W zarządzaniu pojęcie kierowanie ludźmi oznacza zjawisko osiągania wyznaczonych celów przy pomocy tychże ludzi. Kierownuik jest osobą która koordynuje prace podległych mu osób w ten sposób aby osiągnąć cele organizacyjne - jego funkcją jest nie tyle wykonywanie potrzebnych do realizacji celów zadań co raczej sprawne zarządzanie zespołem który zadania te realizuje.

Teoretycy zarządzania niejednokrotnie badali proces kierowania - był on poddawany licznym i różnorakim analizom. Mówimy o procesie kierowania ponieważ termin proces najlepiej oddaje istotę zjawiska - niezależnie od osobistych uzdolnień czy posiadanych umiejętności wszyscy kierownicy podejmują działania które są powiązane z działaniami innych członków organizacji, które są z reguły rozciągnięte w czasie i które zmierzają do określonego celu. Niejednoktrotnie pod wpływem napływania nowych danych dziania te są korygowane. Kierowanie jest zatem zjawiskiem niezwykle dynamicznym - dlatego termin proces najlepiej oddaje jego istotę.

Zauważyć należy ze motywy do podejmowania określonych działań nie są motywami powiązanymi jedynie z celami organizacyjnymi - wpływają na nie również osobiste cele.

Kierowanie składa się z takich podprocesów jak planowanie, organizowanie, koordynowanie i kontrolowanie. Jego zadaniem jest realizacja celów organizacyjnych - przy realizacji tych celów bazuje się na wszystkich niezbędnych zasobach organizacji (wiedzy, doświadczeniu, finansach).

Punkt wyjścia kierowania - planowanie - wskazuje iż działania podejmowane przez kadrę zarządzającą opierają się na pewnej logice, maja założoną strukturę i wyznaczone konkretne podcele. Z reguły planowanie bazuje na posiadanej wiedzy i kompetencjach.

Koordynowanie z kolei wskazuje na to, ze w procesie kierowania dały się do zapewnienia harmonijnego funkcjonowania ("współgrania") różnych wykorzystywanych zasobów.

To na ile dana organizacja będzie efektywna zależy w dużej mierze od umiejętności zarządzania zasobami dla określenie wyznaczonych celów. Zapewnienie sprawnego procesu koordynacji - elastycznego i spójnego, prowadzącego do maksymalizacji jej efektywności jest głównym zadaniem kierowników.

Koordynowanie może przebiegać w różny sposób - w zależności od cech osobowych kierownika i kultury organizacji. Może przybierać postać bardziej "autorytarna" - pracownicy poddawani są wówczas ściślej kontroli, kierownik wówczas nie tyle koordynuje co wydaje rozkazy. Jednak wydaje się ze obecnie większość liczących się na rynku organizacji odchodzi od autorytarnego sposobu kierowania ludźmi i stara się raczej zbudować z pracowników zgrany zespól w którym właśnie funkcja kierownika jest koordynowanie.

Kontrolowanie z kolei oznacza proces monitorowania czy i na ile organizacja osiąga wyznaczone cele. Jeśli nie są one realizowane kierownicy starają się zdiagnozować przyczynę takiego stanu rzeczy w podległym im dziale czy zespole i starają się skorygować działania.

Reasumując można powiedzieć że kierownik jest osoba ustalająca cele działania lub też wdrążająca cele wyznaczone odgórnie, formułująca strategie zespołu czyli to w jaki sposób, w jakim czasie przy wykorzystaniu jakich zasobów będą realizowane podcele celu ogólnego. Najczęściej kierownik jest ekspertem w określonej dziedzinie. Obok celów zadaniowych kierownik pełni jeszcze inne funkcje - jest reprezentantem zespołu na zewnątrz, kreuje stosunki interpersonalne w zespole, decyduje o karach i nagrodach, jest instancja odwoławcza w przypadku sytuacji konfliktowych, poprzez wyznaczanie obowiązującego stylu zachowania stanowią wzorzec dla zespołu. Czasami także bywa tak ze kierownik przyjmuje role "kozła ofiarnego" - współpracownicy obarczają go odpowiedzialnością za wszelkie niepowodzenia.

Tak wiec bycie kierownikiem nie jest rola jednowymiarowa - kierownik chcąc efektywnie realizować swoje obowiązki musi umieć pogodzić różnorodne role. Jest to niewątpliwie trudne i wymagające zadanie.

Na kierowniczym stanowisku - co oczywiste - niezbędna jest władza aby można było wywierać wpływ na inne osoby. Władza może wynikać bądź to z zajmowania określonej pozycji w hierarchii społecznej bądź tez może być wynikiem posiadania określonych cech osobowościowych (wtedy mówimy o autorytecie, charyzmie czy tez liderze nieformalnym). Posiadanie władzy daje możliwość wyznaczania bądź tez modyfikowania zachowania drugiej osoby (czy też grupy osób).

Istotna cecha dla bycia efektywnym w zarządzaniu jest elastyczność (giętkość) działania - czyli umiejętność szybkiego przystosowywania się do zmieniających się warunków środowiska. Cecha ta jest skorelowana z inteligencja - osoby inteligentne są z reguły bardziej elastyczne w działaniu. Koleina istotna cecha osobowa na stanowisku kierowniczym jest umiejętność szybkiego podejmowania decyzji. Co oczywiście nie oznacza ze liczy się tylko szybkość decyzji - przede wszystkim liczy się jej jakość. Jednak kierownik powinien umieć podejmować szybko dobre decyzje.

Dla bycia dobrym (efektywnym kierownikiem ważna jest również dojrzałość społeczna czyli umiejętność i chęć do pracy zespołowej, energiczność w działaniu, kreatywność - rozumiana jako tendencja do podejmowania działań mających na celu ulepszanie zastanych rozwiązań oraz istotna jest także umiejętność analitycznego myślenia. Ta ostatnia cecha jest szczególnie ważna gdyż to na kierownikach najczęściej spoczywa obowiązek diagnozowania i interpretowania sytuacji oraz obowiązek podejmowania odpowiednich do zaistniałej sytuacji działań. Istotnym czynnikiem wpływającym na kierowanie ludźmi obok cech osobowych są czynniki zewnętrzne. Generalnie można powiedzieć ze najlepiej dobrany kierownik to taki kierownik którego cechy osobowościowe są spokojne z wymogami najczęściej spotykanych sytuacji na danym stanowisku. Jeśli np. na danym stanowisku często przeprowadza się negocjacje to skuteczny będzie taki kierownik który ma umiejętność przekonywania innych, który jest stanowczy i potrafi szybko diagnozować sytuacje

Na kierownikach spoczywa odpowiedzialność nie tylko za wyniki własnej pracy ale przede wszystkim za wyniki pracy podwładnych. Można powiedzieć ze kierownik osiąga dobre wyniki pracy własnej wówczas gdy jego podwładni osiągają dobre wyniki. Kierownik jest zobowiązany do dopilnowania tego by określone zadnia były wykonane na odpowiednim poziomie - musi on wyznaczyć jakie zadana są do zrealizowania i przydzielić je odpowiednim osobom.

Praca kierownika łączy się również z podejmowaniem trudnych decyzji. Spotyka się z licznymi i różnorakimi problemami. Słaby przepływ informacji, ograniczenia finansowe, rozmycie kompetencji , problemy z pracownikami to tylko z niektórych problemów które mogą utrudnić podejmowanie decyzji. Od kierowników wymaga się aby umieli rozwiązywać trudne problemy i wypracowanie rozwiązania - nawet jeśli są one niepopularne wśród pracowników.

Przedstawiony powyżej opis ról jakie kierownicy musza wypełniać wskazuje na to ze musza oni być niezwykle elastyczni w działaniu i dosyć empatyczni - musza łatwo orientować się w tym jaka role powinni przyjąć w określonej sytuacji. Dobry kierownik jest wyczulony na niuanse sytuacji społecznych i łatwo przechodzi od jednej roli do drugiej.

To jak kierownicy wypełniają swoje zadania wpływa na efektywność organizacji i jej społeczny odbiór. Źle wywiązywanie się przez kierowników z ich obowiązków skutkuje tym ze organizacja nie osiąga zamierzonych celów. Sposób działania kierowników w głównej mierze wazy tez na tym jaki jest klimat organizacji - jej kultura i tym samym jaki jest jej odbiór w społeczności (nie tylko tej firmowej).

Głównym wymaganiem jakie stawia się kierownikom to sprawność i skuteczność - jakkolwiek obydwie są ważne, większe znaczenie z reguły przypisuje się skuteczności.

Różni kierownicy wypełniają w organizacjach różne zadania i maja także różny zakres odpowiedzialności. Generalnie kadra kierownicza można podzielić według tego za jaki zakres działalności organizacyjnej odpowiadają -czyli kierownicy funkcyjni i ogólni oraz według tego na jakim szczeblu w hierarchii organizacyjnej się znajdują - kierownicy pierwszoliniowi, kierownicy średniego i wyższego szczebla.

Kierownicy pierwszoliniowi stanowią najniższy szczebel kadry kierowniczej - nadzorują oni bezpośrednio wykonawców - są nimi np. brygadziści mistrz produkcji , kierownik danego działu w biurze czy kierownik laboratorium w placówce badawczej.

Z kolei kierownicy średniego szczebla koordynują prace innych kierowników a czasem także prace wykonawców. Ich podstawowym zadaniem jest kierowanie działaniami mającymi na celu realizacje celów i założeń organizacji oraz dopasowywanie (równoważenie) tego czego wymagają przełożeni z tym co są w stanie zrobić podwładni. Kierownikiem średniego szczebla może być np. kierownik jednego z zakładów w firmie tytoniowej.

Kierownicy najwyższego szczebla stanowią stosunkowo niewielka grupę odpowiadają oni za całościowe zarządzanie organizacja. Ustalają oni strategię działania. Z tego szczebla hierarchii organizacyjnej zaliczamy "dyrektora naczelnego" czy "prezesa"..

Kierownicy wywierają wpływ na podwładnych na wiele możliwych sposobów.

Jednym z nich może być np. wymuszanie. Mamy z nim do czynienia wówczas gdy ze strony podwładnego występuje akceptacja do stosowania przez kierownictwo rozmaitych środków przymusu (np. pozbawienie nagrody). Innym sposobem wywierania wpływu może być nagradzanie - zachodzi ono wówczas jeśli dla podwładnego oczywisty jest związek pomiędzy wypełnianiem wymagań zwierzchnika a otrzymaniem gratyfikacji zaspakajającej określoną potrzebę.

Kierowanie może się odbywać również poprzez kompetencje - podwładny motywowany jest przez sam autorytet zwierzchnika. Spostrzega ze zwierzchnik posiada umiejętności, które przyczyniają się także do zaspakajania potrzeb podwładnego.

Z kolei zarządzanie na mocy formalnego autorytetu ma miejsce wówczas gdy podwładny widzi w osobie kierownika osobę sprawująca władze z tytułu formalnego autorytetu, która na mocy tytułu lub obowiązującej konwencji ma prawo wywierać wpływ na jego zachowanie.

Dla procesu efektywnego zarządzania ludźmi niezwykle istotne jest to aby kierownik jasno zdawał sobie sprawę z tego w jaki sposób ma zamiar sprawować władzę i aby informacje na ten temat przekazał podwładnym.

Zachowanie takie pozwala unikać konfliktów - głównie konfliktów kompetencyjnych.

Ponieważ kierownicy nie działają w próżni społecznej oczywistym wydaje się fakt że wchodzą oni w różnego rodzaju relacje społeczne - zarówno z podwładnymi, przełożonymi jak i kolegami. Ludzie ci z reguły są współpracownikami kierowników - dostarczają im niezbędnych informacji do podejmowania decyzji.

Kierownicy na wszystkich szczeblach zarządzania mogą odgrywać wiele różnorakich ról, mogą to być role:

  • Role interpersonalne, a wśród nich: 1.rola reprezentacyjna - kierownicy niejednokrotnie muszą pełnić funkcje ceremonialne- witać delegacje, zapraszać kontrahenta na obiad. 2. rola przywódcza kierownicy szkołą, motywują, zachęcają ludzi do pracy. Rola łącznika między ludźmi - pośredniczy w procesie komunikacji miedzy przełożonymi wyższego szczebla i miedzy swoimi podwładnymi
  • Rola informacyjna - kierownik zarówno zbiera informacje jak również przekazuje je dalej. Wśród tych ról kierowniczych możemy wyszczególnić bardziej szczegółowe role: 1. rola monitora- kierownik poszukuje nowych informacji - zadaje podwładnym i przełożonym pytania, zbiera informacje pojawiające się niejako spontanicznie. Kierownik poprzez ta role zostaje najlepiej poinformowanym członkiem zespołu. 2. Rola upowszechniającego - kierownik rozpowszechnia ważne informacje, gdyby nie on informacje nie dotarłyby do podwładnych 3. rola rzecznika - zapewnia przełożonym dopływ informacji, komunikuje się również z otoczeniem społecznym - spotyka się z przedstawicielami organizacji ekologicznych czy społeczności lokalnych. Mogą to być również spotkania z dostawcami w trakcie których udziela i informacji w jaki sposób powinni zmodyfikować dostarczane przez siebie wyroby.
  • Role decyzyjne - kierownik na bazie zebranych informacji podejmuje decyzje dotyczące firmy. Ogrywa on 4 decyzyjne role: role przedsiębiorcy - wówczas udoskonala podległa mu jednostkę, role przeciwdziałającego zakłóceniom - stara się zareagować na różne niekorzystne wydarzenia zarówno wewnątrz firmy jak i na zewnątrz jej (strajk czy bankructwo kontrahenta), role rozdzielającego zasoby - kierownik dysponuje pewnymi zasobami organizacji i rozdziela je pośród swoich pracowników, role negocjatora - przeprowadza negocjacje ze wspólnikami i klientami firmy, czasem także z kierownictwem wyższego szczebla.

Rola kierownika to niezwykle interesująca rola - kierownik ma przed sobą wiele zadań związanych zarówno z zasobami materialnymi jak i z ludźmi. To osoba która musiała szybkiego reagowania na przeróżne wydarzenia w środowisku. Jest to o tyle trudne że wydarzenia da się tylko w niewielkim stopniu przewidzieć - kierownik musiał zatem umieć elastycznie dostosowywać się do zmieniającego się środowiska.

Działalność kierownika musi być nakierowana w głównej mierze na działanie, działania te muszą się charakteryzować efektywnością.

LITERATURA:

1) Mika Stanisław, Psychologia społeczna, Warszawa 1981.

2) Scott W. E. Cummings L.L., Zachowanie człowieka w organizacji, Warszawa 1983.

3) Webber Ross A., Zasady zarządzania organizacjami, Warszawa 1990.