Prakseologa Kotarbińskiego i współczesne sposoby skutecznego działania

Tadeusz Kotarbiński należy do grona najwybitniejszych i najbardziej znanych filozofów polskich. Główne dzieło Kotarbińskiego nosi tytuł: "Traktat o dobrej robocie" w której wykłada główne zasady prakseologii. Prakseologia jest nauką o sprawnym działaniu. Prakseologia jest jedną z dziedzin w metodologii nauk. Kotarbiński na porządku dzieła poddaje analizie dotychczasowe definicje prakseologii. Prakseologią określa się jako naukę o sprawnym działaniu w odniesieniu do wszystkich form aktywności polegających na świadomej realizacji założonych celów. Prakseologia bada również postulaty i ogólne zasady sprawnego działania pod kątem ich skuteczności. Dla wielu prakseologia sprowadza się do odpowiedzi na pytanie: jak działać w najskuteczniejszy sposób? Prakseologia jako dziedzina wiedzy filozoficznej stara się dotrzeć do zasad ogólnych, które daje się zastosować do wszelkich możliwych rodzajów działań. Prakseologia obejmuje również zagadnienie współpracy i działań grupowych, co zbliża ją do teorii zarządzania zasobami ludzkimi. Jednak w ten sposób wchodzimy w szczegółowe rozważania mające na celu usprawnić konkretne działania.

Obszar w którym można wykorzystać prakseologię wydaje się wręcz nieograniczony. Uogólniając należy prakseologię określić jako naukę o zasadach sprawnego i skutecznego działania. Praw prakseologii człowiek nie jest w stanie zmienić. W gruncie rzeczy pokrywają się one z praktyczną mądrością której hołdują ludzie realizujące swoje cele niezależnie od okoliczności historycznych. Nie oznacza to, że w prakseologii nie ma postępu. Bowiem ludzie działając uczą się przy okazji samego działania dzięki czemu mogą wykorzystać doświadczenia zdobyte w jednych działaniach do działań następnych. Uniwersalne zastosowanie prakseologii świadczy o jej wielkiej wartości. Prakseologia bada zależność między działaniem a jego skutkiem. Celem prakseologii jest właściwe postępowanie, a nie poznanie ich sposobów właściwego postępowanie. Prakseologia interesuje się przede wszystkim efektywnością. Na wyróżnienie zasługuje efektywność osobista którą definiuje się jako zdolność do najlepszego z możliwych wykorzystania dostępnych zasobów do osiągania zamierzonych celów. Prakseologia łączy się bowiem z teorią podejmowania decyzji. Prakseologia jest w gruncie rzeczy sztuką wyznaczania sobie celów, korzystania ze środków służących realizacji celu, a także ustalania kryteriów mających za zadanie sygnalizowanie stopnia skuteczności naszych działań. Widzimy zatem, że prakseologia staje się również teorią planowania działań. Brak planu daje się zwłaszcza we znaki kiedy podejmujemy się realizacji działań długoterminowych.

Zalecenia prakseologii znajdują odzwierciedlenie w licznych poradnikach. W jednym z nich zwraca się na następujące czynniki skutecznego działania. Wśród znajduje się aktywność i związane z nim zainteresowanie, działanie ze świadomością zakończenia rezultatów, skupienie się na czynnościach najważniejszych - istotnych do osiągnięcia celu oraz pozytywne myślenie. Oprócz nich znajduje się postawa polegająca na tym, aby starać się rozumieć otaczająca rzeczywistość, a nie oczekiwać by rzeczywistość rozumiała nas (szczególnie istotne w relacjach międzyludzkich), a także zwracanie uwagi na całość która jest czymś więcej niż sumą poszczególnych części. Wreszcie skuteczne działanie wymaga od człowieka zdolności do regeneracji czyli odpoczynku. Stosowanie powyższych zasad umożliwia lepsze zdobywania wiedzy, podnoszenie umiejętności oraz zrozumienie własnych pragnień i motywacji. Powyższe zasady sprawdzają się w wielu różnych dziedzinach życia niekoniecznie związanych z pracą zawodową.

Jednym z najtrudniejszych zadań jakie stoi przed człowiekiem jest odpowiednia organizacja czasu. Należy sobie uświadomić, że ludzkie sprawy dzielą się na:

-pilne i ważne

-ważne ale mniej pilne

-pilne ale nieważne

-ani pilne, ani ważne

Prakseologia poucza, że zakwalifikowanie różnych spraw do poszczególnych kategorii poprawia zorganizowanie. Sprawy ważne to przede wszystkim te sprawy do których przywiązujemy wagę. Sprawy nieważne najczęściej nie wymagają naszej uwagi choć zdarza się, że właśnie na tracimy najwięcej czasu. Sprawy pilne to te, które wymagają od nas natychmiastowej reakcji chociaż one również się dzielą na ważne i nieważne. Odpowiednie uszeregowanie zajęć pozwala na lepszą organizację planu zajęć i efektywniejsze wykorzystanie czasu. Wszystkie powyższe zasady należą do zadań prakseologii.

Planowanie wymaga od człowieka zwrócenia uwagi na szczegóły. Z pewnością szczegółowość planu zwiększa szansę na udaną realizację przedsięwzięcia. Wymaga to wyróżnienia w logicznej zależności poszczególnych etapów działania. Zbyt drobiazgowy plan nie jest czymś pożądanym ponieważ najczęściej oznacza zwykłą stratę czasu, którą można określić jako "przerost formy nad treścią". Skuteczne działanie wymagają przede wszystkim od człowieka odpowiedniej motywacji. Umiejętność pozytywnej motywacji wskazuje na asertywność, która przypomina o doktrynie "złotego środka" Arystotelesa.

Asertywność znajduje się pomiędzy uległością a agresywnością - w pewnym sensie wskazuje na pewnego rodzaju stałość i poczucie godności. Godność nie oznacza bowiem arogancji, ani braku wiary we własne siły. Poczucie godności okazuje się bliska pokorze. Obie cechy oznaczają rozumienie własnych możliwości i ograniczeń. Taka postawa okazuje się często zbawienna w relacjach międzyludzkich bowiem umożliwia realizację własnych celów bez konieczności krzywdzenia innych. Psychologowie uważają, że asertywność sprzyja myśleniu w kategoriach wygrana - wygrana. Myślenie w takich kategoriach umożliwia rozpoznanie potrzeb swoich i partnerów, co skłania do budowania dobrych kompromisów.

Jednak w dziele Kotarbińskiego znajdują się również spostrzeżenia, które nie charakteryzują się aż tak dużym optymizmem. Autor "Traktatu o dobrej robocie" zwraca uwagę, że niektóre ludzkie działania wykluczają możliwość kompromisu. Mam tu na myśli walkę na śmierć i życie i jej kulturową sublimację czyli sport nastawione na rozmyślne działanie przeciwko sobie. Jednak tutaj można się zastanawiać czy przypadkiem nawet taka dziedzina zakłada pewną współpracę opartą na poszanowaniu pewnych reguł umożliwiających honorową walkę zarówno na sportowej arenie jak i na polu bitwy.

Współcześnie prakseologia stanowi rozbudowaną dziedzinę wiedzy. Na UMCS w Lublinie działa Zespół Badawczy Prakseologii im. Tadeusza Kotarbińskiego pracujący nad zastosowaniem prakseologii w budowie podstaw metodologicznych teorii organizacji i zarządzania. Wspomniany zespół badawczy zajmuje się badaniem wzajemnych relacji między prakseologią a innymi naukami organizacji i zarządzania a także teorią zdań prakseologicznych, teorią zdarzeń, a wreszcie prakseologiczną aparaturą pojęciową. Oznacza to, że prakseologia jako nauka ciągle się rozwija wzbudzając zainteresowanie wśród przedstawicieli różnych nauk, którzy starają się również wykorzystywać wyniki swoich studiów w praktyczny sposób. Świadczy to o ważności dzieła Kotrbińskiego wyłożonego w "Traktacie o dobrej robocie".