Informacje ogólne
Usługami o charakterze doradczym dla rolnictwa na obszarze Niemiec zajmuje się dużo instytucji oraz organizacji, tak o wymiarze publicznym jak i prywatnym. Działają tam biura doradcze, izby rolnicze, koła doradcze, doradztwo prywatne, związki rolników, spółdzielnie produkcyjne czy też specjalistyczne doradztwo prywatne.
Na obszarach landów zachodnich oraz "nowych landów" czyli Turyngii i Saksonii przeważają usługi doradcze o charakterze publicznym zarządzane przez biura doradcze oraz izby rolnicze. Udzielane przez nie najbardziej potrzebne usługi doradcze i konsultingowe są całkowicie darmowe. Natomiast usługi doradcze o prywatnym wymiarze a także koła doradcze powołano do życia w odpowiedzi na zmiany jakie były spowodowane specjalizacją produkcji i powiększającym się zapotrzebowaniem na specjalistyczne usługi doradcze.
Koła doradcze w swojej pracy skupiają się na wybranej branży produkcji, np. produkcji zbóż, lub zajmują się gospodarstwem, które traktują jak jednostkę produkcyjną. Takie postępowanie obu typów kół doradczych jest bardzo charakterystyczne np. dla Dolnej Saksonii. Od pewnego czasu możemy rozwój tego procesu obserwować na południu kraju a także w wybranych regionach dawnej NRD. Koła nastawione są i tym się odznaczają, na ścisłą współpracę z zespołem doradczym izby rolniczej. Pracę kół doradczych wspiera budżet państwowy, który jest w stanie sfinansować około 50% kosztów załogi jak również 50 % kosztów technicznych. Resztę kosztów usług pokrywają rolnicy. Na terenach dawnej NRD na obszarze północnych "nowych landów" prywatne usługi doradcze zaczynają odgrywać coraz poważniejszą rolę, z racji tego, że funkcjonujące tam olbrzymie przedsiębiorstwa rolne potrzebują zróżnicowanych, proponowanych jedynie przez duże firmy usług konsultingowych, ale również dlatego, że władze landów dofinansowują prywatne usługi doradcze.
Na dzień dzisiejszy dąży się w kierunku pełnego pokrywania przez kraj tzw. doradztwa socjoekonomicznego, które ma olbrzymie znaczenie socjalne z racji tego, że dotyczy między innymi tak poważnych decyzji jak zaprzestanie produkcji, uzyskanie dodatkowego źródła zarobków , zmiana zakresu oraz skali produkcji. Usługi, które dotyczą ogólnej pomocy ekonomicznej oraz specyficznych kwestii, którą wiążą się z metodami produkcyjnymi, finansami i podatkami uznano, że powinni być w znacznie większym stopniu pokrywane ze składek rolników.
Nasze państwo zmierzając do Wspólnoty Europejskiej powinno głównie czerpać z wiedzy Niemiec z racji tego, że jest to państwo, na terytorium którego podobnie jak u nas leży dużo drobnych gospodarstw rolnych. Niemcy są również jedynym państwem należącym do Wspólnoty Europejskiej na obszarze, którego doszło do przekształcenia systemu centralnie planowanego w system rynkowy.
W następnych etapach tego wypracowania przedstawione zostały struktury organizacyjne rolnictwa oraz formy doradztwa jakie występują w Saksonii i Hesji - czyli landach o zupełnie odmiennych tradycjach ustrojowych. Saksonia jest landem byłej NRD, w której doszło do sporych zmiany w efekcie restrukturyzacji rolnictwa w 1991 roku. Grunty państwowe zostały poddane procesowi prywatyzacji, grunty, które pochodziły z wkładów spółdzielców, którzy byli członkami natychmiast zostały zwrócone do poprzednich właścicieli. Efektem przeprowadzenia restrukturyzacji było powstanie tam nowych form własności rolnej, które już od dawna funkcjonowały w Hesji, landzie, który miał ugruntowane zwyczaje w tym zakresie. Dalsza część tego wypracowania postara się w pełni odpowiedzieć na pytania: jakie są te formy organizacyjne, jaką rolę w strukturze organizacyjnej pełni doradztwo rolnicze oraz jak wygląda to po transformacji ustrojowej przeprowadzonej w Saksonii.
SAKSONIA
Na dzień dzisiejszy w Saksonii powierzchnie użytkowane wynoszą 918.000 ha gruntów rolnych i 496.000 gruntów leśnych natomiast 7.000 ha to wody. Jak podają wyniki badań w 1995 roku było tam 7.847 gospodarstw rolnych, które stanowiły tak główne jak i uboczne źródło zarobków. Saksonia centralnym punktem swojej polityki pomocy finansowej zrobiła umacnianie terytoriów o słabej strukturze, a w szczególności terenów wiejskich mając na uwadze poprawienie tam warunków naturalnych, gospodarczych, socjalnych oraz kulturalnych, tak żeby dorównywały pozostałym obszarom.
Dzięki programowi "Rolnictwo Ekologiczne, w Saksonii udaje się wykonywać uchwały Wspólnoty Europejskiej w obszarze rolnictwa ekologicznego. W programie uczestniczy ponad dwie trzecie całej powierzchni uprawnej Saksonii.
Organizacyjna budowa rolnictwa w Saksonii
Urzędem pełniącym funkcję nadrzędną nad regionalnym urzędem rolnictwa ma być na poziomie landu Ministerstwo do spraw Środowiska i Rolnictwa - SMUL. Ma ono zajmować się bardzo rozległym zakresem spraw, w tym między innymi podstawowymi zagadnieniami polityki rolnej, leśnictwa oraz środowiska (należą do nich kwestie ponadregionalne a także międzynarodowe), a także prawem rolnym , rozwojem terenów wiejskich, układem przestrzennym, planowaniem krajowym oraz regionalnym, zagospodarowaniem wód, likwidowaniem ścieków, budowaniem dróg wodnych; gospodarowaniem odpadami, ochroną gruntów; pomiarami geofizycznymi oraz gleboznawczymi, ochroną przed szkodliwymi emisjami, techniczną ochroną środowiska, ochroną przyrody jak również pielęgnacja krajobrazu; ekologią oraz planowaniem krajobrazu, rozwojem terenów wiejskich, nowym układem terenów rolnych, melioracjami oraz budową dróg na terenach wiejskich, budowa agrarną, poparciem dla rolnictwa, obrotem gruntami, dzierżawą; sprawami socjalnymi rolnictwa, nauczaniem oraz dokształcaniem a także gospodarką leśną.
Na rysunku nr 1 ukazano jakie powiązania występują pomiędzy Ministerstwem ds. Środowiska i Rolnictwa SMUL a urzędem regionalnym, którym jest Wydział Rolnictwa w mieście Chemnitz a także dwudziestoma dwoma Państwowymi (powiatowymi) Urzędami ds. Rolnictwa.
Pozycję nadrzędną do reszty referatów Urzędu Regionalnego wykonuje Wydział 8. Do zakresu jego obowiązków za wyjątkiem kwestii podstawowych, do których należy zarządzanie Wydziałem zalicza się profesjonalna oraz służbowa opieka nad podporządkowanymi mu Urzędami Powiatowymi ds. Rolnictwa, współdziałanie w kwestiach cywilnych Urzędów Powiatowych, planowanie oraz koordynacja doradztwa rolniczego, wykonywanie przepisów prawnych, które dotyczą strategicznego zabezpieczenia żywności, wspólne działanie w zarządzaniu akcjami w momencie katastrof a także klęsk żywiołowych itp.
W Wydziale Rolnictwa działają cztery Referaty 81 - 84. Mają one bardzo duży obszar działań. Zajmują się one wszystkimi kwestiami powiązanymi z rolnictwem zaczynając od prawa poprzez zarządzanie, budżet, budowę agrarną, ekonomikę gospodarstw, doradztwo, kształcenie oraz dokształcanie, ekologię aż do produkcji rolniczej oraz marketingu produktów rolnych. Dodatkowo każdemu referatowi przypisano wybrany obszar obowiązków powiązany ze swoją nadrzędnością w stosunku do Powiatowych Urzędów ds. Rolnictwa.
W konstrukcji organizacyjnej rolnictwa w Saksonii ważną rolę grają Powiatowe Urzędy ds. Rolnictwa. Obecnie działają dwadzieścia dwa i mają bardzo podobne obszary postępowania. W działających w nich Wydziałach do spraw Doradztwa Rolniczego zatrudniani są doradcy z różnych dziedzin, którzy współpracują w różny sposób z rolnikami.
Poniżej podane zostały obszary funkcjonowania Wydziałów Państwowych Urzędów ds. Rolnictwa na przykładzie urzędu w Niesky.
Wydział ds. Wspierania i Zarządzania Rolnictwem
Zespół ds. płatności bezpośrednich
- Udziela doradztwa w dziedzinie tworzenia wniosków dotyczących płatności bezpośrednie:
- - udziela dopłathektarowych do uprawianych zbóż, roślin oleistych a także wysokobiałkowych,
- - udziela wsparcia finansowegoza wyłączenie ziem z produkcji żywnościowej oraz paszowej (czyli tzw. odłogowanie),
- - stosuje premię wołową,
- - daje premie za krowy "mamki",
- - udziela dopłat do "paliwa rolniczego".
- Przygotowuje wnioski z prośbą o dofinansowanie należące się programu pomocowego jakim jest "Rolnictwo przyjazne środowisku (ekologiczne) w Saksonii".
- Robi zadań kontrolne w gospodarstwach rolnych ( sprawdza czy wnioski o dofinansowanie są poparte rzeczywistą sytuacją)
Zespół ds. obrotu gruntami i dzierżawą
- rozpowszechnia zezwolenia w oparciu o przepisy o gospodarce gruntami.
- Zajmuje się postępowaniem reklamacyjnym opierając się o przepisy o dzierżawie gruntów.
- Prowadzi działania w sprawach osiedlania się
Wydział ds. Doradztwa Rolniczego
Zespół ds. organizacji produkcji w gospodarstwach rolnych
- Prowadzi doradztwo, które dotyczy poprawy efektywności produkcji oraz marketingu w gospodarstwach rolnych.
- Sporządza plany rozwoju gospodarstw, plany inwestycyjne, finansowe oraz wiele innych
Zespół ds. produkcji rolniczej i marketingu
Produkcja roślinna
- Zajmuje się doradztwem w kwestiach płodozmianu, stabilności plonowania, ewidencji upraw oraz dotacji bezpośrednich - płatności kompensacyjnych
- Zajmuje się rolnictwem ekologicznym
- Nawożeniem oraz ochroną roślin
- Odmianoznawstwo roślin uprawnych
Produkcja zwierzęca
- Zajmuje się doradztwem w kwestiach jakości paszy a także używanych technologii
- Ustala dawki pokarmowe
- Dba o to żeby zwierzęta użytkowe były we właściwy sposób utrzymywane
- Dba o poprawę jakości mleka
Zespół doradztwa specjalistycznego
Żywienie i prowadzenie gospodarstw domowych
- Doradza w kwestiach przetwórstwa oraz konserwowania produktów rolnych
- Zajmuje się zdrową żywnością zarówno dla dzieci jak i dla dorosłych
- Do jego kompetencji należy pomaganie kobietom mieszkającym na wsi w zakresie programu rozwoju obszarów wiejskich
- Zajmuje się prowadzeniem ewidencji finansowej gospodarstw domowych
- Organizuje programy szkoleń dla gospodyń domowych zamieszkałych na obszarach wiejskich a także dla reszty chętnych
Kształcenie i oświata pozaszkolna
- Prowadzenie doradztwa dla gospodarstw wiejskich, które dotyczyć ma kształcenia w obszarze rolnictwa łącznie z gospodarstwem domowym
- Ma zajmować się doradztwem w kwestii kształcenia osób, które będą przejmować gospodarstwa czyli następców
- Douczanie rolników
- Uznawanie organizacji nauczających / kwalifikacji wykładowców
- Organizowanie programów szkoleń dla chętnych producentów rolnych
Budownictwo i technika w rolnictwie
- Prowadzenie doradztwa dla gospodarstw wiejskich, które ma dotyczyć poprawienia się spraw produkcyjnych, oszczędności energii oraz kosztów
- Do jego kompetencji należy budowanie a także unowocześnianie budynków oraz urządzeń
- Wystawia ocenę kosztów budowlanych
- Udziela doradztwa technicznego
Sprawy socjalne - organizacja wypoczynku na wsi
- Doradza w obszarze przyznawania dopłat oraz pomocy dla ludzi uprawiających rolę w podeszłym wieku
- Wypoczynek na wsi
- Dba o zachowanie podstawowej egzystencji kobiet żyjących na wsiach
HESJA
Hesja położona jest na granicy sześciu landów, samym centrum Niemiec. Możemy tu zaobserwować stykanie się zarówno rozległych terenów, które pokrywa roślinnością jak i zwarte obszary o charakterze przemysłowym. Takiego zjawiska nie zaobserwujemy w żadnym innym landzie. Rolnicza część pokrywa 45 % całej powierzchni użytkowej.
Struktura organizacyjna rolnictwa w Hesji jest stworzona w ten sposób, że najwyższą funkcję nad resztą urzędów pełni Heski Krajowy Urząd ds. Rozwoju Regionalnego i Rolnictwa HLRL .
Urząd ten z kolei podległy jest dwóm ministerstwom: Heskiemu Ministerstwu ds. Środowiska, Rolnictwa i Lasów a także Heskiemu Ministerstwu ds. Gospodarki, Transportu i Rozwoju Kraju.
HLRL, jak też wszystkie urzędy które są mu podporządkowane postawiły sobie za cel, że będą prowadziły oraz koordynowały zadania jak również projekty zgodnie z założeniami jakie wynikają z ustawy, mając na uwadze umocnienie regionu heskiego jak również poprawienie sytuacji życiowej jaka panuje wśród jego mieszkańców. Jako organ władzy krajowej skierowany na wykonywanie usług HLRL zajmuje się koordynacją oraz udzielaniem pomocy dla odpowiednich działów szesnastu podporządkowanych sobie Urzędom Rozwoju Regionalnego, Pielęgnacji Krajobrazu i Rolnictwa (ÄRLL) a także w ośmiu jednostkom specjalistycznym w regionie. W kwestiach doradztwa HLRL wspomaga Krajowa Komisja ds. Rolnictwa (LAA).
Jest to grupa bardzo honorowa, którą wybierają albo obsadzają związki zawodowe rolników (zarówno rolników, ogrodników, winiarzy, itd.) Jako człon, który łączy administrację rozwoju regionalnego z organizacjami zawodowymi posiada ona prawo do wspólnego działania we wszelakich zadaniach, które dotyczyć będą udzielania wsparcia rolnictwu na poziomie kraju (landu) a także projektowaniu aktów prawnych, które dotyczyć będą rolnictwa.
Bardzo ważną funkcję w budowie HLRL odgrywa Referat 21 zatytułowany "Kształcenie i doradztwo". Podzielony jest on na trzy duże działy tematyczne. Są to: "Doradztwo i kształcenie dorosłych", "Szkolnictwo rolnicze", "Kształcenie zawodowe" z kierunkami: ogrodnictwo, winiarstwo, rolnictwo oraz gospodarka budżetowa. Wybrani drogą urzędową doradcy, którzy posiadają wymaganą wiedzę w obszarze nauczania zawodowego mają wspierać oraz nadzorować kształcenie zawodowe wśród rolników w jednostkach kształceniowych, które cieszą się uznaniem.
W kwestii doradztwa jak również fachowego rolniczego dokształcania osób dorosłych, referat 21 jest bardzo koncepcyjny oraz koordynujący. W przypadku opłat za doradztwo pobiera się je tylko w przypadku porad specjalistycznych. Prowadzenie doradztwa w kwestiach dotyczących ochrony środowiska, ochrony przyrody, ochrony roślin, ekonomiki socjalnej a także doradztwa informującego o możliwościach kształcenia oraz dokształcania jest darmowe.
W dokształcaniu osób dorosłych najczęściej używanymi i proponowanymi metodami jest organizowanie z reguły w miesiącach zimowych wykładów i seminariów, które odbywają się w Urzędach ds. Rozwoju Regionalnego, Pielęgnacji Krajobrazu i Rolnictwa. Polecane są również specjalne kursy dla rolników, dla których rolnictwo jest dodatkowym źródłem utrzymania a także doradztwo grupowe, które ma formę kółek tematycznych.
Urzędy ds. Rozwoju Regionalnego, Pielęgnacji Krajobrazu i Rolnictwa (ÄRLL)
Po przeprowadzeniu reformy struktury agrarnej w roku 1993 utworzyło się szesnaście Urzędów ds. Rozwoju Regionalnego, Pielęgnacji Krajobrazu i Rolnictwa - ÄRLL . Urzędy te mają szeroki dostęp do ludzi przez co mogą służyć im pomocą, zwłaszcza ludności zamieszkującej tereny wiejskie. Do licznych kompetencji urzędów ÄRLL poza wypełnianiem zadań zgodnie z założeniami, przewidzianymi ustawami oraz prowadzeniem doradztwa, należy także realizowanie rozległych programów pomocowych.
Omawiane na początku izby rolnicze odgrywają ważną rolę w pełnieniu doradztwa. Ich głównym zadaniem jest udzielanie pomocy a także opieka nad rolnictwem, leśnictwem jak również ogrodnictwem. Współdziałają precyzyjnie z fachowymi wydziałami państwowymi oraz wszelakimi istotnymi instytucjami wysokiej klasy na stopniu federacji oraz landu. Kwestie jakie poruszane są w izbach rolniczych są stale zmieniane, z racji tego, że wymagają ciągłych aktualizacji w zależności od zapotrzebowania rynku rolnego. Na liście dzisiejszych zadań izb rolniczych znalazły się między innymi:
- Prowadzenie doradztwa w kwestiach gospodarczych dla zakładów rolniczych oraz ogrodniczych
- Nauczanie oraz douczanie w tzw. "zielonych zawodach"
- Zajmuje się rzeczoznawstwem
- Prowadzenie doradztwa dla zarządzających oraz sądów w kwestiach zajmujących się rolnictwem
- Sporządzanie Informacji oraz analiz rynkowych dla wytwórców oraz konsumentów
- Utrzymywanie czynnej współpracy w kwestiach ochrony przyrody oraz środowiska
- Zajmuje się sporządzaniem notowań cen
- Wprowadza działania pomocowe w obszarze reformy agrarnej Wspólnoty Europejskiej
Funkcjonowanie Doradczego koła roboczego w Hesji
Żeby zapewnić długotrwałe istnienie tak gospodarstwom jak i dla dochodów rodzinom rolników, rolnictwo powinno nadążyć za rosnącymi wymaganiami techniczno-produkcyjnymi, rynkowymi oraz ekologicznymi. Dlatego ciągle wzrasta zapotrzebowanie na profesjonalne informacje i analizy korporacyjne. Heski zarząd rozwoju regionalnego proponuje w Urzędach ds. Rozwoju Regionalnego, Pielęgnacji Krajobrazu i Rolnictwa tzw. - doradcze koła robocze. Są to specyficzne formy pracy grupowej rozłożonej na długie terminy. Takie koła powstają w celu poruszania określonych kwestii, tak żeby obszar zainteresowań uczestniczących w nim osób był taki sam.
Koła te tworzą zamknięte kręgi, których uczestnicy wymieniają poglądy, które dotyczą prowadzonych przez siebie gospodarstw . Pieczę nad owym przedsięwzięciem pełnią kompetentni doradcy Urzędów. Uczestniczenie w kole doradczym jest płatne a ceny są różne w zależności od formy doradztwa.
- Koło doradcze Typ A:wkład za udział wynosi 100,00 DM na rok
- Rocznie odbywa się około czterech spotkań
- Analizy branżowe pojedyncze i grupowe
- Rozmowy - oceny w ramach doradztwa grupowego
- Koło doradcze Typ B:składka członkowska wynosi 750,00 DM za rok
- W ciągu roku odbywa się około sześciu spotkań
- Analizy branżowe pojedyncze i grupowe
- Rozmowy - oceny w ramach doradztwa grupowego
- Prowadzenie doradztwa techniczno-produkcyjnego oraz gospodarczego dla wybranych zakładów/gospodarstw
- Inspekcja prowadzenia ksiąg
- Przygotowuje oraz pomaga przy wybranych momentach rozwoju gospodarczego
Urzędy ds. Rozwoju Regionalnego, Pielęgnacji Krajobrazu i Rolnictwa działające w Hesji zajmowały się trzydziestoma siedmioma kołami doradczymi jeszcze w sierpniu 1996 roku.
Koła postawiły sobie za główny cel swojej pracy zagwarantowanie promocji gospodarczej gospodarstw krajów będących członkami Wspólnoty Europejskiej. Najważniejszą część pracy stanowi dynamiczna wymiana spostrzeżeń pomiędzy uczestnikami. Stanowi ona impuls do zwalczania problemów wybranych gospodarstw.
Opracowano na podstawie:
Problemy Integracji Rolnictwa, informacje otrzymane z Wydz. Rolnictwa Regierungspräsidium w Chemnitz i Urzędu ds. Rolnictwa w Niesky "Zahlen und Fakten", internet
