METRORYTMIKA, obejmuje swym zakresem zagadnienia rytmu muzycznego, metrum muzycznego, w którego zasięg wchodzą: metrum takt, grupowanie wartości rytmicznych w różnego rodzaju taktach, różnego rodzaju zjawiska rytmiczno - metryczne, poza tym akcenty muzyczne, przekształcanie taktów, zmiany metryczne. Oto skrótowiec mojej pracy.

RYTM MUZYCZNY - ( j. gr. rhytmos - miarowy przebieg)

Rytm muzyczny jest to schemat regulujący odpowiedni przepływ nut o określonej wartości względem czasu, oraz wiązanie nut o odpowiedniej wartości w grupy.

To rytm muzyczny gra jedną z najważniejszych ról w przebiegu utworu muzycznego, bowiem pełni niejako rolę ilustracyjną względem merytoryki tekstu muzycznego.

W muzyce europejskiej stosujemy system nutowy wykształtowany na przestrzeni wieków, począwszy od średniowiecznych, a układ ten nosi nazwę klasycznego.

Oto występujące wartości nut w systemie klasycznym:

Cała nuta

Półnuta

Ćwierćnuta

Ósemka

Szesnastka

Trzydziestodwójka

Sześćdziesięcioczwórka

Współcześnie obowiązuje dwójkowy podział wartości, co oznacza , że każda większa wartość zawiera w sobie dwie wartości o stopień niższe, np. cała nuta zawiera dwie półnuty, a cztery ćwierćnuty; jedna ósemka zawiera dwie szesnastki, itd.

Współczesny podział trójkowy nie jest jedynym, ze względu na metra, które występują także w postaciach nieparzystych. Otóż znamy także podział trójkowy, który jednak wymaga użycia dodatkowych znaków "interpunkcji" muzycznej, czyli kropki.

Kropka przy nucie wydłuża jej wartość o połowę, czyli czyni nutę trójdzielną. Kropkę zapisujemy po prawej stronie nuty. Stosuje się również większe ilości kropek, które to wydłużają wartość nuty o jedną- czwartą jej pierwotnej wartości ( w przypadku dwóch kropek),np. ćwierćnuta z dwiema kropkami = ćwierćnuta+ ósemka+ szesnastka.

Należy pamiętać o tym, aby kropka była zapisana czytelnie, tzn. jeżeli chcemy ją zastosować przy nucie leżącej na "polu" wówczas kropkę również wpisujemy na polu, natomiast jeżeli nuta leży na linii, kropkę musimy wówczas wpisać nieco ponad linią aby była ona widoczna.

Opis graficzny wartości nut:

Najdłuższą wartością jest CAŁA NUTA. Składa się jedynie z niewypełnionej główki, pozbawiona laseczki (kiedyś caudy).

PÓŁNUTA składa się z główki niewypełnionej, oraz z laseczki.

ĆWIERĆNUTA składa się z wypełnionej główki i laseczki

ÓSEMKA składa się z wypełnionej główki i laseczki z jedną chorągiewką.

SZESNASTKA składa się z wypełnionej główki i laseczki z dwoma wiązaniami

TRZYDZIESTODWÓJKA składa się z wypełnionej główki i laseczki z trzema chorągiewkami.

SZEŚĆDZIESIĘCIOCZWÓRKA składa się z wypełnionej główki i laseczki z czterema chorągiewkami.

Zasady pisania laseczek :

  1. Laseczki z chorągiewkami piszemy ponad główką, po prawej stronie do trzeciej linii na pięciolinii wyłączając trzecią linię. Wiązanie kierujemy na zewnątrz.
  2. Piszemy je poniżej główki, po jej lewej stronie od trzeciej linii włącznie, a chorągiewkę kierujemy do wewnątrz.

Inne zasady obowiązują w notowaniu muzyki wokalnej, bowiem tam głównie stosuje się wiązania.

Wiązanie jest to linia, łącząca dwie lub więcej nut o tej samej wartości. W zależności od rodzaju wartości nut, stosuje się zamiast chorągiewek wiązania:

dla ósemek- pojedyncza belka łącząca końce laseczek

dla szesnastek - dwie belki

dla trzydziestodwójek - trzy belki

dla sześćdziesięcioczwórek - cztery belki

W przypadku, gdy melodia przechodzi przez linię podziału zapisu w górę czy w dół, wówczas o zapisie wiązania w górę, czy w dół decyduje ilość nut na przeważającej stronie.

Naturalnie nuty mają swoje odpowiedniki w pauzach.

Określenia pauz powtarzają się zgodnie z wartościami nut, czyli: cało nutowa, półnutowa, ćwierćnutowa, ósemkowa, szesnastkowa, trzydziestodwójkowa i sześćdziesięcioczwórkowa.

Pauza całonutowa składa się z poziomej kreseczki długości ok. 3 milimetrów , zapisywanej pod czwartą linią, przylegająco do niej.

Pauza półnutowa składa się z poziomej kreseczki długości ok. 3 milimetrów, zapisywanej nad trzecią linią, przylegająco do niej.

Pauza ćwierćnutowa ma kształt litery "r" pisanej w poziomie z uwydatnieniem fali, natomiast przycięciem pałeczki.

Pauza ósemkowa ma kształt litery komputerowej "y" jednak nieco zaokrąglonej, pisana w pionie rozpoczynając ok. czwartej linii.

Pauza szesnastkowa ma kształt pauzy ósemkowej , jednak z dodaną jedną belką przy główce.

Pauza trzydziestodwójkowa konsekwentnie powiększa liczbę belek pauzy szesnastkowej o jedną.

Pauza sześćdziesięcioczwórkowa w sumie posiada cztery belki, na skutek zabiegu opisanego wyżej.

Dla oznaczenia pauzy całotaktowej stosuje się zapis poziomej kreski na środku taktu. Jeśli pauzy całotaktowe mają trwać przez kilka taktów wówczas stosuje się powyższy zapis oraz wpisuje się nad oznaczeniem pauzy liczbę określającą ilość taktów wypauzowanych.

Zapis pauz dla wszystkich głosów stosowany w partyturach, to często P. G. - co oznacza pauzę generalną. Długość tejże pauzy jest zależna od dyrygenta.

Wartości pauz wydłuża się analogicznie do wartości nut, czyli stosowaniem kropki po prawej stronie pauzy.

SPOSOBY WYDŁUŻANIA DŹWIĘKU (poza kropką)

  1. Łuk muzyczny- zaletą łuku muzycznego jest to, że łączy nuty nawet o różnej wartości, np. łączy ćwierćnutę z ósemką, czy całą nutę z szesnastką. W zapisie łuk muzyczny jest to nic innego jak połączenie łukiem nut, które mamy zamiar połączyć.

Jeżeli notujemy jednogłos, wówczas łuk zapisujemy po przeciwnej stronie od laseczek, jeżeli notujemy dwugłos, wówczas górny głos otrzymuje łuk z góry, a dolny z dołu, niezależnie od laseczek. Podobnie ma się sprawa z zapisem dla wielogłosu.

  1. Fermata jest kolejnym sposobem na przetrzymanie dźwięku, jednak w przeciwieństwie do kropki i łuku, nie określa ona czasu trwania owego zatrzymania. Kwestia ta leży w gestii wykonawcy. Jeżeli fermata ma oznaczenie lunga- oznacza to, iż w zamyśle kompozytora powinna być długa, jeśli jednak widnieje przy niej określenie corta lub brevis oznacza to, że fermata ma być krótka.

Fermatę zapisuje się na każdym głosem osobno, dla górnych głosów - nad nutą, dla dolnych - pod nutą. Ma kształt małego łuku nad nutą z kropką po wewnętrznej stronie łuku obejmującego nutę.

Stosuje się ponadto fermaty: dla pauz, gdzie maja takie samo znaczenie; na kresce taktowej, gzdie oznaczając przerwanie utworu w miejscu umieszczenia; między dwiema nutami (bardzo rzadko spotykana) - oznacza przedłużenie wartości obydwu nut, pomiędzy którymi jest zapisana.

NIEREGULARNE GRUPY RYTMICZME

Do grupy tej należą:

  • triole
  • kwintole
  • sekstole
  • septole
  • nowemole
  • decymole
  • undemole
  • duodemole
  • tercydemole
  • kwartdemole
  • kwintdemole
  • oraz grupy niewymiarowe: grupy szesnastu i więcej złożone z innej wartości grup. Np. przy rozpisaniu sekstdemoli możemy użyć 17 nut, ale i przy odpowiednim zoperowaniu nutami może ich być 31.

Należy przy tym pamiętać, że każda grupa nieregularna, czy to wymiarowa, czy nie; każda trwa tyle samo, co odpowiadająca jej nuta regularna, np. ćwierćnuta= jedna triola ósemkowa, a dwie triole szesnastkowe.

Nieregularne grupy rytmiczne są efektem podziału regularnej nuty podziału dwójkowego na określoną ilość równych części = wartości (bez 1, 2, 4, 8, 16, 32, bowiem te są regularne).

Podziałowi nieregularnemu mogą ulegać: pauzy , a także wartości przedłużone za pomocą kropki.

Zjawisko wielogłosu, w którym dla każdego głosu jest przypisana inna rytmika nazywamy zjawiskiem polirytmii (j. gr. polys- liczny, rhythmos- rytm). Służyło ono i służy nadal ubogaceniu kompozycji, uwydatnieniu określonych elementów, czasami także ilustracji.

METRUM MUZYCZNE

(j. gr. metron = miara). Metrum jest to środek służący uporządkowaniu rytmiki za pomocą akcentów metrycznych. Akcenty te określają punkty oparcia w takcie przez co systematyzuje relacje pomiędzy dźwiękami w takcie. Takt służy tu jako granica nie tylko uporządkowania jedynie rytmicznego(zawierają taką samą ilość wartości), ale i metrycznego, bowiem stanowi granicę pomiędzy owymi jednostkami grup akcentowych.

Takty są oddzielone za pomocą pionowej kreski przez wszystkie linie pięciolinii.

Oznaczenie taktowe którego używamy dla oznaczenia metrum mieści się za kluczem, ewentualnie znakami przykluczowymi - jeśli występują. Składa się z dwóch cyfr: na kształt ułamka (nie mylić z ułamkiem, bowiem metrum nie ma kreski ułamkowej!!!). Zapis metrum powinien mieścić się w obrębie pięciolinii. Górna liczba określa ile nut o wartości określonej niżej ma się znajdować w takcie. Bierzemy naturalnie pod uwagę sumę różnych wartości. Niżej (dolna cyfra) określa jakiej wartości dotyczy cyfra górna, czyli w sumie jakie wartości ma równać się całość nut w jednym takcie. Np. górna- 4, dolna- , oznacza to, że w każdym takcie muszą znajdować się cztery ćwierćnuty bądź to w bezpośrednich znakach, czyli cztery ćwierćnuty, bądź jako suma wszystkich nut i pauz w tymże takcie. Jednostką taktową, czyli wyznacznikiem, który znajduje się w postaci dolnej cyfry, mogą być: cała nuta, półnuta, ćwierćnuta, ósemka, szesnastka, trzydziestodwójka. Natomiast najczęściej spotykane oznaczenia ilościowe (górna cyfra) to: dwójka, trójka, czwórka, szóstka, dwunastka, siódemka, piątka.

Takty możemy podzielić w różnoraki sposób:

  1. proste
  2. złożone

ad. A)

proste to takie, które w górnej cyfrze mają dwójkę lub trójkę, mają jeden akcent metryczny

ad. B)

złożone, to takie, które w górnej cyfrze mają wielokrotność dwójki lub trójki lub ich sumę

  1. dwójkowe
  2. trójkowe

ad. 1)

dwójkowe to takie, w których górną liczbą jest dwójka lub czwórka

ad. 2)

trójkowe to takie, w których górna liczba to 3, 6, 12, 18 lub 24.

  1. regularne
  2. nieregularne

ad. I)

regularne to takie, w których liczby dadzą się podzielić bez reszty przez 2 lub 3

ad. II)

nieregularne to takie, które nie zachowują podzielności taktów regularnych

W zestawieniu podziału taktów możemy określić przypadanie akcentów metrycznych:

a) prosty dwójkowy: dwie części, gdzie pierwsza otrzymuje akcent metryczny, druga pozostaje bez akcentu. Część akcentowana przyjmuje nazwę części mocnej.

b) prosty trójkowy: trzy części, gdzie pierwsza otrzymuje akcent metryczny, natomiast dwie pozostałe są słabe.

Wartości rytmiczne w obrębie taktu mogą mieć różne ugrupowania. Co prawda możliwości nie ma zbyt wielu, jednak znajomość prawidłowego grupowania jest niezbędna w okresie nauki zasad muzyki, teorii muzyki.

Określone ugrupowania rytmiczne w obrębie taktu nazywamy rytmem.

Rodzaje rytmu:

  1. Głównoczęściowy- występuje wówczas, gdy w takcie występują wartości tylko równe jednostce miarowej, np. gdy metrum jest czwórkowe w takcie znajdują się same ćwierćnuty
  2. Rozszerzony- występuje wówczas, gdy w takcie występują wartości większe niż wskazuje na to jednostka miarowa, np. w takcie czwórkowym występują dwie półnuty
  3. Rozdrobniony - występuje wówczas, gdy tak zawiera wartości mniejsze od tych, wskazywanych przez jednostkę miarową, np. w takcie czwórkowym występują ósemki, szesnastki.

Ad. 1.

Łączenie wartości w obrębie taktu głównoczęściowego nie sprawia większych kłopotów, bowiem jeżeli wymagają tego wartości nut (np. szesnastki, i drobniejsze), stosuje się jedną belkę dla ich połączenia.

Ad. 2.

Powstaje przed wydłużenie wartości nuty znajdującej się na mocnej części taktu o wartość lub część wartości znajdującej się na części słabej.

Ad. 3.

Sztuka polega na tym aby dobrze połączyć ze sobą nuty, których tym razem przypada więcej na jedną wartość.

Wówczas akcenty rozmieszczane są także wewnątrz grupy. Zawsze akcent pada na pierwszą nutę w grupie, reszta jest słaba.

Jeżeli chodzi o łączenie grup, należy kierować się zasadą, iż wartości, które są efektem rozdrobnienia większych wartości i należą do tej samej grup, należy wiązać ja jednym wiązaniem, np. w metrum dwie czwarte: grupa: ósemka - szesnastka - szesnastka będą połączone z pomocą jednego wiązania.

Najlepiej aby w taktach trójkowych powstawały trzy grupy, a w parzystych dwie lub cztery.

Kilka zasad grupowania:

- mocna część taktu może połączyć się z połową wartości części słabej

- połączenie mocnej części taktu z czwartą częścią kolejnej wartości przedstawiamy za pomocą łuku muzycznego

- zastosowanie kropki przy nucie lub pauzie może nastąpić tylko na mocnej części taktu lub grupy

Synkopa- jest to osobliwe zjawisko rytmiczne, które polega na wydłużeniu wartości rytmicznej znajdującej się nie na mocnej części taktu, ale na wartości po niej następującej, czyli słabej. Przedłużenie to następuje o wartość następującą po niej i będącą bądź to w kolejnej grupie rytmicznej, bądź taktowej. Skutkiem zjawiska synkopy jest przesunięcie akcentu na słabą część taktu.

Są różne metody zapisu synkopy w zależności od rodzaju rytmu:

* w głównoczęściowym zapisujemy ją zakreślając łuk muzyczny

* w rozszerzonym zapisujemy kropkę, bądź także stosujemy łuk

Przedtakt jest kolejnym zjawiskiem rytmicznym. Polega na zastosowaniu zapisu niepełnego taktu, który odbieramy jako rytm dobiegający do pierwszej wartości (akcentowanej), taktu kolejnego, bowiem ten właśnie przedtakt jest pozbawiony akcentu metrycznego. Aby wyrównać stosunek metryczny utworu, w ostatnim takcie nie wypełnia się nutami wszystkich wartości, ale pozostawia się wypauzowaną wartość równą wartości przedtaktu.

Polimetria (j. gr. polys - liczny, metron- miara), jest to zastosowanie różnych podziałów metrycznych, w różnych głosach, w tym samym utworze. Najczęściej stosuje się z polirytmią. Zjawisko to używane jest dla urozmaicenia przebiegu melodycznego.

Muzyka ataktowa- muzyka, która nie wykorzystuje podziału na takty. Do najwcześniejszych należy chorał gregoriański. Niektóre pieśni ludowe również nie podlegają pod ukształtowania taktowe. Jednak z właściwą muzyką ataktową spotykamy się dopiero w XX wieku, w czasach uwolnienia się od wszelkich reguł harmonii, metryki, itp.