XXI wiek niesie z sobą potrzeby nowych prądów i idei wychowawczych. Zmienia się świat, następuje bardzo szybki postęp techniki, przeistoczeniu podlegają także wymagania wobec młodych obywateli wkraczających w świat społeczny. Od młodych absolwentów wymaga się nie tylko wiedzy, ale także elastyczności, aktywności, podejmowania inicjatyw. Bardzo ważną w dzisiejszym świecie, powiększającego się stresu, kompetencją jest także umiejętność rozwiązywania problemów, oraz radzenie sobie z podejmowaniem decyzji, często bardzo szybkim. W związku z przemianami politycznymi, gospodarczymi krajów, a także postępującym procesem zmieniającego się społeczeństwa i postępującej globalizacji wymagania wobec kształcenia i wychowania, a także cech wychowanków jest odmienne. Istnieje potrzeba przeanalizowania kompetencji, jakie będą potrzebne w dobie globalnej wioski. Nowo tworzone programy, systemy edukacji muszą młodego obywatela przygotować do życia w świecie ciągłych zmian i do poradzenia sobie w nim. Jest to niezmiernie trudne zagadnienie, ale i zarazem wyzwanie. Przy tworzeniu nowych systemów edukacyjnych należy więc czerpać wiedzę z dyscyplin takich jak socjologia czy psychologia, które mogą pomóc w odnalezieniu drogi do stworzenia postępowych i dostosowanych do współczesnych wymogów systemów edukacyjnych. Wyzwaniem jest stworzenie takiego systemu, który wytrzyma próbę czasu pomimo galopujących zmian zachodzących we współczesnym świecie.

Zjawisko czerpania wiedzy z dziedzin mogących wspomóc pedagogikę możemy zademonstrować na przykładzie Floriana Znanieckiego. Był on pionierem w dziedzinie analizy sytuacji społecznych, które niewątpliwie mają wpływ na pedagogikę i modyfikacją celów nauczania i wychowania. Znaniecki swa pracę mieści w dziedzinie socjologii wychowania i jest to pojęcie powszechnie stosowane. Swe poglądy opisał on w składającym się z dwóch tomów dziele pod tytułem " Socjologia wychowania". Trzeba tu od razu nadmienić, iż coc to dzieło powstało ponad 80 lat temu, nadal warte jest analizy. Co prawda niektóre rzeczy uległy dezaktualizacji, większość jednak może być nadal analizowana w kontekście współczesnego społeczeństwa. Florian Znaniecki w swym dziele dokonał analizy socjologicznej wielu uwarunkowań, które niewątpliwie wpływają na proces wychowania. We wstępie, przed głębszą analizą poglądów Znanieckiego, warto przedstawić jego koncepcje wychowania. Uważał on bowiem, że wychowanie jest procesem społecznym. Nie odbywa się ono jedynie na drodze interakcji między nauczycielem i uczniem, nie zależy więc tylko i wyłącznie od przygotowania metodycznego i teoretycznego wychowawcy. Trzeba bowiem zdać sobie sprawę, iż wychowanek żyje w szerszym społeczeństwie i ono na niego oddziałuje. Należy więc wziąć pod uwagę wpływ środowiska rodzinnego, sąsiedzkiego, grup rówieśniczych, a także instytucji wychowania szkolnego oraz pośredniego na jednostkę. Według Znanieckiego instytucje wychowania pośredniego to kino, teatr, książka, prasa, a także nowatorskie w jego czasach rozprzestrzeniające się telefony i telewizja. W czasach współczesnych natomiast należy do instytucji wychowania pośredniego dodać zjawiska o ogromnej sile takie jak komputer, a zwłaszcza internet. Znaniecki, z racji na czasy, w których pisał swe dzieło, nie wymienił tych składników wychowania pośredniego. W dzisiejszych jednak czasach mają one olbrzymią siłę oddziałującą na proces wychowania.

W poniższej pracy, by pełniej zobrazować myśl Floriana Znanieckiego, zawartą w jego "Socjologii wychowania" przedstawię dokładniej zagadnienia tyczące: wychowania jako procesu społecznego, koncepcji środowisk wychowawczych, stosunku wychowawczego, celów i zadań społecznych jakie winny być stawiane procesowi wychowania, oraz podejścia Floriana Znanieckiego do reform edukacji.

Wychowanie jako proces społeczny było ogólnie scharakteryzowane już w powyższym fragmencie tekstu. By pełniej jednak ten proces zrozumieć pragnę rozwinąć to zagadnienie. Jak już zostało wspomniane efektywność wychowania nie zależy tylko od predyspozycji nauczyciela. Wychowawca bowiem powinien zdać sobie sprawę, iż nie kształtuje jednostki znajdującej się w oderwaniu od wpływów społecznych. W celu efektywności nauczania te oddziaływania należy uwzględnić. Ponadto procesom wychowawczym winien zostać objęty nie tylko uczeń, ale i osoba nauczyciela. Refleksja pedagogiczna winna również skupić się na społeczeństwie i jego funkcjonowaniu. Wszystkie te kierunki niewątpliwie winny wpływać na skuteczność wychowania. Proces wychowania w ujęciu społecznym należy, wedle myśli Floriana Znanieckiego, rozumieć jako dostosowanie celów i zadań wychowania do potrzeb grup społecznych, należy dążyć do tego by jednostka w przyszłości umiała funkcjonować w swojej społeczności, pełnić role społeczne i zmierzać do rozwoju grupy. Znaniecki ujmuje wychowanie jako proces kończący się w chwili, gdy jednostka jest gotowa, jest w stanie podołać rolą społecznym, nakładanym na nią przez środowisko. Dalszy proces natomiast polega już na samokształceniu jednostki. Znaniecki uważa bowiem, iż wychowanek nie jest biernym przedmiotem w procesie wychowania. Jest on podmiotem aktywnym, który ma znaczny wpływ na rezultaty nauczania i wychowania jest on partnerem w całym tym procesie. W wychowaniu, jak podkreśla F. Znaniecki, niezmiernie istotna jest osobowość i indywidualność wychowanka, która jednak nie może być w pełni rozwinięta w procesie wychowania. Do pełnego osiągnięcia tej najwyższej wartości jednostka musi zmierzać bez żadnego nadzoru wychowawczego, a poprzez samokształcenie. Współcześnie proces samokształcenia stał się elementem niezbędnym w edukacji permanentnej, która jest aktualną koniecznością, w związku z postępującą techniką oraz szybką dezaktualizacją wiedzy wyniesionej z wcześniejszego kształcenia.

Wśród wielu, funkcjonujących w XX wieku, koncepcji pedagogicznych stopniowo zaczęła zanikać myśl wychowania społecznego. Zaczęto się bardziej skupiać na potrzebie rozwoju jednostki, w oderwaniu od jej środowiska społecznego. Na dłuższą metę jest to jednak niemożliwe, bowiem jednostka musi umieć w społeczeństwie funkcjonować. W dobie powstawania globalnej wioski, koncepcja wychowania społecznego zaczęła wracać do łask, w tym także myśl Floriana Znanieckiego. Nie da się jednak ukryć, iż jego myśl w dobie globalnej wioski musi być nieco zmieniona, rozwinięta, nie może ograniczać się tylko do środowisk wychowawczych. Na człowieka bowiem wpływ mają coraz szersze kręgi społeczne, rozpatrywane w kategoriach globalnych.

Komitet Prognozy przy Polskiej Akademii Nauk określa ważne kierunki, w jakich ma zmierzać edukacja, a tym samym i wychowanie. Zaznacza role wychowania i edukacji w ujęciu mikro społecznym, ale także i w szerszym znaczeniu. Kładzie także nacisk na zdolności samokształceniowe oraz konieczność edukacji ustawicznej, na problem przystosowania młodego człowieka do życia w kraju demokratycznym, oraz do współdziałania i prawidłowych kontaktów ze społeczeństwem. Współcześnie od edukacji i społecznego procesu wychowania oczekuję się wykształcenia jednostek, które przyczynią się do realizacji koncepcji wspólnej Europy. Będą umieli ją tworzyć, a także w niej żyć. Ponadto oczekuje się, że absolwenci szkół będą przedsiębiorczy, kreatywni oraz zdolni do poradzenia sobie wśród konkurencji świata kapitalistycznego dzięki swojej aktywności. Z drugiej strony w młodych ludziach należy kształtować uczucia wyższe, takie jak empatia (zdolność współodczuwania), chęć bezinteresownej pomocy drugiemu człowiekowi (altruizm). Należy też dążyć by młode pokolenie umiało porozumiewać się z innymi ludźmi. Należy więc kształtować zdolności interpersonalne, umiejętności dyskusji, akceptację wobec innych poglądów. Współczesny człowiek ponadto powinien zdawać sobie sprawę, iż ważniejsze jest być niż mieć, co we współczesnym świecie jest niezmiernie trudne.

Widać więc, że zarówno ponad 80 lat temu, jak i obecnie nie można wychowywać młodzieży w oderwaniu od społeczeństwa. Należy bowiem cele i zadania wychowania dopasować do zmieniającego się otoczenia.

Kolejnym istotnym elementem dla wychowania jest, według Floriana Znanieckiego, środowisko wychowawcze. Składnikami środowiska wychowawczego, jakie wymienia Znaniecki jest:

  • rodzina;
  • otoczenie sąsiedzkie;
  • grupa rówieśnicza;
  • środowisko wychowania pośredniego.

Środowiskiem wychowawczym, Florian Znaniecki nazywa środowisko społeczne, a w nim wszystkie jednostki, z którymi wychowanek się styka, a także wszystkie osoby, bądź grupy społeczne, z którymi wychowanek ma kontakt lub może go mieć. Wszystkie te osoby oraz grupy społeczne, które stają na drodze wychowanka są składnikami środowiska wychowawczego.

Środowisko ujmowane jest też w innym stopniu jako układ zjawisk, postaw, stanów rzeczy oraz pewnych zjawisk. W socjologii natomiast możemy wydzielić trzy płaszczyzny, według których rozpatrujemy środowisko. Mowa tu o płaszczyźnie geograficznej (określony obszar, mniej lub bardziej zamknięty), kulturowej (instytucje wchodzące w skład środowiska), oraz społecznej. W teorii pedagogicznej Znanieckiego uwzględniony jest natomiast jedynie społeczny aspekt środowiska wychowawczego, współcześnie jednak należy brać pod uwagę pozostałe płaszczyzny środowiska, oraz zdać sobie sprawę, iż na kształt środowiska społecznego mają wpływ jego kulturalne i geograficzne komponenty. W myśli Floriana Znanieckiego należy się dopatrzyć pewnego rodzaju niekonsekwencji, z punktu widzenia dzisiejszych koncepcji wychowawczych. Znaniecki bowiem wskazuje, iż składnikiem środowiska społecznego jest środowisko wychowania pośredniego, czyli książka, telewizor, prasa, kino czy teatr. Współcześnie natomiast te elementy ujęlibyśmy w płaszczyźnie środowiska kulturalnego. Jednak te problemy definicyjne w niczym nie ujmują dorobkowi F. Znanieckiego. Należy przyznać, iż koncepcje środowisk wychowawczych nie wiele się zmieniły od czasów współczesnych F. Znanieckiemu. Za to olbrzymie przeobrażanie dotknęło samych środowisk, ich obraz, cele wartości są diametralnie odmienne od tych z czasów autora. Delors zwraca ponadto uwagę, iż uległy znacznemu przeobrażeniu i rozszerzeniu środowiska wychowawcze, kształcące. Poza szkołą, środowiskiem rodzinnym i sąsiedzkim, które były podstawowymi grupami wychowania nastąpił rozwój grup rówieśniczych, kręgów religijnych, a także innych grup społecznych, mających wpływ na młodych ludzi. Ogromne oddziaływanie na młodzież mają także środki masowego przekazu, zwłaszcza telewizja i internet.

Poniżej przejdę do charakterystyki składników środowiska wychowawczego ujętych w dziele F. Znanieckiego.

Pierwszym z nich jest rodzina

Rodzina jest niezmiernie ważnym środowiskiem wychowawczym. Jednak, co jest przykre i zaskakujące zarazem, iż zauważył to już ponad 80 lat temu F. Znaniecki, jest zjawisko osłabienia roli wychowawczej rodziców, oraz stopniowe zmniejszanie ich obowiązków. Z czasem obowiązki te redukują się jedynie do zapewnienia pielęgnacji dziecku, w pierwszych latach jego życia, które z natury daje matka. Następnie natomiast obowiązki wychowawcze są przerzucane np. na instytucje szkoły. Rodzice natomiast nie pełnią wystarczająco swych ról wychowawczych.

Znaniecki podkreśla, iż tam gdzie znajdzie miejsce miłość małżeńska, miłość rodzicielska, dogodne cechy osobowościowe wychowanka, a także korzystne warunki zewnętrzne jest możliwa w pełni realizowana funkcja wychowawcza rodziny. Tak funkcjonująca rodzina nie jest bowiem gorsza od wielopokoleniowej, występującej niegdyś. Może dać nawet więcej uczucia, nastawić się na indywidualny rozwój jednostki nie skrępowany żadnymi normami, regułami społecznymi.

Niestety jednak współcześnie coraz częściej, a aktualnie nawet nagminnie, zdarzają się rodziny, które całkowicie ignorują swoje zadanie wychowawcze. Prócz zapewnienia dzieciom opieki w aspekcie fizycznym rodziny takie nie realizują swych funkcji wychowawczych. Rodzice nie kierują się żadnymi zasadami postępowania, ani też normami w wychowywaniu własnego dziecka. Często zdarza się, iż całkowicie ignorują jego istnienie, poprzez pomijanie sfery psychicznej rozwoju dziecka.

Florian Znaniecki proponuje celu zapobieżenia tej sytuacji, pedagogizację społeczeństwa i rodziny. Proponuje by, miejsca pracy, ośrodki kulturalne i wszystkie grupy społeczne, głosiły potrzebę pełnienia funkcji wychowawczych przez rodziców. By pomagały im one określać ich rolę i wspierały w działaniach wychowawczych. Proces wychowania przyszłych obywateli jest bowiem bardzo ważny, i społeczeństwo nie może pominąć żadnego ze składników środowiska wychowawczego, a w szczególności znaczenia rodziny dla procesu wychowania.

Kolejnym składnikiem środowiska wychowawczego, wymienianym przez Floriana Znanieckiego, jest środowisko sąsiedzkie. Otoczenie sąsiedzkie, o którym mówił Znaniecki, to grono ludzi, z którymi jednostka, poprzez bliskość zamieszkania ma okazję do częstych kontaktów. Ta styczność bezpośrednia może rozwijać się w kierunku kontaktów pośrednich, w związku z rozwojem komunikacji telefonicznej, a aktualnie także internetowej. W związku z ta sytuacją zakres otoczenia sąsiedzkiego może ulec znacznemu rozszerzeniu. W otoczeniu sąsiedzkim nie chodzi jednak tak o grupę społeczną, jak o opinię społeczną, mającą miejsce w środowisku sąsiedzkim. Jest to bardzo silny czynnik, wpływający na uspołecznienie i wychowanie jednostki.

Młoda osoba podpatrując normy, wartości i zachowania ludzi z otoczenia społecznego, może je naśladować. Znaniecki podkreśla jednak, iż widoczna jest, w tym przypadku, tendencja do naśladownictwa cech negatywnych, nie zaś pozytywnych. Otoczenie sąsiedzkie może zatem wpływać zarówno dodatnio, jak i ujemnie na socjalizację i wychowanie młodego człowieka i bardzo trudno jest stwierdzić jaki wpływ będzie ono miało na jednostkę.

Współcześnie trzeba zaznaczyć, iż rola środowiska sąsiedzkiego znacznie zanikła. Ludzie nie interesują się losem swoich sąsiadów, często nawet ich nie znają, szczególnie w wielkich miastach, w których rośnie anonimowość mieszkańców. Ludzie stopniowo coraz mniej liczą się z opinią swych sąsiadów, stopień ten zmniejsza się niemal do zera. Niestety pomimo zaniku instytucji sąsiedztwa nie spada liczba negatywnego wpływu otoczenia sąsiedzkiego na młodzież. Nadal często zdarza się, iż otoczenie sąsiedzkie spełnia jedynie negatywna rolę, wpływając na rozwój różnych form patologii u młodych ludzi.

Następnym ważnym czynnikiem środowiska wychowawczego dzieci i młodzieży są grupy rówieśnicze. Są one niezmiernie istotne dla prawidłowego rozwoju i wychowania młodych ludzi. Grupy te pozwalają jednostkom stanąć na równi z innymi. Członkowie nie są bowiem tylko uczniami, dziećmi, wychowankami, są oni pełnowartościowymi członkami grupy, w której wszystkie jednostki mają takie same prawa, wspólnie ustalane, nie przez jednostki dorosłe. Grupy rówieśnicze wpływają na umiejętności komunikacyjne i adaptacyjne młodego człowieka. To w nich uczy się on zasad postępowania, nie ze względu na nakładane z góry zakazy i nakazy, ale w związku z ustalonymi w grupie rówieśniczej normami, a także w związku z akceptacją lub odrzuceniem pewnego rodzaju zachowań. Jednostka w grupie społecznej uczy się także współpracy z grupą, doświadcza pełnienia odmiennych, niż na co dzień ról społecznych. Może być liderem, lub będzie musiała się podporządkować zawsze jednak dobrowolnie. Struktury obserwowane w grupach rówieśniczych w pewnym stopniu naśladują instytucje ludzi dorosłych i pomimo tego, iż w grupach rówieśniczych każdy ma takie same prawa, to po pewnym czasie wyłaniają się w nich jednostki przewodzące.

Florian Znaniecki w swojej koncepcji grup rówieśniczych nie uwzględnił jednak negatywnego wpływu ich oddziaływani na dzieci i młodzież. Coraz większa liczba grup rówieśniczych zaczyna działać w oparciu o normy i wartości przeciwstawne z zasadami wyznawanymi przez społeczeństwo. Styczność młodego człowieka z takim rodzajem grup, w tym wypadku nie tylko wpływa niekorzystnie na jego wychowanie, ale także na zahamowanie tego procesu. Współcześnie grupy rówieśnicze często kojarzone są z subkulturami, a nawet gangami i przestępstwami. Zachowują one postawę nie sprzyjającą pozytywnemu rozwojowi jednostki, wykazują lekceważenie i bunt wobec zasad i wartości świata dorosłych. Problem źle oddziaływujących grup rówieśniczych jest bardzo trudny do rozwiązania i niestety z czasem coraz bardziej narasta. Grupy rówieśnicze wymknęły się bowiem spod kontroli społeczeństwa dorosłych i sprzeciwiają się mu. Problem ten jest bardzo aktualny i wymaga podjęcia badań, oraz środków naprawczych tej sytuacji, w celu skierowania aktywności grup społecznych w kierunku pożądanym przez społeczeństwo.

Kolejnym czynnikiem wpływającym na wychowanie jednostki jest środowisko wychowania pośredniego. Cechą charakterystyczną jest w tym przypadku wpływ nie poprzez kontakt bezpośredni, ale przez, jak sama nazwa wskazuje, pośredniość kontaktów. W skład środowiska wychowania pośredniego wchodzą książki, gazety, kino, teatr, a także telewizja, internet itp. Poprzez sztukę teatralną, film, napisaną książkę, bądź artykuł twórca może wpłynąć na wychowanie jednostki. Znaniecki zaznacza więc, że nie tylko bezpośrednie oddziaływanie, doświadczanie pewnych sytuacji, ale pewnego rodzaju symbole mogą wpłynąć na jednostkę i jej wychowanie. Rozwój tego typu symboli i środków przekazu wpływają na wzrost oddziaływań wychowawczych z poza środowiska okolicznego jednostki. Znaniecki jednak w środowisku wychowania pośredniego upatruje zarówno plusy jak i negatywne aspekty. Do niekorzystnych oddziaływań autor zalicza wpływ informacji, materiałów, form oddziaływań na jednostkę, która nie jest przygotowana do tego typu oddziaływań. Na skutek styczności z sytuacjami, informacjami, na które dziecko, młodzież jest niegotowa, nieprzygotowana lub niedojrzała może do licznych problemów wychowawczych.

We współczesnych nam czasach możemy obserwować narastający niekorzystny wpływ rozwoju środków masowego przekazu na dzieci i młodzież. Znaniecki nie poruszył tej kwestii, gdyż w czasach jego życia nie było takiego problemu. Współcześnie natomiast coraz powszechniejszy dostęp do telewizji (nie tylko publicznej),komputera (liczne gry pełne przemocy), a także internetu wpływa niekorzystnie na rozwój młodych ludzi. Nie należy jednak demonizować środków masowego przekazu, będących w dzisiejszych czasach chlebem powszednim. Trzeba sobie jednak zdać sprawę, że za ich pośrednictwem do umysłów młodych ludzi trafiają informacje, na które nie są oni gotowi. Z jednej strony postępujący rozwój techniki wpływa na ułatwienie zdobywania wiedzy, szybszy przepływ informacji, z drugiej strony oddziałuje niekorzystni na młode jednostki, które korzystają z efektów postępu techniki bez żadnych ograniczeń.

Z dzisiejszego punktu widzenia myśl F. Znanieckiego na temat pośredniego środowiska wychowawczego może zdawać się nam infantylna. Należy jednak uzmysłowić sobie fakt, iż podchodził on do tego tematu bardzo poważnie, a taka sytuacja ma miejsce jedynie poprzez ogromny postęp techniki w latach nas dzielących. W związku z tym problem ten powinien być dogłębnie i aktualnie zgłębiony przez naukowców nam współczesnych.

Kolejnym czynnikiem wpływającym na proces wychowania, jak podaje Florian Znaniecki, jest stosunek wychowawczy. Koncepcja ta zakłada, iż stosunek wychowawczy jest to kontakt, interakcja społeczna mająca miejsce pomiędzy wychowawcą, osobą podejmującą się oddziaływania na jednostkę, grupą społeczną, pragnącymi "urobić" młodego człowieka a osobą wychowywaną. Każdy proces wychowania ma w swoim zakresie pewien rodzaj stosunku wychowawczego. Często w przypadku podmiotu, który wpływa na jednostkę jest to działanie nieuświadomione, nawet jednak wtedy mamy do czynienia z pewnego rodzaju stosunkiem wychowawczym.

O stosunku wychowawczym należy szczególnie rozprawiać w sytuacji kontaktów nauczyciela z uczniem. Ważne jest, by tej interakcji towarzyszyła pewnego rodzaju refleksyjność nauczyciela, ale także i ucznia. Nauczyciel winien zastanawiać się nad tym co chce u ucznia osiągnąć i jakimi metodami może tego dokonać. Uczeń natomiast winien cechować się refleksją na temat potrzeby uczenia się. Gdy uczeń nie zdaje sobie sprawy z konieczności kształcenia i rozwoju, nauczyciel ma obowiązek naświetlić mu tą konieczność, oraz wpłynąć na zwiększenie motywacji do uczenia się u wychowanka. Prawidłowe efekty zarówno w nauczaniu jak i wychowaniu mogą być uzyskane jedynie poprzez prawidłowe styczności wychowawcze. Nauczyciel powinien być przyjaźnie nastawiony do ucznia, winien być życzliwy i nie posiadać żadnych uprzedzeń co do osoby ucznia. W takiej sytuacji uczeń będzie się czuł akceptowany i rozwinie się zaufanie oraz przywiązanie do osoby nauczyciela. Znaniecki zwraca również uwagę, iż częściej lepsze rezultaty w nauczaniu i wychowaniu osiągają ci nauczyciele, którzy cechują się życzliwym i przyjaznym podejściem do ucznia. W przypadku natomiast nauczycieli o dobrym przygotowaniu metodycznym, teoretycznym, ale pomimo tego bez życzliwości, przyjaźni i otwartości na ucznia rezultaty pozytywne nie są osiągnięte. Znaniecki ostrzega także nauczycieli, iż wszelkie form przymusu, kary, niskiej oceny pracy ucznia, a także dodatniego lub ujemnego ustosunkowywania się do jego działalności oraz zbyt idealistyczne wymagania nie sprzyjają powstaniu pozytywnego stosunku wychowawczego, a tym samym nie prowadzą do dobrych efektów w procesie wychowania i nauczania.

Jan Szczepański odnosząc się do koncepcji stosunków wychowawczych zwraca uwagę na fakt, iż nieprawidłowa interakcja miedzy uczniem, a nauczycielem oddziałuje na niepowodzenia szkolne wychowanków.

Należy zdać sobie sprawę z faktu, iż koncepcja prawidłowych styczności wychowawczych, nawet współcześnie, nie straciła na znaczeniu. Jednak osiągnięcie odpowiednich kontaktów z wychowankiem jest rzeczą trudną i wymaga dużo pracy zarówno ze strony wychowującego jak i wychowanka. Praca ta opłaca się jednak, gdyż owocuje naprawdę wspaniałymi efektami.

Kontakty między nauczycielami a wychowankami powinny być przedmiotem ciągłych badań i analiz. Ważnym punktem w tej koncepcji jest także rola języka. Znaniecki wprawdzie poruszył ten temat, ale uznając ten aspekt jako przynależny do kultury nie rozwinął go w sposób wystarczający dla jego znaczenie w powstawaniu stosunków wychowawczych.

Można się więc, w tym przepadku, odnieść do pracy Jakobsona, który to wymienił sześć funkcji języka. Są one następujące:

  • odniesienia (przedstawieniowa, referencyjna) - nastawiona na kontekst, prezentacje faktów;
  • emocjonalno - oceniająca - celem przekazywanego komunikatu jest nadawca;
  • apelu (konatywna, impresywna) - jej funkcją jest wpływ na partnera komunikacji;
  • poetycka (estetyczna) - znaczenia nabiera tu forma, styl mówienia
  • fatyczna - funkcja ta oparta jest na nawiązaniu i podtrzymaniu kontaktu społecznego;
  • metajęzykowa - opisuje język, koncentruje się na kodzie językowym.

Florian Znaniecki w swej koncepcji wychowania społecznego wyróżnia dwa główne cele.

Pierwszym z nich jest dążenie do zlikwidowania antagonistycznych, wzajemnie zwalczających się postaw grup społecznych, zmierzanie w kierunku ich współdziałania ze sobą. Celem jest stworzeni grup, które będą wzajemnie na siebie patrzeć życzliwym okiem, których członkowie nie będą skłóceni i będą w stanie brać udział w tworzeniu społeczeństwa. Stan bowiem kłótni i wrogości pomiędzy grupami niekorzystnie wpływa na jednostkę. Przyczynia się do wyrobienia postaw egoistycznych, nietolerancji na inne poglądy. Znaniecki sugeruje, iż grupa może trwać, a także co istotne rozwijać się nie poprzez wrogość w stosunku do innych ugrupowań, ale poprzez wpajanie swoim członkom pewnego poczucia odrębności, ale służącemu celom pozytywnym, takim jak niesienie pomocy.

Znaniecki zdaje sobie sprawę z istnienia wielu grup antagonistycznych. By zniknął ich problem, winno się pokierować funkcjonowanie grup w celu zbliżenia ich poglądów, lub otworzenia na odmienne opinie innych grup, na pomoc i wsparcie. Autor podkreśla, iż wydaje mu się możliwe i konieczne by wszelkie grupy narodowe nie sprzeciwiały się sobie, nie żyły we wrogich stosunkach. Jest to jednak wynik wychowania i wykształcenia w młodych ludziach pewnej tradycji kulturowej i ducha narodu. Naród bowiem nie ma swych granic terytorialnych, a poczucia jedności nie da się ograniczyć linią graniczną, można ją wyrobić tylko w procesie wychowania.

Jeszcze jakiś czas temu o idei jedności grupowych i zapobieżeniu antagonistycznych postaw pomiędzy grupami narodowymi społeczeństwo myślało jak o utopii. Jednak w związku z pojawieniem się wspólnych interesów ekonomicznych, gospodarczych, społecznych. W związku ze zwiększeniem podróżowania i przemieszczania się ludzi wspólne interesy i zmierzanie do wspólnie wyznaczonych celów poprzez różne grupy narodowe stały się realnością. Przykładem na ten stan rzeczy jest Unia Europejska i jej dążenia do jedności poczynań. Poszczególne społeczeństwa, zgodnie z myślą Znanieckiego, dążą więc do integracji i likwidacji stosunków antagonistycznych.

Do tej kwestii odnosi się także Jaques Delores, który w swym raporcie dla UNESCO pisze, iż za cel kształcenia i wychowania powinno się w XXI wieku uważać kształcenie człowieka, który jest obywatelem świata. Nie na potrzeby narodu, ale na potrzeby całej globalnej wioski, która aktualnie powstaje. Członkowie "nowego świata" winni umieć znaleźć wspólne pole działania, wzajemnie współpracować, akceptować zasady demokracji, a także zmierzać do rozwoju własnej osoby.

Drugim podstawowym celem wychowania społecznego, jaki postulował F. Znaniecki, jest wdrażanie jednostki do wyzwolenia się jej aktywności twórczej, oraz do umiejętności współpracy, a także realizowania własnych celów, pragnień w zgodzie z innymi.

By wytworzyć twórcze zachowania u jednostki, osoba sama musi tego chcieć. By realizować własne aspiracje w zgodzie z planami i celami grupy każda jednostka musi dobrowolnie chcieć należeć do danej grupy, umieć współpracować z jej członkami, a także odczuwać pragnienie dostosowania swoich celów do zadań grupy. Ważnym aspektem jest także konieczność dostosowania się do przewodników, kierowników danej grupy, wybranych przez ogól ich członków. Z drugiej strony jednostka poza podporządkowaniem się w grupie, musi zdążać do rozwijania umiejętności kierowniczych i organizacyjnych pracy grupy. Taka organizacja zespołu opiera się wówczas na indywidualnościach, które umieją ze sobą współpracować, przewodzić i podlegać decyzjom liderów grupowych, a przy tym potrafią tworzyć.

By nieco uaktualnić podane przez Znanieckiego cele i zadania wychowania i kształcenia pragnę podać filary współczesnej edukacji według Delorsa. Warto tu również zaznaczyć, iż w przeciwieństwie do Znanieckiego, Delors uważa, iż społeczeństwo potrzebuje obywateli, którzy mają duży zasób wiedzy i umiejętności, co w przypadku tej pierwszej cechy, sprzeciwia się krytyce encyklopedyzmu przez F. Znanieckiego. Współcześnie, jak podaje Delors, nauczania i wychowania jest dla:

  • zdobywania umiejętności działania, fachu oraz pracy;
  • dążenia do zrozumienia innych ludzi, do współpracy z nimi;
  • osobistego rozwoju i samodoskonalenia

Znaniecki, wśród swoich myśli pedagogicznych i wychowawczych, zajmuje także stanowisko wobec reform w oświacie. Dość ironicznie zaznacza on, iż czasem, a nawet bardzo często zdarza się tak, iż jakaś osoba lub grupa osób, która znajduje się akurat przy władzy, stwierdza, iż aktualny program nauczania, oraz cele stawiane wychowaniu i nauczaniu są nieaktualne. Władza w tej sytuacji postawia przeprowadzić reformę szkolną, by choć na chwilę, zająć się problemem edukacji i wychowania. Podczas tych przemian rośnie ciekawość społeczna i na pewien czas tak jak i rząd, społeczeństwo podejmuje debatę na temat nowych celów i zadań wychowania i kształcenia. Jednak wraz z - - upływającym czasem, społeczeństwo przestaje się zajmować tą sprawą, tak jakby przestała ona być istotna. Jeśli natomiast reforma nie jest zbyt rozległa, zmiany te są przez społeczeństwo nawet nie zauważane. Najdłużej emocje w związku z reformami oświaty pozostają w społeczeństwie nauczycielskim, lecz i oni z czasem podporządkowują się nowym wytycznym. Wychowanie i nauczanie staję się często wytycznymi, jakie w rękach polityków są przedmiotem nacisku na grono wychowawców. Wymagania dostosowania się do nowych wytycznych mają jedynie podstawę prawną, nie mają często nic wspólnego z możliwościami uczniów ich predyspozycjami, zainteresowaniami, a także ogólni pojętym ich dobrem.

Konkludując, chciałabym wszystkim zainteresowanym polecić traktat socjologiczny Floriana Znanieckiego. Pomimo tak odległego czasu, w jakim został wydany, wiele aspektów jego pracy na temat socjologii wychowania jest aktualnych po dziś dzień. Znaniecki bowiem był bardzo wnikliwym badaczem i świetnym socjologiem edukacji. Pomimo, iż wiele aspektów w czasach jemu ówczesnych mogło być pominięte, to przewidział je on i o nich napisał. Z drugiej strony zgodzę się z faktem, iż możemy zauważyć pewne niedociągnięcia mówiąc o pośrednim środowisku wychowawczym. Znaniecki nie uwzględnił i nie opracował ich w takim stopniu, w jakim jest współcześnie potrzeba, tylko ze względu na fakt, iż nie przewidział on tak szybkiego rozwoju techniki i jego kierunku. Ponad to zagadnieniem, które winno być dopracowane, z uwzględnieniem współczesnej sytuacji społecznej, to problem agresji i przestępstw wśród grup młodzieżowych. Poza tym w pełni polecam lekturę dzieła Floriana Znanieckiego pod tytułem 'Socjologia wychowania", a także inne pozycje tego autora.

Bibliografia

  1. Denek Kazimierz, Zimny T. M, "Oświata na wirażu." IV Tatrzańskie Seminarium Naukowe, Wydawnictwo Andrzej Wiśniewski, Kielce, 1999.
  2. Kowalski Stanisław,' Socjologia wychowania w zarysie", PWN, Warszawa, 1976.
  3. Stolarczyk Henryk, "Omówienie treści raportu Delorsa", (w:) "Kultura i Edukacja" nr 2, 1998.
  4. Wołoszyn Stefan, "Nauki o wychowaniu w Polsce w XX wieku Próba zarysu encyklopedycznego", Instytut Badań Edukacyjnych, Warszawa, 1993.
  5. W perspektywie roku 2010, Komitet Prognoz "Polska w XXI wieku" przy Prezydium PAN, Warszawa, 1995.