Teocentryzm jest terminem określającym sposób ujmowania świata, w którym centralne miejsce jest przypisane Bogu, posiada On najwyższą władzę i wartość, jest ośrodkiem wszystkich działań. Pogląd taki był szczególnie popularny w epoce średniowiecza; wszelkie filozoficzne doktryny powstałe w tym okresie koncentrowały się na Bogu i wartościach chrześcijańskich.
Filozof średniowieczny, święty Augustyn żyjący na przełomie IV i V wieku nauczał, że życie człowieka na ziemi jest dopiero wstępem do prawdziwego życia, życia nieśmiertelnego. Swoje poglądy zawarł między innymi w dziełach : "Wyznania" i "O państwie bożym". Celem człowieka jest dotarcie do Boga, poprzez doczesny byt przygotowuje się on do życia wiecznego. Bóg, według Augustyna jest istotą najdoskonalszą, Jego atrybutami są najwyższa prawda, dobro i piękno. Ponieważ Bóg stworzył świat według konkretnej idei, toteż jest on jako boski twór dziełem doskonałym. Bóg jako przyczyna i cel stanowi centrum świata oraz ludzkich działań.
Człowiek jest istotą duchowo - cielesną, umiejscowioną między wyższymi bytami, czyli aniołami a bytami niższymi, czyli zwierzętami. Dualizm powoduje ciągłe, wewnętrzne rozdarcie człowieka, który musi walczyć z pokusami swojego grzesznego ciała, oddalającego go od Boga; z drugiej strony ma możliwość zbliżania się do Stwórcy dzięki duszy, doskonalszej od ciała.
Poglądy świętego Augustyna przeniknęły do literatury średniowiecznej; J. de Voragine napisał "Legendę na dzień św. Augustyna" ( zamieszczone w "Złotej Legendzie"). Teksty poruszające temat Boga, świętości, życia doczesnego i wiecznego na stałe weszły do literatury średniowiecznej, np. "Legenda o świętym Aleksym", "Skarga umierającego", "Kwiatki św. Franciszka".
W literaturze dominuje nurt maryjny: dzieło "Bogurodzica" , "Lament świętokrzyski" oraz pasyjny: dzieło Władysława z Gileniowa , "Jezusa Judasz przedał za pieniądze nędzne".
Teocentryzm widać także w sztuce średniowiecznej, szczególnie gotyckiej. Rzeźby przedstawiają sceny i postacie biblijne, na przykład Pieta z kościoła w Lubiążu, Madonna z Krużlowej. Sztuka malarska także podporządkowana jest religii: przewija się scena sądu ostatecznego, np. obraz Memlinga "Sąd Ostateczny"; męki Pańskiej, np. obraz Giotto di Bondone "Ukrzyżowanie".
Teocentryzm objawiał się także w specyficznym, alegorycznym sposobie myślenia i postrzegania świata przez ludzi epoki średniowiecza, . W rzeczywistym świecie, w rzeczach, działaniach doszukiwano się znaków świata niewidzialnego.
W sztuce średniowiecza obowiązywała zasada anonimowości (gr. anonymos - bezimienny). Twórcy nie podpisywali swoich dzieł, ponieważ ponad sławę autora stawiano samo dzieło, które służyło jako pochwała Boga i Jemu miała przysparzać chwałę. Za przykład posłużyć mogą anonimowe dzieła literacki takie jak "Bogurodzica" , "Posłuchajcie, bracia miła", "Rozmyślania przemyskie" czy drzeworyt "Święty Aleksy leżący pod progiem domu rodzinnego".
Rolą Kościoła w średniowieczu było głoszenie postulatów skupienia uwagi człowieka na Bogu i sprawach życia wiecznego. Wypowiadanie hasła " memento mori", z łacińskiego -pamiętaj o śmierci miało na celu przypominanie człowiekowi o jego przeznaczeniu, nieuchronności śmierci i kruchości życia doczesnego. W negatywnym świetle stawiało sprawy życia ziemskiego, które nie stara się o dążenie do życia wiecznego. Kiedy życie ziemskie będzie zgodne z nauką Biblii śmierć przestanie stanowić dla człowieka zagrożenie, stanie się tylko bramą do kolejnego, lepszego życia.
W literaturze motyw śmierci widać w dziele "Rozmowa mistrza Polikarpa ze Śmiercią", czy "Skarga umierającego".
W malarstwie w obrazach Hieronima Boscha "Śmierć skąpca", "Ostatnia godzina", Bruegela "Triumf śmierci", H. Holbein "Bilder des Todes".
Z motywem śmierci wiąże się motyw "danse macabre", z francuskiego - taniec śmierci. Śmierć, przedstawiana jako kościotrup trzymający kosę w ręku prowadzi korowód ludzi z różnych stanów. Ten alegoryczny obraz wyraża przekonanie o równości ludzi wobec śmierci.
Motyw danse macabre widać na malowidle na krużganku kościoła Niewiniątek w Paryżu, w cyklu drzeworytów Hansa Holbeina "Wizerunek Śmierci" ("Bilder des Todes"), czy Bruegela "Triumf śmierci".
W literaturze w utworze: "Rozmowa mistrza Polikarpa ze Śmiercią", uświadamiająca marność ludzkiego życia.
Średniowiecze stworzyło nowe gatunki literackie. Hagiografia (z języka greckiego hagios - święty, grapho - piszę) to dział literatury zawierający żywoty świętych, czyli opowiadania o ich narodzinach, życiu, działalności i często także śmierci. Moralitet (łac. mores - obyczaje) to gatunek dramatu powstały w późnym średniowieczu, mający charakter dydaktycznym, gdzie duże znaczenie odgrywała alegoria.
