"Miłość jest odpowiedzialnością Ja za Ty,
na tej bazie można dopiero działać, uzdrawiać,
wychowywać, wspierać, pomagać"
M. Buber
Przez termin wychowanie rozumiemy ogół zamierzonych oraz niezamierzonych wpływów, które wywołują zmiany następujące w osobowości wychowanka, tak więc niezwykle ważnym zadaniem, zarówno dla wychowawcy jak i dla szkoły, jest kształtowanie odpowiednich postaw oraz wprowadzanie uczniów w świat właściwych wartości.
Wychowawca (którym jest każdy nauczyciel i w pewnym sensie każdy z nas), jest nosicielem pewnych wartości, wyznaje swoistą hierarchię wartości, które czy to w sposób bezpośredni czy też pośredni, zamierzony bądź niezamierzony, świadomie lub nie - prezentuje swoim uczniom. W ten sposób wychowuje on niejako samą swoją osobą; tym co mówi, robi czy nawet myśli, przez co musi stanowić odpowiedni wzór do naśladowania przez swoich wychowanków, posiadać osobowość etyczną. Nauczyciel powinien wyraźnie i jasno trzymać stronę respektowanych przez niego wartości, lecz jednocześnie nie może on narzucać ich swym uczniom. Nauczyciel ponosi więc odpowiedzialność za świat swych wartości, który jest zinternalizowanym przez niego światem, a owa odpowiedzialność powinna przejawiać się we wszystkich decyzjach, które dotyczą treści jego pracy, a więc jego obowiązków oraz zadań. Te z kolei odnoszą się do realizowania wartości, których urzeczywistnianie w osobowości wychowanków, jest jednym z głównych celów pracy wychowawczej. Jednym z zadań nauczyciela jest także wypracowanie odpowiedniej sylwetki, zarówno moralnej jak i intelektualnej (odpowiedzialność za autokreację).
Wychowywać odpowiedzialnie, znaczy również uczyć odpowiedzialności; wychowanie powinno więc umożliwiać twórcze poznanie samego siebie oraz wykształcenie wolnej ekspresji twórczej w wychowanku, która umożliwi mu dokonywanie swoich własnych wyborów oraz podejmowanie własnych decyzji.
Szkoła jest środowiskiem, w którym uczniowie spędzają niemal połowę swego młodzieńczego życia; spotykają się w niej ze swoimi rówieśnikami, wychowawcami, a każda z tych osób prezentuje inny świat wartości. Choć nie zawsze mamy tego świadomość - uczniowie nieustannie patrzą, słuchają i oceniają to co ich otacza. Autorytetem stać się może tylko osoba potwierdzająca własnym zachowaniem głoszone treści; tylko taki wychowawca wzbudza zaufanie i chęć słuchania go. Tylko taki pedagog może zostać osobą znaczącą, w której młodzież chciałaby szukać wzorców do naśladowania.
Wychowawca musi zawsze postępować w sposób moralnie pozytywny, co powinno się przejawiać w jego ciągłej odpowiedzialności: za swoich podopiecznych, za efektywność wychowania i jakość kształcenia, za swój poziom intelektualny, ideowy i społeczny, jak również bezpośredniej odpowiedzialności za swą szkołę oraz pośredniej - za politykę oświatową. Odpowiedzialności wprawdzie dzielonej ze swoją rodziną i resztą społeczeństwa, jednak pedagogom w sposób szczególny przypisanej.
Jednak pomoc wychowawcza jest możliwa do zrealizowania tylko wtedy, gdy rzeczywiście rozumiemy daną osobę; wychowawca powinien mieć świadomość zarówno niepowtarzalności, niezwykłości wychowanka, oraz jego słabości i ograniczeń. Całościowe zrozumienie wychowanka oznacza natomiast świadomość jego wielotorowego rozwoju, w którym to zarówno w rodzinie - rodzice, a w szkole - nauczyciel, są odpowiedzialni za rozwój jego poszczególnych sfer: intelektualnej, moralnej, sprawnościowej i estetycznej. Konkretyzując - zarówno rodzice jak i nauczyciele są odpowiedzialni za dobór środków i metod służących rozwojowi wymienionych sfer. W przypadku nauczyciela, wybór odpowiednich środków i metod będzie zależał od jego zawodowego przygotowania; psychologicznego, pedagogicznego i przedmiotowego. Odpowiedzialnym wychowawcą nie może nazwać się lekarz, zajmujący się jedynie ludzkim ciałem; psycholog - zainteresowany jedynie psychiką; czy też ksiądz - ujmujący człowieka w jego wymiarze duchowym i religijnym, gdyż ta odpowiedzialność przejawia się przede wszystkim świadomością wielowymiarowości i niepowtarzalności każdego wychowanka.
Należy jednak zaznaczyć, iż wychowawca nie musi być w sposób bezpośredni odpowiedzialny za postawy swojego wychowanka, gdyż nawet jako osoba wyjątkowa, nie jest jedyną, która może wywierać wpływ na swojego ucznia; ale ponosi pełną odpowiedzialność udzielanej przez niego pomocy wychowawczej. Już J. Korczak podkreślał, iż "wychowawca nie jest obowiązany brać na siebie odpowiedzialności za odległą przyszłość, ale całkowicie odpowiada za dzień dzisiejszy", zatem jego zadaniem będzie mądre, cierpliwe i stanowcze towarzyszenie wychowankowi przy jednoczesnym uznaniu granic własnych działań. Tak więc być odpowiedzialnym za kogoś, oznacza doradzać mu, wspierać, pomagać, ostrzegać i napominać; tego rodzaju stosunek do rzeczywistości, powinna również charakteryzować pewna dbałość - o uczniów, siebie i szkołę. Inaczej mówiąc - dbanie o to, by urzeczywistniać wartości w sobie, w uczniach oraz środowisku szkolnym.
