Pojęcia

Według polskiej encyklopedii Eurazja to największy kontynent na kuli ziemskiej, w skład, którego wchodzą dwie części świata: Europa i Azja - 54,6 mln km2. Inne słowniki mówią jeszcze o tym, że pojęcie Eurazji zostało wprowadzone ze względu na brak wyraźnej granicy oddzielającej Europę i Azję.

Pojęcie to spotkać można głównie podczas opisywania zjawisk w sferze geologicznej, geograficznej, klimatycznej.

Pojęcie to ma bardzo duże znaczenie dla mieszkańców tego nazywanego Eurazją terenu. Mieszkańcy Rosji termin ten wiążą nie tylko z geografią czy klimatem, ale również z historią i kulturą a nawet z ideologią, czyli obszar dziedzin występujących w ramach Eurazji rozszerza się coraz bardziej. Połowinkin uważa, że Jewrazja to

… ideowy i społeczno-polityczny ruch emigracyjny, próbujący uzasadnić przyczyny rewolucji lutowej i rewolucji październikowej 1917 oraz znaleźć sposób obalenia władzy bolszewickiej.

Pojęcie Euroazjaci w literaturze dotyczącej tego tematu występuje w różnych wariantach, ale wszyscy polscy badacze są zgodni, co do definicji tego określenia. Euroazjaci, więc to nie mieszkańcy Eurazji, tylko te wszystkie narody, które zamieszkują teren nazwany Eurazją. Mówi się o nich również jako o narodach zasiedlających przestrzeń obejmującą Rosje i Eurazje. Jednak dosyć często autorzy określając mieszkańców Eurazji używają słów narody czy państwa Eurazji. W rosyjskiej literaturze często spotkać można termin Jewrazijcy, co oznacza zwolenników ideologii euroazjatyckiej, podobne znaczenie tego słowa odnajdziemy w literaturze polskiej. Choć są i tacy autorzy, którzy uznali, że termin ten nie odnosi się jedynie do zwolenników ideologii euroazjatyckiej, ale również do przeciwników takiego myślenia.

Również w polskiej literaturze przedmiotu możemy spotkać różne znaczenia tego terminu. Polscy badacze euroazjatyzmu używają takich pojęć jak Euroazjaci, euroazjatyści, euroazjaniści piszą również o euroazjatyzmie.

Iwona Massak w swoich publikacjach skłania się by określając ideologie związaną z Eurazją nazywać eurazjatyzm. Wysuwa ku temu następujące argumenty.

Ponieważ wszyscy badacze, zarówno polscy jak i rosyjscy opisując obszar, o którym mowa jako Eurazja a nie Eurazja. Termin pochodzący z języka rosyjskiego Jewrazja, powstał po połączeniu słowa Jewropa i słowa Azja. Skoro, więc w rosyjskim określeniu Jewrazija pominięto samogłoskę, w polskim tłumaczeniu również powinno się pominąć samogłoskę "a". Tłumaczenie wtedy będzie bliższe oryginalnej wersji tego słowa. Również angielski odpowiednik eurasianism bardzo podobne do sformułowania eurazjatyzm bardzo mało przypomina rosyjską oryginalną wersję jewrazijastwo.

Biorąc pod uwagę fonetykę, łatwiejsze zarówno w przyswojeniu jak i w wypowiadaniu jest rdzeń eura- niż początek euroa-. Ważne jest to z tego względu, że istnieje również pojęcie neoeurazjaci., Pochodna od tego słowa to termin, neoneoeurazjaci, oznaczające współczesnych zwolenników eurazjatyzmu. Takie określenie często jest używane przez irkuckich dziennikarzy w stosunku do zwolenników organizacji politycznej o nazwie Jewrazijskij mir. Określają ich w ten sposób, ponieważ ich światopogląd i wartości, jakie wyznają są dalekie od idei prekursorów Eurazjatyzmu, dlatego też neoneoeurazjaci. Przemówienia i dzieła tworzone przez członków organizacji neoeurazjatyckich i neoneoeurazjatyckich bardzo często są przedmiotem rozmaitych badań naukowców zajmujących się tematem eurazjatyckim. Dlatego pewnie coraz częściej będzie się mówiło, że neoeurazjatyzm to dalsza część lub nawiązanie do eurazjatyzmu. Pani Iwona Massak poza wyżej wymienionymi argumentami by używać słowa eurazjatyzm a nie euroazjatyzm, podała jeszcze jeden, równie ciekawy, a mianowicie, że pierwszy polski badacz tego tematu używał sformułowania eurazjatyzm.

Światopogląd

Czym jest eurazjatyzm, idąc za tokiem myślenia Piotra Sawickiego to,

eurazjatyzm jest szczególnym sposobem pojmowania świata.

Inny eurazjata pisał,

Jesteśmy pewną wrażliwością na świat, z której wynika określony światopogląd.

Światopogląd to koncepcja na życie to pewne wartości, to poglądy na życie i na świat i zasady na podstawie, których w świecie funkcjonuje człowiek. Poglądy nie muszą być do końca zrozumiałe, mogą nie łączyć się w jakąś logiczną całość. Poglądy przeważnie ulegają zmianie, są otwarte i wciąż ewoluują. Gdy wszystkie poglądy, które łączą się w światopogląd, złączą się i powstanie z nich jakaś logiczna i usystematyzowana całość możemy mówić wtedy, że jest to system światopoglądowy. Różnica pomiędzy światopoglądem a światopoglądem, który ujęty jest w ramach systemowych, jest taka, że ten drugi mam charakter zamknięty i jest logicznie ułożony. Właśnie to było i jest celem Eurazjatów, stworzenie własnego systemu światopoglądowego. Eurazjatycki system światopoglądowy zaczął rozwijać się ok. lat dwudziestych XIX wieku i wciąż ewoluuje, wciąż się zmienia, wciąż dopuszcza do siebie jakieś nowe elementy składowe. Iwona Massak wyróżnia trzy podstawowe myśli, idee czy koncepcje, które tworzą światopogląd eurazjatycki. Po pierwsze jest to idea tego regionu jako imperium. Po drugie określa koncepcje kultury eurazjatyckiej, i po trzecie powszechna niechęć do kultury zachodu.

Światopogląd, jaki wykształtował się wśród Euroazjatów, przedstawia i określa ich wizje świata, poglądy na różne sprawy, cele, dążenia, założenia gospodarcze, społeczne i polityczne. Ukazuje chęć zmian w relacjach społecznych w Rosji, chęć zmiany charakteru władzy oraz ich dążenia do pokazania się i zajęcia ugruntowanej i znaczącej pozycji w świecie. Światopogląd Euroazjatów zarówno jest badany jako ideologia i nazywany ideologią.

Trubieckoj często pisał o euraziatyzmie jako o ideologii nacjonalistycznej, zachęcając narody składające się z Euroazjatów do tworzenia i utrzymywania nacjonalistycznej wspólnoty opierając się o wspólną kulturę i położenie geograficzne. Nie zapominał również o istnieniu nacjonalistycznych poglądów w poszczególnych narodach składowych.

Wyróżnił dwie grupy nacjonalizmu. Pierwszą nazwał nacjonalizmem fałszywym, odnoszącym się do zachodu, który jego zdaniem jest agresywny i niszczycielski. Druga grupa to nacjonalizm pozytywny, prawdziwy, czyli ten eurazjatycki, który jest tolerancyjny, łagodny i przyjazny dla innych kultur.

Paradowski wskazywał na duże podobieństwo ideologii eurazjatyckiej z ideologią faszyzmu. Pisał, że światopogląd eurazjatycki posiada wiele czynników ideologii totalitarnej, zresztą sam Mikołaj Aleksiejew tego nie ukrywał. Tematem podobieństw idei eurazjatyckiej i myśli totalitarnej zajął się także Roman Backer. Uznał, że podejście, jakie prezentowane jest przez zwolenników eurazjatyzmu, czyli odepchnięcie zasady autonomiczności człowieka, postrzeganie i ocenianie człowieka względem jego użyteczności i pożyteczności dla systemu eurazjatyckiego, do niczego innego nie zmierza jak tylko do utworzenia systemu totalitarnego. Przykładem tego może być np. program Euroazjatów, który w założeniach ma zapisane powstanie grupy kierowniczej, która ma sprawować władze nieograniczoną i niezależną.

Światopogląd prezentowany przez przedstawicieli Eurazjatyzmu pełny jest przekonania o swojej wartości i misji, jaką mają do wypełnienia. Uznają, że wartości, jakie w nich tkwią, ich kultura, sztuka, historia są cenniejsze aniżeli wartości prezentowane przez inne kultury. Misja ich polega na szerzeniu i propagowaniu swojej ideologii na jak największym obszarze, a kultura eurazjatycka może stać się motywacją dla innych kultur. Zwolennicy koncepcji misjonistycznej narodów eurazjatyckich są przekonani, że kultura i wartości przez nich wyznawane ciągle ewoluują i idą do przodu. Uważają, że, aby ich naród mógł w pełni rozwijać się nie potrzebny jest im żaden prorok, co automatycznie wyklucza porównanie misjonizmu eurazjatyckiego z mesjanizmem.

Głębokie zakorzenienie wartości eurazjartyckich w narodach eurazjatyckich sprawia, że uważają swą kulturę za najbardziej oryginalną i przykładną a nawet zdolną zbawić świat. Podstawowym filarem, na którym w dużej mierze opiera się ich kultura to religia, prawosławie. Prawosławie uznawane jest za najbardziej prawdziwą religię chrześcijańską. Sawicki pisał, Kopuła Cerkwi Prawosławnej wznosi się wysoko i rozpościera szeroko, nie tylko naród rosyjski, lecz i inne narody świata zmieszczą się pod jej sklepieniem. Eurazjaci mówiąc o swojej misji mają na myśli nie tylko religie, choć odgrywa pierwszorzędną role, ale i politykę, która jest bardzo ważnym elementem, który ma pomóc Eurazjatom w wypełnieniu misji.

Owy misjonizm, czyli przekonanie o przeznaczeniu, roli i zadaniu, jakie do wypełnienia ma kultura rosyjska, jest ważnym elementem kształtującym rosyjskie nurty filozoficzne czy polityczne, a także wpływa na rosyjską literaturę. Dlatego też, eurazjatyzm, który powstał na początku XX wieku ma bardzo ugruntowane podłoże o charakterze misjonistycznym. Eurazjatyzm, jako, że powstał na podstawie kultury rosyjskiej, jest do niej podobny i unikatowy, ale oprócz tego wprowadza także nowe elementy daleko wykraczające od ram, w jakich ujmuje się kulturę rosyjską. Kultura eurazjatycka jest pojęciem szerszym niż idee prezentowane przez słowianofilów. Słowianofile zawsze podkreślali oryginalność i nie powtarzalność Rosji, natomiast Eurazjaci cały czas mówią o wyjątkowości ich kultury, która znacznie wykracza poza terytorium Rosji i swym zasięgiem obejmuje narody różniące się o dotąd i nieutożsamiane z Rosją. Cechą charakteryzującą kulturę Rosji jest ich przywiązanie do słowiańszczyzny, natomiast Eurazjaci, choć opierają się o prawosławie, zawsze podkreślali swe przywiązanie nie do słowiańszczyzny tylko do Eurazji.

Misjonizm Eurazjatyzmu można ująć w dwóch aspektach. Po pierwsze dążą do stworzenia wspólnoty wielu narodów z obszaru Eurazji w oparciu o wspólną kulturę. Po drugie chcą, aby wartości przez nich prezentowane rozszerzyły się w reszcie Europy. O dążeniach przedstawicieli eurazjatyckich do promocji tej kultury w Europie najwymowniej świadczą słowa Sawickiego:

Każdy, kto szanuje przykazania Chrystusa i nauki Powszechnej Cerkwi Prawosławnej - pisał Sawicki - powinien zrozumieć jak wielkim, twórczym i rewolucyjnym zadaniem jest zachowanie i rozsławienie Zjednoczonej Cerkwi Prawosławnej.

Prócz koncepcji misjonistycznej nastawionej na Europę Zachodnią, przedstawiciele prawosławnej cerkwi chcą przenieść i propagować w Europie swoje wartości i kulturę, zastępując tym europejski materializm. Więc głównym obiektem omawianej misji zdaje się być Europa.

Zarys historii ruchu eurazjatyckiego.

Początki organizacji struktur eurazjatyckich o charakterze społeczno-politycznym to rok ok. 1920. Prekursorami tej idei byli nacjonalistycznie nastawieni rosyjscy emigranci. Do stworzenia tego ruchu znacznie przyczyniły się nastroje społeczne panujące w tym czasie w Rosji. Młodzi rosyjscy inteligenci rozgoryczeni wydarzeniami w Rosji i niezadowoleni z emigracji stworzyli podwaliny dla organizacji eurazjatyckich. Podstawowym elementem kształtującym ruch, był światopogląd przedstawiający nową wizje Rosji- Eurazji, i jej relacje z Europą Zachodnią. Początkowo mówiono o idei eurazjatyckiej jako przeciwstawnej i konkurencyjnej dla przedstawicieli światopoglądu bolszewickiego. Inteligencja emigrancka tolerowała idee eurazjatyzmu, choć często poddawała tę myśl krytycznym ocenom. Czas jednak pokazał, że do eurazjatyzmu przekonywało się coraz więcej ludzi. Pierwszymi ośrodkami skupiającymi, Eurazjatów były, Sofia, Paryż, Berlin, następnie teorie eurazjatyckie studiowali Rosjanie w Warszawie czy Belgradzie. Idee eurazjatyckie rozprzestrzeniały się coraz bardziej, aż dotarły nawet do Stanów Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii. Przez pierwsze lata istnienia ruch eurazjatycki kształtował się i stopniowo rozbudowywał, był to okres zbierania myśli, idei, które na dobre miały ugruntować doktrynę. Każdy członek ruchu tworzył struktury ruchu i jego idee, każdy z nich mógł mieć swój wkład w budowaniu idei eurazjatyckiej pod warunkiem, że jego przekonania miały charakter patriotyczny i były niechętnie nastawiona na kulturę zachodnią. Inicjatorem elementów, na jakich opierać miał się światopogląd tego ruchu był wybitny filozof, historyk i lingwista Nikołaj Trubieckoj, współtwórca Praskiego Kółka Lingwistycznego. W 1920 roku wydano jego dzieło pt. Europa i ludzkość. Tematem pracy była kultura i jej różnorodność. Zaznaczał, że odrębność kultury należy zachować niezależnie od rozszerzającej się europeizacji. W książce Trubieckoja nie spotkamy terminu eurazjatycki czy eurazjatyzm, niemniej jednak to jego książka uważana jest za początek zbierania myśli i idei tworzących eurazjatycki światopogląd. Do ruchu przyjmowano wszystkich patriotów, przeciwników kultury zachodniej niezależnie od ich poglądów politycznych. Doktrynę eurazjatycką tworzyły wszystkie rodzime idee. Nawet bolszewicki narodowiec, Publicysta i ekonomista Piotr Sawicki popierał działalność Trubieckoja. Również wybitny teolog prawosławny, historyk kultury, filozof i zdecydowany przeciwnik bolszewicki przychylnie nastawiony był do idei eurazjatyckiej. Piotr Suwczyński, zwykle nieangażujący się w sferę polityczną muzykolog i literaturoznawca był pełen podziwu i uznania dla doktryny tworzonej przez Trubieckoja. To właśnie ten historyk sztuki a później wydawca wielu pism wydał w swoim wydawnictwie dzieło Europa i ludzkość.

Wydawnictwo rosyjsko-bułgarskie będące własnością Suwczyńskiego stało się w końcu miejscem spotkań dla ludzi tworzących i składających ostateczną wersję doktryny eurazjatyckiej. Właśnie w wydawnictwie tworzyli prace na temat eurazjatycki, które potem odczytywali na spotkaniach z jeszcze wtedy nielicznymi zwolennikami. Początkowo przyjęli nazwę Kółko Religijno-Filozoficzne, dopiero po jakimś czasie Piotr Sawicki określił ich jak Eurazjaci. Czterej panowie już na początku roku 1921 wydali swoją pierwszą wspólną publikację pt. Wyjście na Wschód. Przeczucia i spełnienia. Myśl Eurazjatów. Książka przedstawiała ogólne założenia i idee przyświecające ruchowi. O Eurazji pisali, że to nie jest ani Azja ani Europa. Pisali o wartościach kulturowych i duchowych oraz o Rosji- Eurazji jako o autonomicznym i odradzającym się kontynencie. Po ty jak wydano prace Sawickiego, Suwczyńskiego, Fłorowskiego i Trubieckoja, czterej podstawowi twórcy myśli eurazjatyckiej rozeszli się. Rozjechali się po wszystkich zakątkach Europy a kontaktowali się jedynie przy pomocy korespondencji. W miejscach, gdzie mieszkali organizowali spotkania, odczytywali referaty i głosili swoje doktryny nie przejmując się, że na spotkaniach pojawiały się przeważnie nieliczne grupy intelektualistów. Jednak już w 1925 roku ich wysiłek jak się okazało nie poszedł na marne a ruch eurazjatycki miał już dość liczną grupę zwolenników i coraz bardziej rósł w siłę. Członkami ruchu byli m. in. takie postacie jak, Nikołaj Aleksiejew, wybitny prawnik i filozof, Władimir Ilijn, teolog, Nikołaj Arseniew, Aleksandr Kożewnikow, Wasilij Sezeman, a także znani historycy, Gieorgij Wiernadski, Mstisław Szachmatow, ekonomista, Jakow Sadowski, wybitny krytyk literacki, Dimitrij Swiatopołkmirski oraz inni.

W Niemczech wydano artykuły Na szlakach w 1922 roku, i Rosja i latynizm rok później. Większość prac przedstawiała Europę zachodnią jako źródło zła i zagrożenie, w podobnej atmosferze pisano o katolicyzmie, który miał być konkurencją dla oryginalnego prawosławia. Takie zabiegi miały na celu próbę zjednoczenia rozlanej po całej Europie emigracji rosyjskiej. Efekt był jednak tylko częściowy. Kluczników pisał, że zbieranie idei, które miały składać się na całość doktryny, skończyło się w 1925 roku. Jednak wielu badaczy uważa inaczej, że doktryna ta w dalszym ciągu rozwija się, pozostaje otwarta i wprowadza wiele nowych elementów. Rok 1925 okazał się oczywiście przełomowy, ale w innej kwestii, właśnie wtedy zakończył się okres zgodności, między Eurazjatami a rozpoczął się okres pełen konfliktów, niezgody i zgrzytów. Doktryna, która dotąd łączyła wszystkich zwolenników eurazjatyckich niezależnie od ich poglądów politycznych, apolityczność tego ruchu była niejako wpisana w tę organizację, stała się areną, na której prezentowano całkiem odmienne poglądy na świat, co poróżniło młodych zwolenników grupy. Do 1925 roku nie branie pod uwagę poglądów politycznych świadczyło nawet o uniwersalności ruchu. Pierwszy ostry konflikt wewnątrz ruchu miał miejsce po tym, jak Suwczyński wprowadził do grupy Lwa Karsawina, znawcę średniowiecza, który jak się później okazało miał zamiar przybliżyć do siebie dwa konkurencyjne obozy, Eurazjatów i bolszewików.

Do poszerzenia konfliktu przyczyniły się również władze rosyjskie, które coraz bardziej uświadamiały sobie zagrożenie płynące z rosnącej w siłę organizacji eurazjatyckiej. Feliks Dzierżyński, wykorzystując swoją władze, postanowił kontrolować działania Eurazjatów. Pomogli mu w tym przedstawiciele Monarchistycznej Zjednoczonej Centralnej Rosji. Grupa rozpadła się jednak w wyniku działań ograniczających ich działalność w 1928 roku.

Etap sporów wewnętrznych w ruchu eurazjatyckim zakończył się wydaniem tygodnika w 1928 roku o tytule Eurazja. Kreatorami tygodnika byli panowie Suwczyński, Efron, Karsawin i Swiatopołkmirski. Tygodnik często odwoływał się do idei łączących środowisko eurazjatyckie z władzami rosyjskimi. Znaczna część Eurazjatów była z tego powodu niezadowolona i w konsekwencji wydano broszurę, która ukazywała i dowodziła, że tygodnik nie ma nic wspólnego i ma odmienne założenia rdzenny i oryginalny Eurazjatyzm. Jednak takie działania nie przyniosły zamierzonego efektu a wpływ władz na ruch był już znaczny, że nawet sam Trubieckoj stwierdził, że takie podejście jest nie stosowne i zrezygnował z aktywnej działalności w ruchu.

Po roku 1928 ruch przestał prężnie się rozwijać, stopniowo się kurczył, stracił na znaczeniu. Jeszcze do 1938 roku najbardziej wytrwali zwolennicy grupy publikowali swoje prace, natomiast później albo o nich zapominano albo nie mieli już takiej siły przebicia i ich wszelkie działania nie miały już znaczenia. Od czasu powstania ZSRR ruch eurazjatycki istniał, ale nie był w ogóle widoczny. Okres ten badacze nazywają przejściowym lub określają jako etap przetrwalnikowy, ponieważ aktywność działaczy, znikła, ale sam ruch istniałby odrodzić się na nowo po rozpadzie ZSRR.

Ostatni etap historii ruchu eurazjatyckiego to okres współczesny, rozpoczął się w 1991 roku i trwa do dziś. Po rozpadzie molochu sowieckiego ruch na nowo się odrodził, zaczął aktywniej działać i skupiać coraz więcej zwolenników, szczególnie wśród rosyjskich nacjonalistów, którzy Eurazjatyzm traktują jako alternatywę dla komunizmu. Członków ruchu działających w latach 1920 1939 określa się jako Eurazjaci lat dwudziestych-trzydziestych lub jako Eurazjaci pierwsi. Współczesnych zwolenników ruchu nazywa się neoeurazjatami, jako, że tworzą na podwalinach Eurazjatów lat 20 i 30. Ruch ma dziś wielu zwolenników i głównie skupiają się wokół nacjonalistycznej prasy takiej jak, Nasz sowriemiennik, Zawtra, Litieraturnaja Rossija, Limonka, Mołodaja Gwardija, Sowietskaja Rossija, Put i innych.

Jeszcze nie dawno najbardziej znanym zwolennikiem promującym Eurazjatyzm był wybitny, ale i kontrowersyjny historyk, geograf i etnograf Lew Gumilow. Dziś jego następcą propagującym tę doktrynę jest sam doradca przewodniczącego rosyjskiej Dumy Aleksander Dugin, geopolityk, filozof, zwolennik rewolucji konserwatywnej, redaktor naczelny czasopisma Elementy.

Pierwsi Eurazjaci tworzyli koncepcje idei zwartej, usystematyzowanej i logicznej, nawet w trudnym czasie lat trzydziestych. Potem po tym jak sytuacja w szeregach ruchu skomplikowała się a członkowie grupy mieli dość odmienne zdania, idee bardziej przypominały program polityczny niż doktrynę. Wróg Eurazjatów był jasno określony, materialistyczny Zachód. Łączyła ich wiara w słuszność swojej ideologii. Dzisiejsi Eurazjaci nie są już tak radykalni i nie mówią o nienawiści i wrogości wobec Zachodu, przynajmniej nie głośno. Jednak antyokcydentalizm i dążenia do rozszerzenia kultury eurazjatyckiej nadal są priorytetem wśród zwolenników doktryny. Marzą o stworzeniu imperium, gdzie Można byłoby wprowadzić prawosławie a dominującą kulturą byłaby kultura Eurazjatycka. Największym wrogiem jest nadal Zachód tyle tylko, że pod postacią Stanów Zjednoczonych.