reguły narzucane przez daną grupę, stosowanie się do tych norm gwarantuje aprobatę grupy, jej wsparcie oraz inne nagrody społeczne,
- większe zbiorowości ludzi, w których poszczególne jednostki są w mniejszym stopniu ze sobą związane i podporządkowane określonym regułom,
- reprezentantów określonych grup społecznych, np. instytucji,
2. o charakterze pośrednim:
- inne osoby mogą być obecne poprzez konkretne wytwory swojej pracy,
- obecność innych ludzi określona jest poprzez niematerialne wytwory kulturowe, takie jak język, idee, reguły, itd.
Myślenie oraz działanie człowieka są uwarunkowane specyficznymi czynnikami sytuacyjnymi. Normy narzucane w określonych sytuacjach są w stanie spowodować, że jednostki będą postępować wbrew swoim wartościom i przekonaniom. Prowadzą więc do zachowań konformistycznych i uległych. Niektóre normy ustalone przez grupę mogą stymulować jednostki do określonych zachowań, nawet jeśli ta zbiorowość już nie istnieje.
