Termin uzależnienie ang. addiction używany jest w stosunku do różnych znaczeń, nie można mówić o jednej zgodnej naukowej definicji tego terminu. Najczęściej jest stosowany do opisu określonych zachowań, które mają istotne cechy wspólne, w większości, jednak nie wyłącznie traktuje się uzależnienie w kontekście korzystania ze środków psychoaktywnych, których celem jest zmiana nastroju, odurzenia. Mowa o lekach, narkotykach, alkoholu lub innych używkach. Można mówić o cechach wspólnych wyróżniających zachowania określane jako nałogowe. Są to między innymi:

Zachowanie staje się nawykowe, coraz częstsze i regularne, występuje w sytuacjach stereotypowych. Osoba przejawiająca zachowania nałogowe poświęca im coraz więcej czasu, zachowania stają się kompulsywne. Nałogi stają się przyczyną problemów ze zdrowiem, problemów małżeńskich i bardzo często finansowych. Z problemem nałogowym trudno walczyć, często powraca, kieruje nim przymus wewnętrzny człowieka. Uzależnienie charakteryzuje się w przypadku substancji psychoaktywnych zwiększającą się tolerancją na dany środek, występuje zespół abstynencyjny.

Nie można tych wiadomości traktować jako formalną definicję uzależnienia, jest to próba ukazania, w jakich przypadkach stosuje się tego terminu aby opisać pewną kategorię zachowań. Przytoczone cechy nie wyczerpują zagadnienia. Pojawiają się różne definicje odzwierciedlające różne sposoby spoglądania na zagadnienie zarówno od strony badawczej i ideologicznej. O uzależnieniu możemy powiedzieć, że jest to zachowanie problemowe, choroba somatyczna, silny i utrwalony nawyk, zaburzenie w psychice, nadmierny popęd do autodestrukcji lub subiektywny i racjonalny wybór.

Są różne przyczyny uzależnienia. Niżej omówiono trzy badane pod kątem psychologii społecznej.

  1. Czynniki społeczne, między innymi pierwszy kontakt ze środkami uzależniającymi,
  2. Zachowanie związane z uzależnieniem,
  3. Atrybuty uzależnienia,

Ad 1. Czynniki społeczne, między innymi pierwszy kontakt ze środkami uzależniającymi.

Pierwszy kontakt z narkotykami, alkoholem lub innymi środkami uzależniającymi ma charakter eksperymentu. Często młodzi ludzie sięgają po tego typu środki z ciekawości, czasami ma wpływ presja grupy środowiskowej czy rówieśniczej. Mówi się, że młodzież zażywająca środki uzależniające albo wykazująca inne zachowania problemowe, najczęściej mają znajomych postępujących w taki sposób oni sami. Daje to przykład jak bardzo wpływ grupy może zadziałać na zachowanie jednostki. Nie powinno się jednak generalizować. Młodzież wcale nie musi być ofiarą nacisków ze strony towarzystwa z którym się przebywa, może sama aktywnie szukać osób zażywających uzależniające środki.

Ad 2. Zachowania związane z uzależnieniem.

Dla osób wolnych od nałogów, zachowanie osoby uzależnionej może wydawać się irracjonalne. Dla nich, ludzie palący papierosy, używające narkotyki, pijące alkohol lub uprawiające hazard pomimo zagrożenia życia swojego i innych, postępują źle. Dopiero zastosowanie modeli podejmowania decyzji pozwoliło na zmianę owego poglądu. Zgodnie z założeniami tych teorii wpływ na decyzję mogą mieć rozmaite czynniki miedzy innymi o osobistym znaczeniu, a nie te znaczące dla osoby obserwującej. Przykładem może być palacz papierosów, nie chcący rzucenia palenia pomimo powszechnie dostępnych wiadomości o jego szkodliwości, gdyż bardzo obawia się utycia lub trudnych do zniesienia objawów abstynencyjnych, a może nie jest przekonany o tym, że rzucenie palenia zmniejszy u niego ryzyko zachorowania na poważne choroby. Ta teoria uzależnienia jest związana z subiektywnie racjonalnym wyborem.

Ad 3. Atrybuty uzależnienia

Badacze zjawiska założyli, że określanie siebie jako osoby uzależnionej, przez te osoby które używają alkoholu narkotyków lub tytoniu może być dla nich wygodne. Stawia ich z roli bezradnych ofiar. W ten oto sposób mogą złagodzić ocenę innych oraz usprawiedliwić dalsze zachowania popychające ich do nałogu przed sobą oraz innymi ludźmi.

Leki, narkotyki - używki

Termin używki stosowany jest zarówno, do leków mających zastosowanie w medycynie na przykład do antybiotyków, jak również środków psychoaktywnych, mogących zmieniać zachowanie osoby i powodować jej uzależnienie. Do drugiej grupy zaliczamy alkohol, nikotynę, różnego rodzaju rozpuszczalniki, oraz pozbawione legalności: jak kokainę, heroinę czy popularne w kręgach młodzieżowych tabletki ekstazy.

Haszysz i marihuana:

Otrzymuje się je z wyższych pędów roślin konopi. W tych pędach znajdują się tetrahydrokanabinol oraz inne związków. Są kraje gdzie marihuana jest legalna. W wielu krajach haszysz lub marihuana stosowane były w medycynie jako środek pomocny chorobach psychicznych, nerwowych, w bezsenności lub histerii. W 1984 roku został definitywnie wycofany z polskich aptek.

Działania i skutki.

Związek tetrahydrokanabinolu wprowadzone do organizmu człowieka dostają się do jego krwioobiegu i wpływają na działanie CUN - centralnego układu nerwowego. Działają na wszystkie możliwe struktury w mózgu. Pierwsze efekty odurzenia pojawiają się w ciągu kilkunastu minut. Charakteryzują się euforią, mogą trwać do czterech godzin a nawet dłużej. Osoba będąca pod wpływem marihuany lub haszyszu czuje błogość, zwiększoną wrażliwość na wizualne i dźwiękowe bodźce, na hałas, wyczucie przestrzeni i czasu, tracą poczucie realności, żyją chwilowymi złudzeniami, wzrasta w nich impulsywność, mogą też występować zachowania halucynacyjne i paranoidalne. Pod wpływem nasilonej dawki mogą pojawić się zaburzenia w pamięci, w skoncentrowaniu uwagi, w orientacji oraz częste złudzenia słuchowe. Następną fazą, w której znajduje się osoba pod wpływem wymienianych środków może być lęk i panika, głębokie stany depresyjne oraz apatie. Mogą pojawić się objawy zaburzenia orientacji i depersonalizacji.

Amfetamina

Uzależnienie od amfetaminy oraz leków pobudzających to amfetaminizm, należy do stosowanej toksykomanii uzależnienia typu lekowego czyli lekomanii. Amfetaminizm polega na przyjmowaniu stymulacyjnych leków niezgodnie z zaleceniami lekarza, nie w medycznych celach. Amfetamina to substancja, która charakteryzuje się właściwościami pobudzającymi człowieka. Obejmuje kilka grup: amfetaminę, matamfetaminę, fenmatrazynę. Wiele spośród tych leków było nadużywane w celach hamowania poczucia łaknienia oraz likwidowania poczucia senności i zmęczenia. W niektórych przypadkach amfetamina wzmacniana może być alkoholem.

Leki z tej grupy bardzo często powodują uzależnienia psychiczne a czasem fizyczne, wywołują stany euforii i podniecenia, wzrost ciśnienia i pracy serca. Leki te działają szkodliwie na organizm człowieka, szczególnie na korę mózgową, serce, płuca, nadnercza, a także inne organy. W przypadkach silnych zatruć związkami pochodnymi od amfetaminy, może dojść do wzrostu siły, agresji, reakcji niekontrolowanych, iluzji i często w tych przypadkach halucynacji i urojeń paranoidalnych. Jak wcześniej wspominano uzależnienie ma to do siebie, że z czasem wzrasta tolerancja na nadużywane środki, tak też jest w tym przypadku, człowiek uzależnia się psychicznie od stosowanego środka. Po okresie dłuższego nadużywania danego środka może dojść także do fizycznej zależności. Nagłe odstawienie leku powoduje pojawienie się zespołu abstynencyjnego charakteryzującego się objawami takimi jak: bezsenność, silne uczucie głodu, poczucie zmęczenia depresja, podniecenie, wszystkie te objawy mogą zaprowadzić człowieka do myśli samobójczych.

Lektura pomocna:

Czesław Cekiera, Ryzyko uzależnień, Lublin 1994.