Rozkwit myśli pedagogicznej w Polsce przypadający na drugą połowę XIX wieku miał miejsce na podłożu drastycznych przemian w stosunkach społecznych, politycznych i ekonomicznych, w toku działań dotyczących stworzenia nowego systemu kształcenia dostosowanego do potrzeb ówczesnego rozwoju gospodarczego.

Jednym z przedstawicieli pedagogiki pozytywizmu był Henryk Wernic, ur. w 1839 roku, zm. w 1905 roku, będący autorem podręczników dotyczących pedagogiki, wielu artykułów oraz książek przeznaczonych dla młodzieży. Wernic wychowany na pracach Jana Paula i Bronisława Trentowskiego, podstaw pedagogiki poszukiwał w etyce oraz psychologii. Praca naukowa Henryka Wernica skupiała się głównie wokół potrzeb praktycznych, czyli wychowaniu w domu. Właśnie ten temat podejmują dwa większe dzieła Wernica: "Praktyczny przewodnik wychowania" z 1891 roku, oraz "Przewodnik wychowania" z roku 1868. W pracach tych Wernic rozpatruje różnorakie kwestie pedagogiczne, a podstawowy ośrodek zainteresowań autora stanowi wychowawcze oddziaływanie środowiska rodzinnego (wychowanie w szkole traktowane jest pobocznie). Interesuje go głównie zagadnienie pewnych zadań wychowawczych podejmowanych w domu wobec dzieci oraz młodzieży szkolnej.

Podstawowym czynnikiem wychowania według Wernica jest miłość, która obok posłuszeństwa i poczucia obowiązku stanowi jeden z głównych czynników czynu moralnego. Zasadniczym celem wychowania według autora jest rozbudzenie w dziecku miłości, wpierw w stosunku do środowiska rodzinnego, a później do wspólnoty państwowej i ogólnoludzkiej.

Wernic w "Przewodniku wychowania" podkreśla wyraźnie wagę i rolę wykształcenia ogólnego, akcentuje potrzebę praktycznego przygotowania młodzieży do życia, usiłując przesycić idealizmem proces wychowania dziecka. Zauważalna jest sympatia w stosunku do zdecydowanych postulatów wychowawczych głoszonych przez warszawskich pozytywistów po 1863 roku.

Wnikliwe zasady postępowania wobec dzieci Wernic różnicuje zależnie od etapów rozwoju psychicznego oraz wrodzonych właściwości dziecięcego charakteru. W tym celu podejmowana jest próba typologii temperamentów młodzieży i dzieci, biorąc jako podstawę poziom aktywności. Są to 4 podstawowe rysy usposobienia:

  • słabość charakteru
  • usposobienie do marzycielstwa
  • usposobienie do zmienności i powierzchowności
  • charakter siły oraz mocy

Wernic podkreśla także, iż rozwój dziecka to proces naturalnego dojrzewania, gdzie wychowawca nie powinien niczego narzucać, będąc jedynie opiekunem, który troszczy się o nieskrępowany i naturalny rozwój fizycznych oraz psychicznych sił dziecka.

W "Przeglądzie pedagogicznym" Wernic, będąc stałym członkiem zespołu redakcyjnego, przedstawia kilka artykułów i rozpraw mających instrukcyjno-metodyczny charakter, poświęconych przede wszystkim moralnym aspektom wychowania dzieci oraz młodzieży. Wernic w swoich artykułach przeciwstawiał się przesądom wychowawczym, np. głosił potrzebę upowszechniania wychowania fizycznego w takim samym stopniu u chłopców oraz dziewcząt, walczył ze społecznymi niedomogami charakteru narodowego: lenistwem i lekkomyślnością.

Pośród prac Wernica, szczególną uwagę zwracają wydawnictwa traktujące o kształceniu praktykantów rzemieślniczych i propagowaniu rzemiosła oraz wytwórczości przemysłowej. W publikacjach tych autor jawi się jako zwolennik postępu gospodarczego, sławiąc ludzi, którzy przez przedsiębiorczość i wytwórczość dorabiają się majątków. Jego dzieło zatytułowane "Znakomici rzemieślnicy i przemysłowcy" (W-wa 1898) stanowi zachętę do gromadzenia majątku i zdobywania pozycji w świecie przemysłowym. Propagując zajęcia wytwórcze, Wernic posługuje się popularną w tamtych czasach formą życiorysu, prezentując dzieje wynalazców i przemysłowców, mające stanowić dla młodzieży zachętę do podejmowania działań kupieckich i przemysłowych oraz walki konkurencyjnej.

Zasługi Wernica jako krzewiciela polskiej myśli pedagogicznej w XIX wieku docenione zostały przez ludzi skupionych wokół "Przeglądu pedagogicznego". Jednakże jako mieszczanin, Wernic nie okazywał takiego radykalizmu i bojowości, jaki przejawiali warszawscy pozytywiści podczas energicznej walki przeciwko szlacheckiemu światopoglądowi. Prawdopodobnie przyczyną tego była choroba wzroku, która uniemożliwiała Wernicowi branie czynnego udziału w życiu społecznym, nie zmniejsza to jednak roli, jaką odegrał on w zaczątkach ekonomicznego przewrotu w Polsce. Henryk Wernic był pierwszym mieszczańskim pedagogiem w Polsce, jego prace natomiast, poświęcone tematowi domowego wychowania dzieci oraz młodzieży uznawane są w literaturze pedagogicznej za pionierskie.

BIBLIOGRAFIA:

  • "Myśl pedagogiczna i programy oświatowe w Królestwie Polskim", Wroczyński R., Warszawa 1955
  • "Pedagogika pozytywizmu warszawskiego", Woroczyński R., Wrocław 1958