Organizacje międzynarodowe

Spis treści

Wstęp

Rozdział I

Teoria organizacji międzynarodowej

1.1. Funkcje, podział i pojecie światowych organizacji.

1.2. Opis międzynarodowej instytucji finansowej

Rozdział II

Międzynarodowy Fundusz Walutowy (MFW)

2.1. Początek i sens MFW 

2.2. Dążenia i funkcje MFW 

2.3. Pokłady finansowe i aktywność kredytowa MFW 

2.4. Konstrukcja organizacyjna i rodzaje przynależności w MFW

2.5. Współdziałanie Polski z MFW

Rozdział III

Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju (Bank Światowy)

3.1. Narodziny i dążenia Banku Światowego

3.2. Konstrukcja organizacyjna Banku Światowego

3.3. Aktywność kredytowa Banku Światowego

3.4. Polska a Bank Światowy

Rozdział IV

Lokalne organizacje finansowe

4.1. Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju (EBOR)

4.2. Polska a EBOR

4.3. Europejski Bank Inwestycyjny

4.4. Współdziałanie Polski z Europejskim Bankiem Inwestycyjnym

Zakończenie

Wstęp

Poniższa praca ma służyć ukazaniu i przybliżeniu wszelkich zagadnień, które dotyczą powstania, istoty oraz ogólnych założeń wyszczególnionych organizacji pieniężnych. W pracy tej zaznaczono także udział naszego kraju w owych organizacjach.

Pierwszy rozdział ma przedstawić ogólnie, w teorii najważniejsze zasady funkcjonowania instytucji międzynarodowej. Ukazano funkcje, które są spełniane przez owe organizacje na świecie i ich właściwą klasyfikację. Dalej omówione zostało pojecie oraz istota finansowej instytucji międzynarodowej.

W rozdziałach następnych ukazane zostały instytucje finansowe istniejące na świecie, które w latach 90 - tych były ogromną inspiracją dla procesów przemian gospodarki naszego kraju. Wymienione więc zostały w kolejności: Międzynarodowy Fundusz Walutowy, Bank Światowy, Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju, Europejski Bank Inwestycyjny. Omówiony został tu sposób powstania owych instytucji, ich istota, najważniejsze cele do osiągnięcia i funkcje, które pełnią. Ukazane zostały zasady zostania członkiem, oraz proces podejmowania decyzji. Szczególną uwagę zwrócono na zaznaczenie współpracy naszego kraju z wymienionymi powyżej organizacjami międzynarodowymi.

Wszelkie dane użyte w tej pracy, jak i poszczególne definicje zostały zaczerpnięte z odpowiedniej literatury, oraz artykułów internetowych dotyczących międzynarodowych instytucji finansowych.

Rozdział I

Teoria międzynarodowej organizacji

1.1. Funkcje, podział i pojęcie światowych organizacji

Organizacja - słowo to wywodzi się z następujących języków: gr. organon - co oznaczało narząd, narzędzie; łac. organum, czyli narzędzie. Najbliższy współczesnej definicji jest średniowieczna łac. definicja terminu organisatio ( urządzenie, układ, budowę organizmu).

Obecnie dostępne słowniki i encyklopedie termin ów tłumaczą na kilka sposobów:

• Organizacja jako organizowanie, czyli zakładanie, stymulowanie, urządzanie, podporządkowanie, układanie, itd. (znaczenie czynnościowe)
• Organizacja to przymiot przedmiotu ( obiektu), będąca skutkiem zorganizowania, nazwana zorganizowaniem ( znaczenie atrybutowe). Uwaga nasza zwrócona zostaje na "ustrój przedmiotu złożonego, układ jego wewnętrznych zależności", czyli konstrukcję.
• Organizacja to obiekt regularny ( znaczenie przedmiotowe)

We wszystkich tych znaczeniach termin ten stosowany jest w sferze międzynarodowej. Określa się nim działania porządkujące, unormowujące stosunki miedzy państwami, jak i ich efektów. Jednakowoż nieliczne tylko starania organizacyjne w odniesieniach międzynarodowych dają wynik w postaci utworzonej, precyzyjnie zrozumianej organizacji międzynarodowej.

Organizacje międzynarodowe definiowane są zwykle w wymowie przedmiotowej, nawiązuje się tu do ujęcia zwyczajowego i socjologicznego organizacji społecznej, jako grupy celowej, która jest zrzeszeniem zmierzającym do wykonania postawionych sobie zadań w sposób konsekwentny. Organizacją międzynarodową nazywamy z reguły celowy wszechstronny sojusz państw, który jest nie tylko poprawnie zorganizowany, ale i odpowiednio zinstytucjonalizowany.

Podstawą prawną organizacji jest statut (czasem nosi nazwę konstytucji). Przyjęte jest, że organizacje międzynarodowe muszą sprawować następujące funkcje:

1. funkcje regulacyjne - polegają na ustalaniu norm i wzorców o istocie moralnej, politycznej, prawnej, mają one odpowiednio kształtować sposób postępowania osób uczestniczących w odniesieniach międzynarodowych;

2. funkcje kontrolne - polegają na sprawdzaniu stanu faktycznego oraz na porównaniu go z treścią norm i wzorców, by przystosować do nich postępowanie członków stosunków międzynarodowych;

3. funkcje operacyjne - polegają na frontalnym świadczeniu przez organizację rozmaitych usług na podstawie jej własnych orzeczeń, przy pomocy własnych zasobów.

Fundamentalna rola organizacji międzynarodowych wiąże się z wywieraniem wpływu na własne środowisko:

polityka członków, stan i rozwój spraw należących do ich uprawnień. Dlatego powinny one dysponować inną od ilości swych członków osobowość. Jest ona warunkiem posiadania przez dowolną organizację osobowości prawnej. Mają również władzę nad swymi członkami. Im bardziej podejmowane decyzje dotyczą fertycznych interesów państw członkowskich, tym większą.

Występuje duże zróżnicowanie Organizacji międzynarodowych. Różni je liczba uczestników, zakres terytorialny i przedmiotowy rodzaj aktywności, funkcje, stopień progresji struktur indywidualnych, moc działania na środowisko zewnętrzne i znaczenie w stosunkach międzynarodowych . Każda z wyżej wymienionych cech może dla tych organizacji zostać uznana kryterium podziału. W pracy tej ograniczono się jedynie do ukazania fundamentalnych różnic występujących miedzy organizacji.

Uznając za kryterium zakres członkowstwa można wyodrębnić:

1. organizacje powszechne - tj. stojące otworem dla każdego państwa; zostanie członkiem takiej organizacji jest dość proste i powszechne; w 1999 r. równały się one około 14% organizacji. Odpowiednimi przykładami organizacji powszechnych są te, które tworzą system Narodów Zjednoczonych, a więc: Organizacja Narodów Zjednoczonych (ONZ), Światowa Organizacja Zdrowia (WHO), Organizacja do spraw Oświaty, Nauki i Kultury (UNESCO), Bank Światowy, Międzynarodowy Fundusz Walutowy (MFW), Międzynarodowa Organizacja Pracy(MOP), Międzynarodowy Związek Telekomunikacyjny (ITU), Powszechny Związek Pocztowy (UPU), Światowa Organizacja Meteorologiczna (WMO) Organizacja do Spraw Wyżywienia i Rolnictwa (FAO);

2. organizacje regionalne - tj. te, które udostępnione są dla państwom z konkretnego rejonu; w 1999 roku równały się one prawie 72% organizacji, przykładem mogą być: Rada Europy, Organizacja Paktu Północnoatlantyckiego (NATO), Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu (EFTA), Unii Zachodnioeuropejskiej (UZE), Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (OBWE), Organizacja Państw Amerykańskich (OPA), Organizacje Jedności Afrykańskiej (OJA), Liga Państw Arabskich (LPA), Stowarzyszenie Narodów Azji Południowo-Wschodniej (ASEAN);

3. organizacje niezwiązane z żadnym rejonem - tj. te, które rekrutują niewielką grupę państw, które pochodzić mogą z różnych kontynentów, na podstawie uzgodnionych zasad przyjmowania; w 1999 r. równały się 14% organizacji, należą do nich m.in. Organizacja Państw Eksportujących Ropę Naftową (OPEC) i Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD).

Biorąc za kryterium przedmiotowy zakres obowiązków organizacje można podzielić na dwie grupy :

1. organizacje wszechstronne (ogólne, uniwersalne) - posiadają obszerny zakres obowiązków - obejmuje on różnorodne kręgi i dziedziny życia; stanowią one nieznaczny zespół organizacji, zaliczyć tutaj można następujące organizacje: ONZ, OPA, OJA, LPA; z zastrzeżeniem zaś ewentualnie: Wspólnotę Europejską, Radę Europy i OBWE;

2. organizacje wyspecjalizowane (funkcjonalne) - ich zakres kompetencji jest ograniczony; pełnią one specjalne funkcje w konkretnym obszarze życia społecznego; jest to grupa organizacji dominująca liczebnie; biorąc za kryterium obszar życia w której owe organizacje działają, wyodrębniamy ich następujące podgrupy:

a) organizacje gospodarcze:

EFTA, Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali (EWWiS), Światowa Organizacja Handlu (WTO), Międzynarodowe Stowarzyszenie Rozwoju (IDA), Międzynarodowego Funduszu Rozwoju Rolnictwa (IFAD), Organizacja Narodów Zjednoczonych do spraw Rozwoju Przemysłu (UNIDO) w tym również organizacje finansowe: MFW, Bank Światowy, Międzynarodowe Towarzystwo Finansowe (IFC);

b) organizacje polityczno-wojskowe:

NATO, UZE;

c) organizacje sfery socjalnej:

WHO, MOP;

d) organizacje dziedziny kultury:

UNESCO;

e) organizacje techniczne:

UPU, ITU, Organizacja Międzynarodowego Lotnictwa Cywilnego (ICAO), Międzynarodowa Organizacja Morska (IMO), WMO.

Wyróżnić można również :

• organizacje integracyjne,których celem jest rozpoczynanie i rozwiązywanie procesu uwspólnotowienia w danych dziedzinach (głównie zaś w sferze gospodarczej); mają zwykle zasięg regionalny, przeważająca ich część realizuje początkowe etapy integracji.
• organizacje nieposiadające takiego charakteru.

1.2. Opis międzynarodowej instytucji finansowej

Organizacje międzynarodowe - powszechnie uznawane są za członków stosunków międzynarodowych. Jest tak dlatego, że są one kompleksowo odrębne od państw członkowskich - dysponują w stosunku do całej grupy niezawisłością.

Działania organizacji i jej orzeczenia są wypadkową oczekiwań członków, a nie ich sumą, są również skutkiem rozmaitych innych czynników np. politycznych czy instytucjonalnych.

Organizacje międzynarodowe posiadają możliwość rozporządzania podmiotowością prawno - międzynarodową. Jej zakres uległ ograniczeniu i równocześnie jest rozróżnialny w każdej organizacji, posiada naturę uboczną w porównaniu z państwami.

Instytucja, która pełni funkcję podmiotu przeprowadzającego operacje finansowe w gospodarce, posiadająca zasięg międzynarodowy, jest zatem Międzynarodową organizacją finansową. Jej podstawowym celem jest przeprowadzanie w państwach swych członków operacji finansowych. Zaś państwa członkowskie takiej organizacji wpłacają kapitał założycielski, który jest konieczny do jej założenia.

Finansowe organizacje międzynarodowe są funkcjonalną (wyspecjalizowaną) instytucją posiadającą ograniczony zakres obowiązków, spełniającą funkcje w ustalonym obszarze życia społeczno-gospodarczego. Wspomagają one finansowo swych członków, służąc udzielaniem rozmaitych kredytów i pożyczek. Konsultują również prowadzenie inwestycji, politykę makroekonomiczną i inne sprawy finansowe.

Omówione tutaj szczegółowo zostaną następujące światowe organizacje finansowe:

Międzynarodowy Fundusz Walutowy,

Bank Światowy,

Europejski Bank Odbudowy i rozwoju,

Europejski Bank Inwestycyjny.

Organizacja posiada wielostronny charakter, co znaczy, że w jej skład powinny wchodzić przynajmniej trzy państwa. Następną cechą organizacji jest władanie przez nią stałymi organami. W swym podstawowym kształcie istnieje ona i pracuje w formie systemu trwałych organów, które wespół podejmują postawione przed nią cele. W takich ramach toczą się wszelkie procesy podejmowania decyzji i uzgadniania stanowisk. To owe organy dzielą z ramienia organizacji i działają w jej imieniu, w ramach posiadanych prerogatyw.

Rdzeń organizacji prezentowany jest przez stałe organy, powoływane na pewien, ustalony czas, lub nieokreślony. Posiadają ustalony skład i kompetencje, stałe terminy narad z wiadomym mechanizmem ogłaszania decyzji. Znaczy to, że ich egzystencja, praca i działanie zostało na stałe stymulowane przez stosowne systemy zasad, norm i wzorców, przyjętych przez państwa jako pewne.

Kryterium minimalnym, by uznać związek państw za organizację bierze się zwykle istnienie dwóch organów:

• międzynarodowego organu plenarnego (zbierającego się z właściwą regularnością)
• stałego sekretariatu (odróżnia organizację od konferencji lub ich serii, gdy personel administracyjny nie działa między posiedzeniami.)

Niebagatelnym czynnikiem będącym warunkiem zaliczenia związku państw do plejady organizacji międzynarodowych jest także, powołanie jej na rudymencie umowy międzynarodowej, która może być jednocześnie statutem organizacji.

Rozdział II

Międzynarodowy Fundusz Walutowy (MFW)

2.1. Początek i sens MFW

W latach 30 - tych ubiegłego wieku pojawiła się idea stworzenia międzynarodowej organizacji, która miałaby stabilizować kursy walutowe oraz regulować zasady działania międzynarodowego rynku walutowego. Został wtedy wysunięty projekt stworzenia unii płatniczej, następnie zaś organizacji finansowych międzynarodowych, które miałyby posługiwać się jedną jednostką monetarną, "bancorem", która w zastępstwie złota miałaby zostać pieniądzem światowym. Z pomysłem tym wyszedł John M. Keynes, ale do jego realizacji nie doszło. Przyczynkiem do tego był kryzys gospodarczy, który zmusił państwa preferujące gospodarkę kapitalistyczną, do stworzenia organizacji międzynarodowej, która miałaby przeciwdziałać zawirowaniom na rynku walutowym. Statut organizacji opracowywano, w czasie II wojny światowej, równolegle w dwóch krajach:

• w Wielkiej Brytanii - Plan Keynesa
• w Stanach Zjednoczonych - Plan White'a

Plan Brytyjczyka oparty był na budowie unii clearing'owej, w której ramach wszystkim krajom zostałaby rozdana kwota równa 75% wartości średnich rocznych obrotów handlowych. Powrócił on tutaj znów do koncepcji kreacji pieniądza narodowego noszącego nazwę "bancor", który miałby zastąpić złoto i służyć rozliczaniu bilansów płatniczych państw członkowski. Jeden "bancor" miał mieć ustaloną stałą zawartość złota, czyli uzgodniony kurs w złocie. Tym samym ustalono by stałe parytety dla nowej jednostki, tworząc jednocześnie podstawy systemu stałych kursów walutowych. Dopuszczalne przez ów system byłoby jednorazowe podwyższenie kursu walut obcych w stosunku do krajowej, nie przekraczająca wysokości 5%, gdyby dewaluacja była głębsza, to musiałaby uzyskać zgodę unii clearlingowej.

Plan White'a - tu ideą było stworzenie międzynarodowego funduszu walutowego, systemu dewizowo-złotego, gdzie rolę pieniądza obok złota odgrywałyby wymienialne na nie waluty narodowe. Zaproponowany projekt zakładał utworzenie funduszu, który w połowie składać miałby się z wkładów krajów członkowskich, wnoszony zależnie od sytuacji gospodarczej, w 10-25% w złocie, w 25-40% w walucie narodowej i po części z kredytów.

Kredyty walutowe można byłoby udzielać do wysokości wkładu członkowskiego danego państwa, a przeznaczać tylko na zniwelowanie deficytu bilansu płatniczego. Jeśli zaś jakiś kraj przekroczyłby swą kwotę , by sfinansować własny deficyt bilansu płatniczego, to mógłby uzyskać kredyt walutowy tylko wówczas, gdyby zobowiązał się poddać odpowiednim rygorom, które prowadziłyby do poprawy równowagi w bilansie płatniczym. Amerykański Departament Skarbu w 1941 roku sporządził notę na temat zagadnień monetarnych i finansowych, zlecając stworzenie funduszu międzynarodowego. W 1942 r. z polecenia prezydenta USA Franklina Delano Roosvelta wyłoniona została komisja, której zadaniem było przygotowanie właściwej oferty. W 1943 r. ofertę, która dotyczyła stworzenia międzynarodowej organizacji walutowej zaprezentowano ministrom finansów krajów kapitalistycznych. Rozmowy między ministrami sprawiły, że stworzono wspólny projekt ustanowienia międzynarodowego Funduszu Walutowego (MFW) . W dniach 1-22 lipca 1944 roku, w Bretton Woods w stanie New Hampshire w USA, doszło do zwołania konferencji założycielskiej MFW. Czterdzieści cztery państwa świata zostały sygnatariuszami MFW. Status Międzynarodowego Funduszu Walutowego nabrał ważności 27 grudnia 1945 r. po ratyfikacji dokonanej przez 29 państw, które były uczestnikami konferencji walutowej i dostarczyły 80% kapitału zakładowego MFW. 8 marca 1946 roku odbyła się inauguracyjna sesja organu plenarnego MFW, a sam fundusz rozpoczął działalność dopiero od 1 marca 1947 roku. W roku 1947 doszło do podpisania umowy z Organizacją Narodów Zjednoczonych i MFW stał się organizacją wyspecjalizowaną systemu ONZ .

Na konferencji w Bretton Woods ostatecznie zwyciężył plan Amerykanina , w myśl którego homeostaza płatnicza krajów członkowskich miała zostać osiągnięta poprzez stosowanej właściwej polityki gospodarczej, do czego zobowiązane zostały kraje biorące udział w systemie, a nie jak to było z systemem waluty złotej, przy pomocy ograniczenia wymienialności walut czy działania tylko mechanizmów rynkowych.

pierwszym międzynarodowym systemem walutowym był właśnie system z Bretton Woods, w którym podstawą były następujące zasady:

• stabilność walutowa (dozwolone drgnięcia kursów tylko o +/- 1%);
• oznaczenie kursu walut w dolarach amerykańskich lub złocie;
• ewentualność zmiany kursu waluty po uzgodnieniu z Funduszem, jedynie przy zaburzeniach bilansu płatniczego.

Próbowano ustanowić nowy, powojenny ład polityczno - gospodarczy i rezultatem tych działań było utworzenie MFW, który miał zakłócać częste zmiany kursów walut i normować współdziałanie w kwestii polityki walutowej. Fundusz miał być częścią programu znacznie szerszego, który zmierzał ku utworzeniu stałego pokoju po II wojnie światowej, opierającego się na poprawnych ekonomicznych i politycznych stosunkach międzynarodowych. Centralą tego współdziałania miały być trzy organizacje międzynarodowe:

MFW

MBOiR

Międzynarodowa Organizacja Handlowa (GATT/WTO)

Od czasu utworzenia Funduszu ( ok. 60 lat) zawsze kierował nim Europejczyk, a na czele Banku Światowego, "siostrzanej" instytucji tego pierwszego od początku stoi Amerykanin. Grupa krajów rozwijających się, w kwietniu, napominała do zmiany tej zasady władze MFW i dokonania wyboru na stanowisko generalnego dyrektora "najlepszej osoby na to stanowisko, niezależnie od jej narodowości". Faworytem, stał się hiszpański ekonomista i prawnik Rodrigo Rato.

Rato posiada poparcie głównie Europy, ale i wielu państw Ameryki Łacińskiej. Spora znajomość Ameryki Łacińskiej była mu niezbędna w czasie finansowego załamania w Argentynie w 2003 roku, gdy firmy hiszpańskie funkcjonujące w tym państwie poniosły straty liczone w miliardach dolarów. Rato poparł Argentynę, wzywając tym samym przemysłowców do tego, by nie wycofywać się z kraju, posiadającego szansę na wyjście z kryzysu. Jeśli chodzi o Europę, to Rato od początku był sprzymierzeńcem Paktu na rzecz Stabilności i Rozwoju UE, który obliguje rządy do zmniejszenia deficytu budżetowego, obniżenia inflacji i utrzymania silnego euro. Pod przewodnictwem Rato Hiszpania wyzbyła się deficytu, który przez długi czas stanowiły największą bolączkę polityki gospodarczej Madrytu, zastąpiony został nadwyżką budżetową i kraj sprostał warunkom zakwalifikowania się do roli członka założyciela, twórcy wspólnej waluty europejskiej, euro. Gdy Rato stał na czele polityki gospodarczej, Hiszpania święciła triumfy ekonomiczne przez osiem lat, cały czas z tendencją wzrostową, powyżej średniej UE. Nawet wtedy, gdy zwyżka silniejszych gospodarczo państw załamywała się, w Hiszpanii trwała nieustannie dalej, osiągając w idealnym okresie 4 proc. a obecnie 2,4 proc. "Był najlepszym ministrem finansów we współczesnych dziejach Hiszpanii" - utrzymuje Gregorio Izquierdo z madryckiego Instytutu Badań Ekonomicznych .

5 maja tego samego roku Rada Administracyjna Międzynarodowego Funduszu Walutowego powołała Rodrigo Rato na stanowisko dyrektora generalnego tej instytucji. Wybrany został w dwóch etapach głosowania. Kadencja dyrektora generalnego MFW stanowi pięć lat .

2.2. Dążenia i funkcje MFW

Cele określono w artykule pierwszym MFW i zawarto w sześciu zadaniach, które mają stanowić wskazówki polityki i sposobów podejmowania decyzji tej organizacji międzynarodowej:

1. wspieranie międzynarodowego współdziałania walutowego przez trwałą instytucję, która wyposażona jest w aparat do poradnictwa i współdziałania w międzynarodowych sprawach walutowych;

2. umożliwienie rozwoju i spokojnego zwyżkowania wymiany międzynarodowej, a przez to dążenie do wspierania i utrzymywania odpowiedniej wysokości dochodu realnego i zatrudnienia oraz rozwoju zasobów produkcyjnych wszystkich członków, jako głównych wytycznych polityki gospodarczej;

3. pomaganie w zachowaniu trwałych walut, zachowanie systematycznych stosunków walutowych pomiędzy członkami i uniknięcia spadku siły nabywczej pieniądza krajowego w stosunku do innych walut w celach konkurencyjnych;

4. wspieranie w budowaniu uniwersalnego systemu regulowania koligacji w zakresie aktualnych kontraktów pomiędzy członkami i w pozbywaniu się ograniczeń zagranicznych środków płatniczych, które wstrzymując wzrastanie handlu światowego;

5. podparcie wiary w członków poprzez pozostawienie im do rozdysponowania środków Funduszu, przy właściwej gwarancji i umożliwieniu im dzięki temu naprawy niezdrowych odchyleń od ich bilansów płatniczych bez stosowania środków wpływających niekorzystnie na dobry rozwój gospodarki krajowej lub światowej;

6. Skracanie okresu trwania i minimalizacja stopnia braku równowagi w zestawieniu, wyrażającym w pieniądzu transakcje dokonane z zagranicą w określonym czasie ( bilans płatniczy) przez członków w obrotach światowych.

Dążąc do osiągnięcia tych celów, państwa członkowskie będące we współpracy z MFW i z sobą zobowiązane są do:

- prowadzenia swej polityki gospodarczej i finansowej w sposób, który pozwoliłby na utrzymanie zrównoważonego wzrostu gospodarczego,

- wspierania stabilizacji gospodarczej poprzez zapewnienie zorganizowanych warunków finansowych i gospodarczych,

- nie manipulowania kursem walutowym lub wykorzystywania międzynarodowego systemu walutowego do osiągnięcia niezasadnych pożytków konkurencyjnych do innych krajów,

- stosowania polityki kursu w zgodzie z zasadami określonymi w statucie MFW.

Wstąpienie do MFW zmuszało więc państwa członkowskie do zobowiązania się do ułatwienia wymiany handlowej. Prowadzić miało do tego uwielostronnienie rozliczeń, a więc tym samym wprowadzanie wymienialności walut i znoszenie ograniczeń dewizowych.

Aby handel rozwijał się na odpowiednim poziomie niezbędne jest wzajemne zaufanie do polityki walutowej kraju. Koniecznym wydawała się więc współpraca i doradztwo dla krajów członkowskich w sprawach, które dotyczyły ich polityki walutowej, a także uruchomienie międzynarodowej pomocy, niezbędnej do przywracania równowagi płatniczej i stabilizowania kursów. Dzięki temu Międzynarodowy Fundusz Walutowy został naczelną instytucją walutową spełniającą cztery ważne funkcje:

1. Regulacyjną - polegającą na stworzeniu forum współpracy i wielostronnych negocjacji, jeżeli chodzi o międzynarodowe stosunki walutowe

2. Kontrolną - nadzoruje ona czy wszystkie reguły ustanowione przez MFW są w odpowiedni sposób przestrzegane (reguły dotyczące, płatności międzynarodowych, wymienialności walut i polityki walutowej).

3. Operacyjną - MFW dostarcza państwom członkowskim środki finansowe, które pomagają w przestrzeganiu reguł postępowania przezeń ustanowionych, w czasie wyrównywania zachwiań bilansów płatniczych lub utrzymywania ich stałego poziomu.

4. Konsultacyjną - nadzór nad uzgodnionymi programami dostosowawczymi i wykorzystaniem kredytów zgodnie z wcześniej ustalonymi celami.

W Umowie o MFW przewidywano coś takiego jak okres przejściowy, uznając, że od razu po wojnie nie da się zrealizować postawionych sobie celów. Chodziło głównie o słabość gospodarczą krajów europejskich. Długość tego okresu nie została wprawdzie nigdzie zasygnalizowana, ale z pewnych sformułowań wynika, że zniesienia fundamentalnych ograniczeń walutowych w państwach członkowskich spodziewano się w ciągu pięciu lat od rozpoczęcia działalności MFW . Jak już wyżej zostało powiedziane Fundusz rozpoczął działalność w marcu 1947 roku, ale tak naprawdę wymienialność walut w krajach wysoko rozwiniętych Europy Zachodniej, a więc i uwielostronnienie obrotów płatniczych, stała się faktem dopiero w końcu lat pięćdziesiątych.

Istnieje swoboda w ustalaniu reguł kursów walut w danych krajach, jednak zgodnie ze statutem MFW ma nadzór nad polityką kursową w każdym państwie członkowskim. W jego ramach co jakiś czas odbywają się konsultacje z państwami członkowskimi, których wynikiem jest uzyskanie informacji ekonomicznych o każdym z tych państw. To łączy się nierozerwalnie z funkcją koordynacyjną MFW w międzynarodowej współpracy walutowej i międzynarodowym systemie walutowym. Nadzór sprawowany nad polityką kursową państw członkowskich przez Fundusz bierze pod uwagę głównie procesy dostosowawcze w zakresie bilansów płatniczych w skali światowej. Ów nadzór sprawowany jest przez Fundusz poprzez:

- cykliczną analizę polityki gospodarczej każdego kraju członkowskiego na tle innych krajów, także w stosunku do rozwoju gospodarczego, do jakiego doszło w innych krajach

- cykliczne rozmowy, których tematem jest sytuacja gospodarcza w świecie. Umożliwia wystosowanie oceny polityki gospodarczej i walutowej krajów członkowskich, a także analizę rozwoju gospodarki światowej.

MFW bierze udział w nadzorowaniu polityki gospodarczej na skalę międzynarodową poprzez opracowanie średnioterminowego scenariusza rozwoju gospodarczego oraz głównych jej wskaźników.

W zakresie prowadzonej koordynacji polityki kursowej MFW odbywa cykliczne, coroczne konsultacje z państwami członkowskimi. Dokonywana jest wówczas dogłębna analiza i ocena sytuacji w bilansie płatniczym oraz sytuacji gospodarczej krajów członkowskich, ich polityki fiskalnej, kursowej, budżetowej.

2.3. Pokłady finansowe i aktywność kredytowa MFW

Środki finansowe przeznaczone na działalność MFW pochodzą z trzech głównych źródeł. Pierwotnym środkiem są składki krajów członkowskich (kapitał zakładowy) funduszu. Wszystkie kraje należące do Międzynarodowego Funduszu mają wyznaczony udział członkowski, wyrażony w SDR- ach. Wypłaca się go z chwilą wstąpienia danego państwa do Funduszu, a jego wysokość i sposób w jaki będzie wypłacany określa Rada Gubernatorów. Kapitał zakładowy Funduszu jest konieczny do działalności operacyjnej MFW. Bez owego kapitału nie byłoby możliwości udzielania wsparcia krajom członkowskim. Ogromna wartość kwot wnoszonych jako kapitał zakładowy w działalności MFW, wynika z następujących przyczyn :

- kwota jest podstawą zasobów finansowych MFW;

- czerpanie z pomocy Funduszu jest uzgodnione współmiernie do wysokości kwoty każdego państwa członkowskiego;

- przydzielanie SDR dla krajów członkowskich odbywa się współmiernie do ich wpłat do kapitału zakładowego Funduszu;

- na podstawie wysokości kwoty oblicza się liczbę głosów poszczególnych członków;

- mianowani Dyrektorzy Wykonawczy pochodzą z państw, które posiadają najwyższe sumy.

Udziały członkowskie stanowią dwie części:

1. wpłacona MFW w międzynarodowych zasobach majątkowych (rezerwowych)

2. wpłacona w walucie własnej państwa członkowskiego

Obecnie wszystkie państwa członkowskie wpłacają w

SDR - ach lub walutach, pełniących funkcję rezerwowych, wyznaczonych przez MFW.

Nowi zaś członkowie tą część udziału wpłacają w wybranych przez Fundusz walutach innych krajów członkowskich, po ich uprzedniej zgodzie. Część udziałów, ta będąca wpłacaną w zasobach rezerwowych, powinna być ustalana z braniem pod uwagę średnich (posiadanych przez MFW) wpłat w zasobach rezerwowych odnoszący się do krajów członkowskich Funduszu oraz zasobów kraju ubiegającego się o członkostwo.

Wtórnym źródłem finansowania działalności Międzynarodowego Funduszu Walutowego jest wypuszczenie wewnętrznego środka płatniczego zaznaczonego w tym artykule skrótem SDR - ang. Special Driwing Right ( w wolnym tłumaczeniu znaczy: specjalne prawa ciągnienia).

Od 1970 roku uruchomiona została czasowa kreacja SDR

(waluty międzynarodowej tworzonej przez MFW, pełniącej rolę pieniądza fiducjarnego - czyli opartego na zaufaniu krajów członkowskich do nowych członków i pełniącego podstawowe funkcje pieniądza międzynarodowego oraz niewymagającego pokrycia).

Obecnie SDR na coraz większą skalę spełniają fundamentalne funkcje pieniądza międzynarodowego, tj. miernika wartości, środka wycofywanego z obrotu gospodarczego ( gdy nie ma zaufania do banków i ich wypłacalności) czyli tezauryzacji w warunkach światowych oraz środka płatniczego.

Dzieje się tak, mimo iż zmieniają się przepisy ich kreowania i wykorzystywania. Tymczasem są one nadal usilnie podporządkowywane fundamentalnym normom działania MFW, mimo że zmienia się aktualna wartość SDR. Nadal cała ewidencja Funduszu prowadzona jest w SDR- ach, o czym stanowią przepisy regulujące jego funkcjonowanie.

Maksymalny budżet w Funduszu posiadają Stany Zjednoczone (38 mld SDR w 2000 roku), dzięki czemu mają około 19% głosów.

Jeśli weźmiemy pod uwagę fakt, że fundamentalne decyzje w Międzynarodowym Funduszu Walutowym zapadają większością 85% głosów, co oznacza, że USA jest właścicielem w MFW tzw. ryglowanej większości głosów, czy własnego prawa weta. Kraje będące członkami Unii Europejskiej, jako blok, nabywają w MFW grupowe prawo weta. Ich połączona suma w MFW to mld SDR, co w przeliczeniu na głosy daje około 27%.

Do zasobów własnych wtórnych funduszu zaliczamy, obok SDR-ów, także dochody z lokat, funduszów powierniczych oraz emisji obligacji. W razie potrzeby zasoby własne Fundusz może uzupełniać zasobami pożyczonymi ( do tej pory zaciągał pożyczki w źródłach nieoficjalnych - skarby państwa , banki centralne np. w Szwajcarii czy Banku Rozrachunków Międzynarodowych.

Kwoty udziałowe członków są podstawowym źródłem finansowym dla MFW. Niektórzy członkowie zgodzili się w razie potrzeby pożyczać MFW dodatkowe środki, kiedy pojawia się światowe zapotrzebowanie w międzynarodowym systemie pieniężnym.

Możemy wyróżnić dwa źródła mogące służyć za uzupełnienie - suma dostępna dla MFW z takich źródeł wynosiła w 2002 roku 34 mld SDR; noszą one następujące nazwy:

1. General Arrangements to Borrow - GAB (Ogólne Porozumienie Pożyczkowe),

2. New Arragments to Borrow - NAB (Nowe Porozumienie pożyczkowe).

W Ogólnym Porozumieniu 11 krajów wysoko rozwiniętych ich banki centralne zadecydowały udzielić Funduszowi pożyczki wyszczególnionych walut na stopach procentowych rynkowych. Rozpoczęto je udzielać w 1962 roku, następnie zostały odnawiane, co 4 lub 5 lat, ostatnio w 1997 roku.

Po kryzysie finansowym w Meksyku w grudniu 1994 r. okazało się, że na przyszłość więcej środków potrzebnych będzie do sfinansowania kryzysów finansowych. W celu podwojenia środków dostępnych w ramach GAB uczestnicy szczytu G7 (7 krajów członkowskich MFW mających maksymalny procent głosów) w czerwcu 1995 r. doszli do wniosku, by wezwać kraje uprzemysłowione do kreowania sumy środków dla MFW. Rezultatem tego było utworzenie porozumienia kredytowego między MFW, a 25 krajami członkowskimi i instytucjami, które nosi nazwę: Nowe Porozumienie Pożyczkowe. Ratyfikowane zostało w styczniu 1997 r., a w życie weszło w 1998 roku. Po raz pierwszy środki z NAB wykorzystano w grudniu 1998 r. na przyrzeczenie kredytowe (zobowiązanie do udzielenia kredytu przez bank w określonej wysokości i w określonym czasie) dla Brazylii. Fundusz spłacił to zadłużenie w marcu 1999 r. po jedenastej rewizji kwot udziałowych .

Państwa członkowskie Funduszu mogą otrzymywać od niego wsparcie finansowe tylko wówczas, gdy wystąpi u nich niepomyślna sytuacja płatnicza, tymczasowo, mająca na celu zażegnanie problemów płatniczych w zgodzie z postanowieniami umowy.

Podstawowym warunkiem dzięki któremu państwo będące w trudnej sytuacji gospodarczej uzyskać może kredyt jest efektywna realizacja programu dostosowawczego, po uprzednim uzgodnieniu go z MFW. Poprzedzone jest odpowiednimi badaniami gospodarki państwa ubiegającego się o pomoc. Negocjacje są warunkiem jej udzielenia. Każda decyzja o przydzieleniu kredytu obejmuje określone szczegółowo warunki, terminy przyznania kolejnych rat kredytu i kryteria oceny realizacji programu dostosowawczego .

Państwa, które ubiegają się o taką pomoc powinny koniecznie przedstawić organom Funduszu informacje, które ukazują stan gospodarki, który eksperci MFW poddają analizie. Programy dostosowawcze prowadzące do ozdrowienia gospodarki oraz wyeliminowania problemów płatniczych kraju, formułowane są właśnie na podstawie przeprowadzanych badań. Wypłata kolejnych rat kredytu uwarunkowana jest od pochlebnej oceny realizacji ustalonego programu dostosowawczego. Pochlebna nota Funduszu ma poważne wydźwięk dla gospodarki zainteresowanego kraju. Oprócz celu zasadniczego, polegającego na uzyskaniu pomocy finansowej, ważny jest wzrost wiarygodności jako partnera handlowego w stosunkach międzynarodowych oraz zwiększenie zaufania do jego waluty. To zaś wpływa pozytywnie na spotęgowanie możliwości zaciągania dalszych kredytów na międzynarodowym rynku kapitałowym .

Obecnie funkcjonują poniższe uproszczenia kredytowe, dostępne dla krajów członkowskich :

1. promesy kredytowe,

2. uproszczenia rozszerzone,

3. strategia rozszerzonego dostępu,

4. wyrównawcze i awaryjne uproszczenia finansowe,

5. uproszczenia finansowe zapasów buforowanych,

6. uproszczenia dostosowań strukturalnych,

7. Wzmocnienie dostosowań strukturalnych,

8. Systemowe uproszczenia transformacyjne.

Wymienione kredyty dawane są na ważne cele nieco odmienne, i zwykle pod różnymi kryteriami co do ich realizacji, które musza być spełniane przez kraj proszący MFW o pomoc. Wzorcowy program, dookreślający przyznanie kredytu obejmuje poniższe narzędzia polityki ekonomicznej :

- redukcje, czyli zmniejszenie deficytu budżetowego (ujemna różnica między dochodami a wydatkami skarbu państwa) dla zmniejszenia inflacji ( wzrostu poziomu cen),

- redukcje subsydiów (dopłat) dla nieopłacalnych firm sektora publicznego gospodarki,

- liberalizację handlu zagranicznego, a zwłaszcza redukcję ceł dla zwiększenia konkurencji na rynku krajowym oraz wymuszenia pożądanych przekształceń restrukturyzacyjnych przedsiębiorstwa,

- krańcowe kontrole wzrostu płac i świadczeń społecznych,

- zaręczenie dobrych warunków dla napływu inwestycji zagranicznych.

Wymienione środki zastosowane łącznie wytwarzają warunki średniookresowej, a tym bardziej długookresowej poprawy sytuacji gospodarczej kraju ubiegającego się o pomoc. Jednak mimo wszystko występuje konieczność ponoszenia przez społeczeństwo znacznych wyrzeczeń wynikających z instrumenty krótkookresowe. Dochodzi do wyzwolenia rezerw zbędnego zatrudnienia, które tworzy złudzenie wzrostu bezrobocia. Rygorystyczne ich przestrzeganie może budzić sprzeciw społeczeństwa, zwłaszcza zaś grup pracowników nieefektywnych, którym dotacje zostały cofnięte. Stanowi to element szerokich socjologiczno-ekonomicznych procesów przemian gospodarki kraju przechodzącego do funkcjonowania w łączności ze światowym rynkiem.

2.4. Konstrukcja organizacyjna i rodzaje przynależności do MFW

Siedzibą Międzynarodowego Funduszu Walutowego jest Waszyngton. Najwyższą władzą decyzyjną - Rada Gubernatorów, która złożona jest z gubernatorów i ich zastępców wybranych przez kraje członkowskie. Reprezentowane są w niej wszystkie państwa członkowskie. Gubernatorem może zostać minister finansów, jego zastępcą zaś prezes Banku Centralnego. Do obowiązków rady zalicza się decyzje związane z :

- członkostwem,

- udziałami, kursami walut,

- współdziałaniem z innymi organizacjami

międzynarodowymi,

- podziałem czystego dochodu,

- zatwierdzaniem zmiany statutu,

- zajmowaniem się zagadnieniami budżetowymi (zatwierdzaniem wysokich kredytów i ich oprocentowania).

Organ ten pełni również funkcje nadzorcze w stosunku do Dyrekcji Wykonawczej, na którą może przelać wszystkie inne kompetencje poza wyżej wymienionymi. Rada spotyka się raz w roku i dokonuje przeglądu sytuacji finansowej na międzynarodowym rynku.

Zgodnie z życzeniem 15 członków dysponujących 25% głosów może dochodzić do zwołania sesji nadzwyczajnych. Kworum stanowi 2/3 ilości głosów. Co trzecia sesja odbywa się w innym państwie członkowskim, pozostałe w Waszyngtonie .

Instytucja wykonawcza to Dyrektorzy Wykonawczy. Dyrekcja złożona jest z dyrektorów: 6 mianowanych i 16 wybieranych ( razem 22 ), a także dyrektora generalnego. Dyrektorzy mianowani występują w imieniu 6 państw mających najwyższe kwoty składek.

Za aktualną aktywność MFW odpowiedzialna jest Rada Administracyjna.

Zbiórki Rady Wykonawczej organizowane są tak często jak jest to niezbędne, a zajmuje się ona aktualnymi sprawami organizacji. Do jej obowiązków zaliczamy :

- ogłaszanie decyzji dotyczących umów kredytowych i patronatu nad ich wykonaniem, pomocy finansowej Funduszu,

- podejmowanie decyzji co do zmiany kwot,

- ogłaszanie decyzji dotyczących planów związanych ze zmniejszaniem zadłużenia,

- wypełnianie spraw zleconych przez Radę Gubernatorów,

- patronat nad poszanowaniem zasad umowy przez państwa członkowskie,

- właściwe odczytywanie umowy.

Komitet Rozwoju i Komitet Tymczasowy pracują na rzecz naczelnych organów Funduszu jako organy doradcze i konsultacyjne.

Komitet Tymczasowy powstał by od czasu do czasu ingerować w statut i wprowadzać zmiany. Gdy nie występuje potrzeba zmiany statutu komitet opiniuje sytuację finansową. Zbiórki organizuje się dwa razy na rok. Przynosi on Radzie Gubernatorów wiadomości na temat dopasowania płynności międzynarodowej oraz międzynarodowego systemu walutowego do warunków działania gospodarki światowej. Informuje również o aktualnych wydarzeniach, które stwarzać mogą zagrożenie dla funkcjonowania międzynarodowego systemu walutowego oraz o poprawkach do statutu MFW zgłaszanych przez dyrektorów wykonawczych.

Komitet Rozwoju posiada identyczną budowę, jak komitet wyżej wymieniony. Zajmuje się on transferem potencjałów rzeczowych do państw rozwojowych oraz każdą inną pomocą dawaną tym krajom .

Działalnością operacyjną Funduszu zajmuje się także kilka departamentów i jednostek. Do centralnych zaliczyć należy:

Departament Prawny, Sekretariat, Departamenty Regionalne.

W Departamentach Regionalnych pracuje się nad analizą sytuacji gospodarczej wybranych regionów. Departamenty Funkcjonalne i Usług Specjalnych zajmują się opracowywaniem procedur pomocy określonym państwom członkowskim i świadczą potrzebną pomoc. Przygotowują również nowe kadry w ramach kursów prowadzonych przez Instytut Międzynarodowego Funduszu Walutowego.

Departameny: Informacji i Łączności zajmują się kontaktami i współpracą Funduszu z pozostałymi organizacjami lub regionami.

Departament Usług Pomocniczych (sekretariat, usługi administracyjne, lingwistyczne służą MFW jako całość.)

Do grona pierwotnych członków Międzynarodowego Funduszu Walutowego zaliczamy państwa, które dokonały podpisu jego statutu na konferencji walutowo-finansowej w Bretton Woods oraz ratyfikowały go przed 1 grudnia 1945 r.

Członkiem wtórnym może pozostać każde samodzielne państwo, które będzie chciało uczestniczyć w Funduszu (złoży akces, przyjmie pracowników i przejdzie negocjacje członkowskie), zaakceptuje i będzie mogło sprostać wymaganiom statutowym oraz będzie przyjęte na członka MFW (dostanie, co najmniej 85% całkowitej liczby głosów w organie plenarnym - Radzie Gubernatorów).

Liczba państw będących członkami MFW szybko się rozrastała. Członkami założycielami było 41 państw (w tym także i Polska). W 1947 r. skład członkowski stanowiły 43 kraje, w 1960 r. - 69 krajów, a już 1969 roku MFW zrzeszał 115 państw, zaś w 1974 r. liczba wzrosła do 126, w 1985 r. -148, w 1990 r. - 152, a w 1995 r. - 178 państw. W 1999 r. członkami MFW były już 182 państwa świata .

Polska była jednym z krajów założycielskich, jednak pod naciskiem ZSRR musiała wystąpić z MFW 14 marca 1950 roku, a wraz z nią wystąpiły również takie kraje jak: Czechosłowacja w 1954 roku oraz Kuba w roku 1964 .

W 1981 r. Polska poprosiła o ponowne przyjęcie do MFW, jednak ze względów politycznych rozpatrzenie tej prośby zostało odłożone. Ponownie Polska stała się członkiem MFW 12 czerwca 1986 roku.

Bycie członkiem Funduszu otwiera możliwości użytkowania kredytów niżej oprocentowanych niż w innych źródłach, przy jednoczesnym skoncentrowaniu miejsca pobierania kredytu.

Jeśli mamy do czynienia z emisją SDR-ów członek zyskuje prawo do bezzwrotnego i nie oprocentowanego uzyskania pożyczki. Dodatkowym pozytywem jest podwyższenie wiarygodności kredytowej danego kraju w handlu międzynarodowym. Każdy kraj członkowski zobowiązuje się do zgłoszenia przynależności do wybranego systemu walutowego i przestrzegania jego zasad. Do jego obowiązku należy informowanie o aktualnej sytuacji gospodarczej w dziedzinie bilansu płatniczego, rezerw dewizowych, handlu itp., zobowiązany jest również do równoważenia bilansu płatniczego i przedstawiania programów stabilizacyjnych oraz przestrzegania wskazówek MFW .

Każdy członek MFW posiada prawo do wystąpienia z organizacji poprzez przedłożenie pisemnego zawiadomienia. Wystąpienie uzyskuje moc prawną w momencie otrzymania owego zawiadomienia przez Fundusz. Kraj członkowski może również zostać zawieszony w swoich prawach. Zgodnie z postanowieniami statutowymi, państwo może zostać wykluczone z organizacji wówczas, gdy nie dopełnia swych obowiązków wynikających ze statutu. Jednak, przed podjęciem jakichkolwiek działań w kwestii wykluczenia, państwo członkowskie powinno być poinformowane i mieć czas na odniesienie się do danej sytuacji zarówno ustnie, jak i pisemnie.

Zgodnie z prawem MFW, przewiduje się, że w większości decyzje podejmowane są przez głosowanie ważone - odróżnia to MFW od innych organizacji międzynarodowych. Głosowanie polega na tym, że państwa członkowskie dysponują nie jednym głosem, lecz różną ich liczbą. Zasada przydziału głosów wygląda następująco: każdy kraj członkowski posiada 250 głosów, a każdy kolejny głos jest przyznawany za wpłatę 100 tys. SDR do kapitału MFW. Największą liczbą głosów w MFW dysponują przede wszystkim USA, Japonia, Niemcy, Francja i Wielka Brytania (Tabela 1).

Tabela 1

Członkowie MFW dysponujący największą liczbą głosów

Kraj	Liczba głosów	Odsetek ogólnej liczby głosów
Stany Zjednoczone	371 743	17,53
Japonia	133 378	6,29
Niemcy	130 332	6,15
Francja	107 635	5,08
Wielka Brytania	107 635	5,08
Włochy	70 805	3,32
Arabia Saudyjska	70 105	3,31
Kanada	63 704	3,01
Rosja	59 704	2,82
Chiny	47 122	2,22

Źródło: E. Latoszek, M. Proczek, Organizacje międzynarodowe, Założenia, cele, działalność, Dom Wydawniczy Elipsa, Warszawa 2001, s. 170

W roku 2001 całkowita suma głosów w MFW do rozdania, pomiędzy kraje członkowskie wynosiła 2 118 076. Polska posiada 13 940 głosów, co jest tylko 0,66% całej liczby głosów. W zależności od ważności uchwały w Funduszu podejmowane są różną większością głosów :

- 85% głosów potrzebują orzeczenia dotyczące rozdania SDR (Rada Gubernatorów), ustalenia wielkości wpłat do kapitału zakładowego (Rada Gubernatorów), sprzedaży złota (Rada Wykonawcza), zmian w terminach płatności (Rada Wykonawcza) , zmian struktury i statutu Funduszu (Rada Gubernatorów);

- 70% głosów potrzebują orzeczenia dotyczące oraz zawieszania krajów członkowskich w prawie do głosowania (Rada Gubernatorów), oprocentowania (Rada Wykonawcza);

- zwyczajną większością głosów - podejmowane są inne decyzje.

W praktyce Rada Wykonawcza sporadycznie stosuje głosowanie ważone. Zwykle zaś decyzje podejmuje się zgodnie z zasadą consensusu. Decyzje Międzynarodowego Funduszu Walutowego są prawnie wiążące dla wszystkich krajów członkowskich.

2.5. Współpraca Polski z MFW

Polska wchodziła w skład pierwotnego grona państw założycielskich MFW ( uczestniczyła w konferencji w Bretton Woods ). Na czele polskiej delegacji stał ówczesny minister skarbu Ludwik Grosfeld. W dniu 26 marca 1946 r. złożony został dokument mówiący o przystąpieniu Polski do tej organizacji. Kwota udziałowa Polski w 1946 r. wynosiła 125 mld USD, co było jedynie 1,52% całkowitej kwoty kapitału własnego Funduszu. Kwota, jaką Polska wpłaciła na początku aktywności funduszu, ustanawiała ja na dziesiątym miejscu jeżeli chodzi o udział poszczególnych państw w kapitale zakładowym Funduszu .

Współpraca między Funduszem a Polską nie zachodziła poprawnie. Przyczyną tego była głównie z napięta sytuacja polityczna w stosunkach międzynarodowych w końcu lat 40-stych i na początku 50-tych. Jedną z fundamentalnych kwestii spornych w stosunkach Polski z MFW należało ustalenie parytetu polskiej jednostki pieniężnej, bo przecież to stanowiło podstawowy warunek uzyskania dostępu do kredytów MFW. Ponadto Polska w wyniku złej sytuacji gospodarczej po II wojnie światowej nie była w stanie wpłacić 25% swojej kwoty udziałowej w złocie. W następstwie wszystkich niekorzystnych okoliczności Polska wystąpiła z Funduszu w marcu 1950 roku .

W latach 70-tych negatywne stanowisko Polski wobec Funduszu uległo zmianie. Było to związane oczywiście z poprawą stosunków politycznych i handlowych na linii Wschód - Zachód, które w tym czasie zachodziły. Ponadto na początku lat 80-tych Polska znalazła się w obliczu ogromnego kryzysu finansowego. Zadłużenie Polski u zachodnich wierzycieli w 1971 roku wynosiło 1,14 mld USD, a w 1979 r. wzrosło o 20 mld USD. Problem obsługi zadłużenia oraz wysokość długu zagranicznego spowodowały, że Polska coraz bardziej potrzebowała dużej pomocy finansowej. Polska wystąpiła z oficjalnym wnioskiem o akcesję do odpowiednich władz MFW w dniu 10 listopada 1981 r.. Ostatecznie 12 czerwca 1996 r. Polska po raz kolejny została członkiem MFW. Kwotą udziałową było 680 mln SDR, jednak po ostatniej podwyżce kwot, suma ta powiększyła się do 988,5 mln SDR. W tej chwili kwota udziałowa Polski jest najważniejszą spośród państw byłego bloku wschodniego, które przyłączyły się do Funduszu. Polskie interesy w Funduszu reprezentowane są przez ministra finansów. Zaś właścicielem wkładu naszego kraju w MFW, który wnosi go w walucie krajowej, jest Narodowy Bank Polski .

Po powtórnym wstąpieniu do MFW Polska nie została w od razu objęta kredytami Funduszu. Dopiero zmiany, jakie zaszły w kraju po 1989 r. na płaszczyźnie gospodarczej i politycznej, doprowadziły do zmiany natury wzajemnych stosunków. Od tego czasu Fundusz zaczął odgrywać nadrzędną rolę w pomaganiu w wysiłkach polskich jeśli chodzi o proces zmian gospodarczych i ekonomicznych.

Do dziś dnia Polska podpisała cztery porozumienia z MFW o przyznaniu kredytów, m.in. na reorganizację systemu gospodarczego i likwidowanie deficytu płatniczego. Oprócz dotacji finansowych Polska mogła korzystać także z pomocy technicznej oraz doradztwa w zakresie polityki makroekonomicznej.

1) Pierwsze porozumienie Polski z MFW (zatwierdzone zostało 5 lutego 1990 r.) wiązało się ze wsparciem rządowego programu stabilizacyjnego. Poprzedzone zostało wystosowaniem do władz Funduszu listu intencyjnego, w grudniu 1989 r. Zawierał on szczegóły programu gospodarczej stabilizacji w Polsce. Program ten stał się podstawą do przyznania naszemu krajowi kredytu w formie Promesy kredytowej w wysokości 545 mln SDR, tj. około 710 mln USD, na okres od lutego 1990 r. do marca 1991 r. Polska nie potrafiła sprostać postanowieniom umowy jaką zawarła z Funduszem, dlatego nie uzyskała całej pożyczonej kwoty. Duży wzrost cen nastąpił już na początku 1990 r., później obniżone zostały dochody ludności aż o 25%. PKB w 1990 r. był niższy o 12% w porównaniu z 1989 roku. Wysokość polskiego długu zagranicznego w walutach wymienialnych wzrosła więc pod koniec 1990 roku o prawie 6 mln USD w porównaniu z końcem 1989 r. Fundusz zawiesił wypłacanie kolejnych transz kredytu, ponieważ sytuacja gospodarcza została oceniona jako niekorzystna. W rezultacie Polska wykorzystała zaledwie 345 mln SDR z ogólnej kwoty pożyczki.

2) Drugie porozumienie z MFW typu Ułatwienia rozszerzone, zawarte zostało w kwietniu 1991 r. na czas lat trzech. Ustanowiono podczas tego porozumienia wysokość 1,8 mld SDR, tj. około 2,5 mld USD, w związku z tą sprawą rząd polski wystosował kolejny list intencyjny oraz notę omawiającą program restrukturyzacji gospodarki polskiej w latach 1991-1993. Gospodarcze kłopoty związane między innymi ze zbyt gwałtownym wzrostem deficytu budżetowego w połowie 1991 roku sprawiły, że MFW i tym razem wypłacił Polsce tylko 13% z ogólnej sumy środków przewidzianych w ramach drugiego porozumienia.

3) Trzecie porozumienie między Polską a MFW, typu promesy kredytowej zawarte w marcu 1993 r. na okres 12 miesięcy. Przyznawało ono Polsce kredyt w wysokości 476 mln SDR, tj. około 655 mln USD. Część tej kwoty została spożytkowana na pokrycie redukcji zadłużenia Polski względem komercyjnych banków. Teraz Polsce udało się spożytkować pozostałe środki finansowe w pełni, do marca 1994 r., po stwierdzeniu, że wypełnione zostały przez Polskę wszelkie kryteria wykonawcze, szczególnie w zakresie zmniejszenia deficytu budżetowego. Część pożyczki została skierowana szczególnie na przebudowę systemu podatkowego i przyspieszenie procesu prywatyzacji.

4) Czwarte porozumienie z MFW, także było typu Promesa kredytowa, zatwierdzone zostało w sierpniu 1994 r. Wielkość kredytu ustalona została na kwotę 545 mln SDR, tj. około 791 mln USD. Otrzymane środki, tak jak i w przypadku trzeciego porozumienia, Polska wydatkowała na finansowanie ograniczenia zadłużenia wobec banków komercyjnych .

W ramach wyżej wymienionych porozumień Polska uzyskała kredyty na kwotę łączną 1 237,4 mln SDR (1,8 mld USD). Całość zadłużenia wobec Funduszu spłacona została przedterminowo w 1995 r. Szczegółowe ujęcie wszystkim przyznanych kredytów Polsce w ramach czterech porozumień z MFW przedstawia poniższa tabela.

Tabela 2

Kredyty przyznane Polsce przez MFW

Rodzaj kredytu	Rok	Suma zagwarantowana w mln SDR	Suma przyznana w mln SDR
SBA	1990	545	357,5
ELF	1991	1224	76,5
CCFF	1991	600	162,6
SBA	1993	476	357,5
SBA	1994	333,3	283,3
Razem:		3 178,3	1 237,4

Źródło: E. Latoszek, M. Proczek, Organizacje międzynarodowe, Założenia, cele, działalność, Dom Wydawniczy Elipsa, Warszawa 2001, s. 186.

Członkostwo Polski w MFW daje dwojakie korzyści:

• wymierne, do których zaliczyć można użytkowanie kredytów MFW i przyznanie SDR po wznowieniu ich dalszej kreacji,
• niewymierne, czyli np. włączenie Polski do międzynarodowego systemu walutowego i międzynarodowego współdziałania walutowego

Polska osiągnęła dzięki współdziałaniu z Funduszem poważne korzyści związane z :

- uzyskaniem przystępu do kredytów innych międzynarodowych organizacji finansowych,

- utworzeniem Funduszu Stabilizacyjnego, który ma zapewnić wewnętrzną wymienialności polskiego złotego,

- koordynacją i przeprowadzeniem zmniejszenia i przekształcenia polskiego długu zgodnie z zawartym z Klubem Paryskim porozumieniem,

- podpisaniem umowy o zmniejszeniu polskiego długu wobec banków komercyjnych należących do Klubu Londyńskiego,

- przebudowie Funduszu Stabilizacyjnego w Fundusz Prywatyzacji Banków Polskich.

Polska zobowiązana jest dostarczać Funduszowi informacje ekonomiczne, odbywać co roku konsultacje z MFW oraz prowadzić politykę walutową, gospodarczą i finansową, sprzyjającą przywracaniu równowagi płatniczej i gospodarczej. Polska nie jest jednym z krajów wnoszących istotny wkład w funkcjonowanie MFW, plasuje się raczej na liście jego beneficjentów. Dla Polski współdziałanie z Międzynarodowym Funduszem Walutowym miała poważne znaczenie dla minimalizacji wielkości jej długu. Dzięki negocjacjom minimalizującym wysokość polskiego zadłużenia zagranicznego Polska pozyskała na nowo dostęp do międzynarodowego rynku kapitałowego i zagranicznego kredytów, na przykład Banku Światowego czy Europejskiego Banku Inwestycyjnego.

Polskie władze powinny mimo wszystko wziąć pod uwagę fakt, że spłata owego długu w ciągu najbliższych lat stanowić będzie olbrzymi balast dla budżetu państwa. W latach 1990-1999 zostaliśmy objęci okresem przejściowym, w którym ograniczone zostały do minimum spłaty zadłużenia, aby nie wstrzymywać prędkości przekształceń gospodarczych w kraju. Od 2000 r. koszty obsługi długu zagranicznego stopniowo zaczynają wzrastać. Spłaty rat i odsetek jedynie z tytułu zadłużenia budżetu państwa w latach 2000-2009 wyniosą około 35 mld USD, wobec 16 mld USD w latach 1990-1999. Najwyższe płatności przypadną na lata 2007 i 2008, kiedy średnio w roku Polska będzie musiała przeznaczyć na ten cel po 5 mld USD. Pod koniec marca 2000 r. ogólne zadłużenie Polski stanowiło 63,8 mld USD.

Rozdział III

Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju (Bank

Światowy)

3.1. Narodziny i dążenia Banku Światowego

Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju (Bank Światowy) to kolejna najważniejsza międzynarodowa organizacja finansowa. Powołany został w tym samym czasie co MFW, czyli na Konferencji Monetarnej i Finansowej w Bretton Woods, która przebiegała w dniach 1-22 lipca 1944 roku. Swoją działalność Bank Światowy rozpoczął 25 czerwca 1946 roku.

Jako współczłonków Banku Światowego bierze się pod uwagę jedynie państwa, które uprzednio zostały zrzeszone w Międzynarodowym Funduszu Walutowym. Pierwotnie należało do niego 44 krajów, wtedy również Polska i Kuba, które później z Banku Światowego wystąpiły, podobnie jak i z MFW z powodów gospodarczo-politycznych w czerwcu 1950 (Polska) i w listopadzie 1960 (Kuba). Także i Czechosłowacja była początkowo członkiem organizacji, ale z powodu nie zrealizowania swoich zobowiązań wobec Banku Światowego, w toku stosownych procedur została wykluczona z tego członkostwa.

Celem Banku Światowego miało być wprowadzenie gospodarki świata na właściwe tory po zakończeniu II wojny światowej. Zaistniała gwałtowna potrzeba podźwignięcia gospodarki światowej, a co się z tym wiąże odbudowy połączeń komunikacyjnych, dróg, systemów energetycznych i innych podstawowych bloków gospodarki zniszczonych wojną w krajach europejskich. To właśnie zadanie powierzono Międzynarodowemu Bankowi dla Odbudowy i Rozwoju. Pomoc dla krajów Europy Zachodniej nadeszła bardzo szybko w formie Planu Marshalla, opracowanego i zainicjowanego przez Stany Zjednoczone. Bank Światowy zaś kierunek swojej działalności związanej z powojenną pomocą przesunął na kraje rozwijające się Azji, Afryki i Ameryki Łacińskiej .

Ideą założycieli Banku Światowego miało być stworzenie instytucji globalnej, w skład członków której wchodziłyby wszystkie kraje świata. Już wkrótce miało się jednak okazać (po spotkaniach w Bretton Woods), że duch międzynarodowego współdziałania został przygaszony poprzez rozwarstwienie ideologiczne, które dotyczyło budowy systemów ekonomicznych. Mimo wszystko Związek Radziecki wysłał swoich delegatów do Bretton Woods, nie stał się on jednak członkiem-założycielem Banku. Kraje, będące pierwotnymi członkami Banku Światowego, a będąc jednocześnie w sposób gospodarczo-polityczny uzależnione od Związku Radzieckiego wkrótce się z członkostwa w Banku wycofały.

Spośród czterdziestu pięciu członków założycieli w 1947 r., trzydzieści dwa to kraje europejskie i latynoskie. W późniejszej dekadzie dołączyły także kraje azjatyckie, a w 1967 roku, po uzyskaniu niepodległości przez kraje afrykańskie, podobnież i one - wówczas członkostwo Banku ogłosiło 106 krajów. W roku 2002 liczba członków Banku Światowego wynosiła już 187 krajów, w tym również Polskę (od 1986 roku) .

Członkostwo w Banku Światowym podzielić można dwojako, na:

• członkostwo pierwotne
• członkowstwo prywatne.

Pierwotni członkowie

Są to państwa, które podpisały Kartę Banku na konferencji założycielskiej. W momencie swego powstania Bank posiadał 45 członków. Państwa, do których należał największy udział w kapitale założycielskim to: Austria, Belgia, USA, Francja, Wielka Brytania, Holandia, Chiny, Indie, Kanada.

Członkowie nabyci (inaczej wtórni)

Nazwa ta przypadła państwom, które statut Banku podpisały w okresie późniejszym i oczywiście wypełniły warunki ustalone przez statut tej organizacji .

Jak zauważyliśmy wyżej warunkiem niezbędnym do nabycia członkostwa w Banku Światowym jest przynależność do Międzynarodowego Funduszu Walutowego. Kraj, które chce takie członkostwo w Banku nabyć powinien ratyfikować statut i parafować umowę. O przyjęciu do grona państw członkowskich decyduje Rada Gubernatorów. Po jego uzyskaniu kraj nowoprzyjęty powinien dokonać wpłaty w odpowiedniej wysokości udziału członkowskiego.

Rodzajem kary, jakiej używa się kiedy dochodzi do niewypełnienia przez dane państwo zobowiązań wobec Banku jest zawieszenie go w prawach członkowskich. Sankcja ta z reguły uruchamiana jest automatycznie wobec kraju, który zalega ze składką członkowską za okres dwóch lat i wiąże się z pozbawieniem go prawa do głosowania. Decyzję o takim zawieszeniu podejmuje Rada Gubernatorów.

Członkostwo może zostać oczywiście przywrócone, ale dopiero po wpłaceniu zaległych składek, jednak w czasie nie wcześniejszym niż jeden rok od momentu zawieszenia. Po upływie tego terminu państwo takie samoczynnie przestaje być członkiem Banku. Członkowstwo w Banku utracić można również, w następstwie wydalenia z grona członków MFW. W pewnych wyjątkowych sytuacjach Rada Gubernatorów drogą głosowania, może podjąć decyzję o utrzymaniu danego państwa w prawach członkowskich, nawet jeśli utraciło status członka Banku Światowego. Każdy kraj Banku może wystąpić z grona członków organizacji na własne życzenie. Manewr ten przeprowadza się wysyłając pisemną informację o wystąpieniu z organizacji, wcześniej należy jednak uregulować wszystkie zobowiązania finansowe wobec Banku, jeśli takowe dane państwo posiada .

Obecnie naczelnym celem Banku Światowego jest pomaganie w rozwoju gospodarczym i ograniczanie zubożenia w krajach rozwijających się. W tym celu Bank udziela kredytów oraz finansuje inwestycje przyczyniające się do wzrostu gospodarczego krajów, w których występuje pewien odsetek ubóstwa. Inwestycje dotyczą pomocy doraźnej, która realizowana jest przez budowę elektrowni, szkół, systemów irygacyjnych czy szkół, jak również zapewnienie doradztwa fachowego oraz pomocy merytorycznej czy organizowanie różnego rodzaju szkoleń nauczycieli, służb szkolenia rolniczego, programów poprawy sytuacji dzieci i kobiet w tzw. krajach Trzeciego Świata oraz żywienia .

Do obszarów działalności Banku Światowego zaliczamy:

- odbudowę zniszczonej przez wojnę gospodarki krajów członkowskich,

- wspieranie indywidualnych inwestycji zagranicznych na terytorium krajów członkowskich,

- zrównoważenie w wymianie międzynarodowej,

- rozwój przedsiębiorstw w danych regionach co wiąże się z dostarczaniem im zagranicznych źródeł finansowania.

Do celów statutowych, które zostały określone w Karcie Banku, zaliczamy :

1. Świadczenie pomocy związanej z odbudową i rozwojem państw członkowskich poprzez ułatwianie im inwestycji, w połączeniu z odbudowywaniem przedsiębiorstw unicestwionych w czasie II wojny światowej i przystosowaniem możliwości produkcyjnych dla celów pokojowych , a także wdrażanie postępu gospodarczego w krajach mniej rozwiniętych.

2. Poparcie prywatnych zagranicznych inwestycji przy pomocy udziałów w pożyczkach lub/i innych lokatach, które dokonywane są przez inwestorów prywatnych albo gwarancji. Jeśli dany inwestor nie posiada kapitału prywatnego na odpowiednich warunkach, to Bank może te środki na inwestycje uzupełniać, przez dofinansowanie przedsięwzięcia na odpowiadających obu stronom warunkach z kapitału własnego, zgromadzonych funduszów i innych środków własnych.

3. Poparcie dla długofalowego zrównoważonego wzrostu wymiany międzynarodowej i utrzymanie równowagi bilansów płatniczych poprzez zachęcanie do inwestycji międzynarodowych, które mają na celu rozwijanie zasobów produkcyjnych członków, z czego wynikać ma podwyższenie stopy życiowej mieszkańców oraz podniesienie jakości warunków pracy w krajach członków Banku.

4. Koordynacja własnych pożyczek pochodzących ze środków uzyskiwanych od innych międzynarodowych organizacji, a także dbanie o odpowiednie dofinansowanie przedsiębiorstw lokalnych z zagranicznych źródeł.

Po przeszło 50 latach działalności Banku, stało się jasnym, że mimo iż wytyczone wcześniej cele podstawowe były w pełni słuszne, to wraz z rozwojem gospodarczym, rozwojem nowych technologii zmieniły się nieco cele a wraz z nimi i problemy, które współcześnie dotykają poszczególne kraje.

Dlatego więc do sfery zainteresowania Banku dołączyły również problemy, związane z :

1. inwestowaniem w ludzi (ze szczególnym uwzględnieniem ochrony zdrowia i edukacji),

2. działaniami na rzecz ochrony prywatnego środowiska,

3. stymulowaniem rozwoju sektora prywatnego,

4. wzmacnianiem zdolności działania rządów poszczególnych państw,

5. promowaniem reform gospodarczych w tych krajach.

Na ostatnich konferencjach ONZ przyjęte zostały pewne założenia - cele na XXI wiek. Bank Światowy zaś ma pomagać je osiągnąć i będzie nadzorował ich realizację w krajach, które wspomaga.

Owymi wyznaczonymi celami są :

- zmniejszenie do połowy (do roku 2015) liczby osób żyjących w skrajnym ubóstwie,

- stworzenie systemu edukacji podstawowej, który mógłby zostać nazwany uniwersalnym (do 2015 roku),

- osiągnięcie równouprawnienia płci w szkołach podstawowych i średnich (do roku 2005),

- zmniejszenie liczby zgonów wśród noworodków i dzieci młodszych o 2/3 ,a także urodzeń śmiertelnych; (do roku 2015),

- wprowadzenie pełnego dostępu do usług medycznych dla wszystkich (do roku 2015),

- cofnięcie globalnego i narodowego zużycia zasobów naturalnych do roku 2015.

Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju miał być zorganizowaną instytucją koordynacyjną i nadzorującą aktywność inwestycyjną na skalę światową, będącą jednocześnie gwarantem możliwie najlepszych efektów gospodarczych, przyczyniających się (poprzez oddziaływanie na inwestycje) do bezkonfliktowego i równego wzrostu międzynarodowej wymiany. Bank jest pośrednikiem pomiędzy członkami korzystających pożyczek a instytucjami finansowymi wypożyczającymi swe kapitały właśnie owym członkom. Zgodnie ze statutem Bank posiada wpływ na kierunki i charakter ogółu aktów kupna - sprzedaży kapitału prywatnego. Własne zasoby angażuje jednak tylko w te inwestycje, które nie potrafią przyciągnąć indywidualnego majątku z powodu np. długiego cyklu inwestycyjnego czy niskich przychodów. Wyjątkowo ważne dla rozwoju gospodarczego są inwestycje w dziedzinie: transportu, łączności, rolnictwa, oświaty, leśnictwa. Mogą one liczyć na pomoc Banku, ponieważ ich sprzyjający rozwój wywołuje równocześnie warunki do przypływu kapitału prywatnego.

Doświadczenie Banku Światowego okazało się pomocne przy wspieraniu realizacji procesu reform w krajach rozwijających się pomimo, że nie jest on organizacją tworzącą standardy. Bank Światowy pomocnym był w tworzeniu Kodeksu Dobrych Praktyk w dziedzinie Przejrzystości Skarbowej dla Międzynarodowego Funduszu Walutowego, a teraz współpracuje przy wprowadzaniu owego Kodeksu w życie. Wynikiem tego było opracowanie szeregu zasad instytucjonalnych, które mają przyczynić się do prawidłowej realizacji reformy sektora publicznego i stosowania metod dobrego zarządzania .

3.2. Konstrukcja organizacyjna Banku Światowego

Grupa Banku Światowego obejmuje poza Międzynarodowym Bankiem Odbudowy i Rozwoju (International Bank for Reconstruction and Development - IBRD), także i

inne łączone z nim organizacje finansowe. Organizacje owe udzielają kredytów i pożyczek dla zrzeszonych w swoim kręgu państw.

Do instytucji tych zaliczyć należy :

- International Develipment Association - IDA (Międzynarodowe Stowarzyszenie Rozwoju ),

- International Finance Corporation - IFC (Międzynarodową Korporację Finansową ),

- Multilateral Investment Guarantee Agency - MIGA (Wielostronną Agencję Gwarancji Inwestycyjnych),

- International Centra for Settement of Investment Disputes - ICSID (Międzynarodowe Centrum dla Rozwiązywania Sporów Inwestycyjnych ).

Bank Światowy utworzony został w formie spółki akcyjnej, w której liczba głosów jest równa w stosunku do włożonego w MFW kapitału. Kierownictwo nad działalnością Banku objął Zarząd Gubernatorów. Każdy ze 187 krajów członkowskich Banku reprezentuje jeden gubernator, zwykle funkcjonariusz rządowego szczebla ministerialnego. Zarząd Gubernatorów swoje uprawnienia przekazuje mniejszemu gronu przedstawicieli, czyli Zarządowi Dyrektorów Wykonawczych, mieszczącemu się w Waszyngtonie. Zarząd Dyrektorów Wykonawczych ponosi odpowiedzialność za politykę Banku Światowego jeżeli chodzi o jego operacje oraz zatwierdzanie wszelkich pożyczek. Orzeczenia dotyczące pożyczek opierają się na założeniach nie politycznych a ekonomicznych. Przewodniczącym Zarządu Dyrektorów Wykonawczych jest Prezes Banku Światowego. Kierownictwem i bieżącą działalnością Banku zajmuje się około 7100 członków personelu pochodzących z więcej niż 100 państw .

Na szczegółową strukturę Banku Światowego składają się :

1. Rada Gubernatorów

-zrzesza przedstawicieli wszystkich krajów członkowskich, noszących nazwę gubernatorów. Poszczególne państwa wyznaczają po jednym gubernatorze i jednym jego zastępcy na okres lat pięciu. Rada ustala ogólną politykę Banku i ma prawo do podejmowania decyzji we wszystkich sprawach jego dotyczących. R.G. uprawniona jest do przekazywania Dyrektorom Wykonawczym części swych kompetencji.

Do jej wyłącznych kompetencji zalicza się:

- przyjęcie nowych członków i ustalanie warunków ich przyjmowania,

- zawieszanie w ich prawach członków Banku,

- powiększanie lub pomniejszanie kapitału zakładowego,

- nieodwołalne zawieszanie operacji Banku,

- rozczłonkowanie dochodu i jego aktywów,

- zawieranie porozumień dotyczących współdziałania z pozostałymi organizacjami międzynarodowymi.

Każde państwo członkowskie posiada w Radzie Gubernatorów dwieście pięćdziesiąt głosów plus jeden głos do każdej posiadanej akcji kapitału zakładowego Banku.

5 najbardziej uprzemysłowionych państw zachodnich miało w czerwcu 1991 roku ponad 43% wszystkich głosów, w tym:

USA - 17,59%;

Japonia - 8,01%;

Niemcy - 6,19%;

Wielka Brytania - 5,93%;

Francja - 5,93%.

Podjęcie decyzji w większości spraw potrzebuje zwyczajnej większości oddanych głosów. W nielicznych, niezwykle ważnych decyzjach, wymaga części gubernatorów posiadających większość wszystkich głosów, nawet większością 3/5 gubernatorów posiadających większość 4/5 wszystkich głosów. Niezbędną dla prawomocności uchwał liczbę obecnych członków Rady stanowi większość gubernatorów, posiadających co najmniej 2/3 wszystkich głosów. Rada zbiera się raz w roku (jesienią), jednocześnie z sesją Rady Gubernatorów MFW.

2. Dyrekcja Banku

- organ ten złożony jest z prezesa i dwudziestu czterech dyrektorów wykonawczych. 5 dyrektorów powoływanych jest przez państwa, które posiadają maksimum udziałów w kapitale zakładowym Banku, tj. Wielka Brytania, USA, Niemcy, Japonia i Francja. Dyrektorzy wykonawczy nadzorują bieżące operacje, tworzą komitety pożyczkowe i inne, udzielają pożyczek, wykonują również funkcje, nadawane im przez Radę Gubernatorów. Decyzje zapadają zwyczajną większością głosów. Kworum stanowione jest przez większość dyrektorów posiadających co najmniej połowę wszystkich głosów. Dyrektorzy mianowani posiadają identyczną sumę głosów, jaką posiadają państwa, które ich mianowały. Każdy zaś dyrektor z wyboru posiada taką ilość głosów, jaką posiadają państwa, które na niego głosowały. Posiedzeniom dyrektorów wykonawczych przewodniczy Prezes, który nie posiada prawa głosu, ma jednak decydujący głos w przypadku tzw. remisu, czyli równego podziału głosów. Dyrektorzy wykonawczy zbierają się z częstotliwością, którą uzależnia się od sytuacji.

3. Rada Doradcza

- złożona jest z 7 członków, którzy wybierani są ze specjalistów w dziedzinie przemysłu, bankowości, handlu i rolnictwa przez Radę Gubernatorów. Jak sama jej nazwa wskazuje posiada charakter doradczy, służąc radami organom Banku w sprawach ogólnej polityki. Posiada biura w Paryżu, Nowym Jorku, Genewie, Londynie , a także misje regionalne w: Tokio, Abidżanie, Bangkoku, oraz swoje przedstawicielstwa w czterdziestu pięciu stolicach krajów rozwijających się. Aktualnymi sprawami Banku kieruje Prezes, którego powołują i odwołują dyrektorowie wykonawczy, którzy równocześnie mają kontrolę nad jego aktywnością. Prezes kieruje także pracami personelu Banku. Funkcji tej nie może pełnić gubernator ani dyrektor.

4. Wydziały Operacyjne

- swą działalność koncentrują na sześciu regionach geograficznych ( Afryka Wschodnia i Południowa, Afryka Zachodnia, Europa, Azja Wschodnia i Pacyfik, Bliski Wschód i Afryka Północna, Azja Południowa, Karaiby i Ameryka Łacińska). Dzięki temu dochodzi do podwójnej kontroli wykorzystania pożyczek Banku. Każda inwestycja nadzorowana jest przez pracowników departamentu zajmującego się daną dziedziną gospodarki oraz pracowników departamentu zajmującego się określonym regionem geograficznym.

5. Wydziały Funkcjonalne

Obejmują różne dziedziny m.in. finanse, usługi prawne i ekonomiczne. Dzielą się na 9 jednostek, według sfer, którymi się zajmują, np.: Departament Zasobów Ludzkich, Departament Rolnictwa. Każdy projekt, który Bank finansuje nadzorowany jest przez departament funkcjonalny, jaka i departament operacyjny.

3.3. Działalność kredytowa Banku Światowego

Bank Światowy jest zorganizowany w formie spółki akcyjnej, a wszystkie jego akcje posiadają państwa członkowskie Banku Światowego. Dzięki temu bank ten może udzielać pożyczek, ze swoich funduszy, funduszy obcych państwom które tego rodzaju pomocy potrzebują. Bank wypożycza swoje środki finansowe innym krajom poprzez emisję obligacji. Bank jest również gwarantem pożyczek zaciąganych przez rządy państw członkowskich, ich banki i przedsiębiorstwa (z gwarancjami rządowymi) w bankach komercyjnych .

Na zasoby Banku Światowego składa się :

1. Kapitał zakładowy

Który powstał w drodze pisemnego zobowiązania do nabycia akcji rozprowadzonych między kraje członkowskie. Wyróżniamy udziały państw członkowskich dwojakiego rodzaju:

- kapitał wpłacony ( 1% wpłacany jako złoto lub waluta- dolary, zaś pozostałe 9% jako waluta narodowa);

- fundusz gwarancyjny (90%), który stanowi zabezpieczenie zobowiązań Banku z tytułu emitowanych obligacji i udzielanych gwarancji.

Kapitał zakładowy początkowo ustalony na wysokość 10 mld USD uległ kilkakrotnemu zwiększeniu. Powiązane to było ze wzrostem liczby członków, rozszerzaniem się działalności banku i podwyższaniem kapitału zakładowego. W 1995 roku kapitał subskrybowany Banku Światowego wynosił 176,4 mld USD, czyli 96% kapitału zakładowego (184 mld USD).

2. Emisja własnych długoterminowych obligacji,

które miano lokować na najbardziej chłonnych rynkach kapitałowych (Szwajcaria, Kanada, USA, Wielka Brytania) a także na światowym rynku kapitałowym (Np. na eurorynku), jednocześnie obligacje podlegają oprocentowaniu, a termin ich umorzenia wynosi 15 - 30 lat. Takie papiery wartościowe gwarantowane przez fundusz gwarancyjny Banku, uważane są za pierwszorzędne i cieszą się dużym popytem na rynkach kapitałowych.

3. Sprzedawanie obligacji na terenie państwa, który w Banku zaciągnął pożyczkę.

4. Dochód pozyskany z różnych operacji przeprowadzanych przez Bank.

Wszelkie nadwyżki i rezerwy uzupełniają wpłacony do Banku kapitał. Źródłem finansowania Banku Światowego są również przelewy wierzytelności. Polega ona na udostępnianiu przez Bank niespłaconej części udzielonej pożyczki innym instytucjom finansowym. Poprzez taką operację Bank odnawia możliwości udzielania nowych pożyczek. Zasoby finansowe Banku zwiększane są także przez kwoty spłat udzielanych pożyczek.

W swej aktywności kredytowej Bank stosuje szereg kryteriów, które pomagają wyselekcjonować odpowiednich kredytobiorców.

Każdy projekt inwestycyjny, który finansowany jest przez Bank musi być dokładnie określony. Finansowanie przez Bank danego projektu inwestycyjnego nie może konkurować z mechanizmem finansowym już działającym w danym kraju. Ma być ono finansowaniem uzupełniającym, występującym równolegle z udziałem środków należących do danego kraju, który korzysta z kredytów Banku Światowego . Środki, które pochodzą z pożyczek Banku powinny być przeznaczane głównie na wydatki dewizowe, jednocześnie wykorzystywane mogą być do zakupów w wybranej walucie i w wybranym dowolnie kraju. Wydatki lokalne (wewnętrzne) związane z realizacją dofinansowywanej inwestycji trzeba pokryć w walucie danego kraju.

Ze swoich funduszy Bank może nadawać kredyt instytucjom prywatnym i publicznym, jeśli korzystają one z gwarancji rządu, Banku Centralnego lub innej instytucji państwa członkowskiego, a także oczywiście rządom krajów członkowskich. Kredyty mogą być w zasadzie wykorzystywane tylko na sfinansowanie skonkretyzowanych planów inwestycyjnych, ale mają miejsce także przypadki przyznania kredytów na bardziej ogólne cele. Bank Światowy może również udzielać pożyczek finansującym inwestycje bankom krajowym. W takich przypadkach kredyty te są dzielone przez owe banki na konkretne przedsięwzięcia inwestycyjne, które realizowane są przez miejscowe przedsiębiorstwa, a czasem nawet osoby fizyczne .

5 do 20 lat - tyle wynosi termin spłaty kredytów udzielanych przez Bank Światowy. Wysokość ich oprocentowania uzależniona jest od oprocentowania środków pieniężnych, które gromadzone są przez Bank na rynkach kapitałowych, a więc kształtowany jest na zasadach komercyjnych. Taki system oprocentowania kredytów Banku Światowego krytykowany był przez wiele krajów pod względem gospodarczym mniej rozwiniętych, ponieważ na takie kredyty nie było ich zwyczajnie stać. Od pożyczek i udzielanych gwarancji pobierana jest przez Bank Światowy prowizja od zaangażowania w wysokości 0,5%-1,5% rocznie w stosunku do sumy niewykorzystanej udzielanych kredytów. Okres karencji wynosi z reguły 5 lat.

Nadawane przez Bank Światowy kredyty i pożyczki posiadają zmienną stopę procentową. Nie oprocentowane kredyty uzyskują kraje najuboższe. Udziela się ich na okres 15-25 lat (długoterminowo), najczęściej dofinansowuje się nimi rolnictwo, przemysł i sektor publiczny.

Bank Światowy udziela trzech rodzajów pożyczek :

1. na dostosowania strukturalne - udzielane są na rozkwit lub przemiany gospodarki, agencjom rządowym lub rządom jako kredyt w ramach z góry określonej części transakcji finansowej,

2. celowe - udzielane ministerstwom lub rządom na określony projekt,

3. linie kredytowe - udzielane na określone projekty inwestycyjne bankom lub ministrom, pożyczającym środki pozyskane od Banku Światowego,

4. gwarancje dla państw członkowskich, które zaciągają pożyczki w innych organizacjach międzynarodowych.

W maksymalnym stopniu finansowane są następujące sektory: rolnictwo (10%), finansowy (około 22%), a także transport i edukacja (11%). Najmniej finansuje się wodociągi jedynie w około 2% ogółu kredytu. Zauważalne jest to przy rozpatrywaniu pożyczek Banku Światowego według poszczególnych sektorów.

Przy udzielaniu kredytów stosuje się w tej organizacji kilka następujących zasady :

- zasada nie przekraczania w której chodzi o to, by wysokość niespłaconej pożyczki nie przekraczała swą sumą kapitału wpłaconego do Banku przez dany kraj, powiększonego o kapitał na żądanie, oraz zatrzymane zyski i nadwyżki;

- zasada podziału ryzyka pomiędzy różnymi regionami geograficznymi oraz chęć objęcia wsparciem największej ilości krajów;

- zasada udzielania kredytów w walutach w jakich Bank również pobiera pożyczki;

- zasada udziału funduszów własnych kraju członkowskiego w finansowym projekcie;

- zasada spłaty kredytu i transferu, czyli chodzi o to, by kraj pożyczający był w stanie spłacić zaciągniętą pożyczkę długoterminową;

- zasada rentowności ogólnej projektu - podlegające przedsięwzięcie inwestycyjne powinno mieć odpowiednią rangę gospodarczą dla potwierdzenia pożyczki dewizowej;

- zasada realności projektu, która znaczy, że każdy pomysł danej inwestycji powinien być dobrze przygotowany i możliwy doz realizowania.

Każdy złożony wniosek o pożyczkę zostaje dokładnie zbadany przez ekspertów Banku w tzw. sześciostopniowym "cyklu projektowym". Bank w ten sposób zabezpiecza swoje interesy.

Procedura jaka wiąże się z udzielaniem pożyczek dzieli się na sześć podstawowych etapów :

1. Identyfikacja projektu - "obsługa" tego etap należy w całości do rządów krajów pożyczających;

2. Przygotowanie - zadaniem pożyczającego jest zbadanie wszelkich aspektów danego projektu, począwszy od technicznych, poprzez ekonomiczne, a na społecznych i środowiskowych kończąc;

3. Oszacowanie - Bank Światowy dokonuje również własnej, samodzielnej oceny projektu w czterech głównych obszarach: finansowym, instytucjonalnym, technicznym i ekonomicznym ;

4. Negocjacje i złożenie do Zarządu Dyrektorów Wykonawczych niezbędnych raportów i dokumentów pożyczkowych do zatwierdzenia;

5. Realizowanie projektu i nadzorowanie przez Bank jego wykonania;

6. Ocena - komparacja kosztów projektu, jego pożytków, harmonogramu efektywności i realizacji z pierwotnymi założeniami.

3.4. Polska a Bank Światowy

Polska należała do grona krajów-założycieli Banku Światowego i MFW. Dopiero konflikt polityczny na linii Wschód-Zachód doprowadził do tego, że w dniu 14 marca 1950 r. Polska wystąpiła z obu wyżej wymienionych organizacji finansowych. Po raz kolejny w roku 1956 podjęte zostały przygotowania do ponownego wstąpienia Polski do grona członków (po zajściu zmian politycznych), jednakże początkowo nie odniesiono na tym polu sukcesu, a wiązało się to ze zdecydowany sprzeciwem USA.

Po tym jak zawieszona została wypłacalność Polski wobec wierzycieli oraz po podjęciu dialogu z przedstawicielami Klubu Paryskiego i MFW kraj ponownie złożył wniosek o akces do MFW i Banku Światowego 10 listopada 1981 roku. Polska do grona członków Banku Światowego przyjęta została 27 czerwca 1986 roku, po uprzednim wstąpieniu do MFW. Stała się jednocześnie 150 członkiem Banku z udziałem w kapitale zakładowym w wysokości 1,3 mld USD. Tym samym Polska stała się również członkiem organizacji pracujących przy Banku Światowym. Prezes NBP jest koordynatorem współpracy Polski z Bankiem Światowym.

Już od 1990 roku przez Bank Światowy aktywnie wspierane są zmiany przeprowadzane w polskiej gospodarce. Celem jego jest również wzmocnienie perspektyw stałego rozwoju i wzrostu stopy życiowej Polaków.

Wsparcie Banku przybierać może różne formy :

- współdziałania personelu Banku z reprezentantami polskich instytucji w zakresie kreowania programów i projektów finansowych przez Bank, a także polityki gospodarczej i społecznej;

- udzielania pożyczek;

- wsparcia w zakresie pomocy technicznej i finansowej, koordynacji z innymi międzynarodowymi instytucjami finansowymi;

- współpracy w wyborze optymalnych rozwiązań przy wykorzystaniu globalnych doświadczeń Banku Światowego i analizie kwestii rozwojowych.

Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju kieruje również w Polsce studiami ekonomicznymi i sektorowymi na ogromną skalę, jeżeli chodzi o politykę makroekonomiczną, modernizację banków i reformy systemu bankowego, poprawy infrastruktury technologicznej i technicznej, poprawy wydajności w rolnictwie i przemyśle, reformy systemu społecznego, reformy systemu energetycznego, a także prowadzi walkę z korupcją.

We współpracy Polski z Bankiem Światowym należałoby wyróżnić dwa okresy w latach dziewięćdziesiątych.

• Pierwszy, to okres do końca 1996 roku - czas kiedy nadano przebudowie polskiej gospodarki właściwy kierunek,
• Drugi zaś od początku 1997 roku - to okres ukierunkowania współpracy polegający na wspieraniu Polski w jej dążeniach do uzyskania członkostwa w Unii Europejskiej i włączeniu do procesów integracyjnych w ramach Unii. Pewne priorytety pozostają oczywiście nadal aktualne .

Szczegółowy wykaz przyznanych kredytów Polsce z Banku Światowego w latach dziewięćdziesiątych przedstawia zamieszczona poniżej tabela:

Tabela 3

Kredyty Baku Światowego dla Polski w latach 1990-1999

Projekt	Rok	Kwota mln USD
Projekty zakończone
Pożyczka Dostosowania Strukturalnego	1990	300,0
Eksport Agroprzemysłowy	1990	100,0
Rozwój Zasobów energetycznych	1990	250,0
Rozwój Eksportu Przemysłowego	1990	260,0
Transport I	1990	153,0
Pomoc techniczna w Zakresie Środowiska Naturalnego	1990	18,0
Telekomunikacja I	1991	120,0
Rozwój Rolnictwa	1991	100,0
Rozwój Instytucji Finansowych	1991	200,0
Rozwój Przedsiębiorstw Prywatnych	1992	60,0
Dostosowanie Przedsiębiorstw i Instytucji Finansowych	1993	450,0
Dostosowanie Sektora Rolnego	1993	300,0
Rozwój Lasów	1993	146,0
Redukcja Długu i Obsługi Długu	1994	170,0
Projekty realizowane (stan na rok 2001)
Usługi i Promocja w Zakresie Zatrudnienia	1991	100,0
Restrukturyzacja i Prywatyzacja	1991	280,0
Restrukturyzacja Ciepłownictwa	1991	340,0
Rozwój Służby Zdrowia	1992	130,0
Rozwój Mieszkalnictwa	1992	200,0
Modernizacja Dróg I	1993	150,0
Ciepłownictwo w Katowicach	1994	45,0
Przesył Energii Elektrycznej	1995	160,0
Wodociągi i Kanalizacja w Bielsku-Białej	1996	21,5
Zarządzanie Portami i Dostęp do portów	1996	67,0
Finansowanie Gmin	1997	22,0
Modernizacja Dróg II	1997	300,0
Projekt Likwidacji Skutków Powodzi	1997	200,0
Hurtowe Centrum Spożywcze w Gdańsku	1998	15,9
Lubelska Giełda Rolno-Ogrodnicza	1998	11,1
Dostosowanie Górnictwa Węgla Kamiennego	1999	300,0
Zobowiązania ogółem:		4969,5
Pożyczki ogółem netto (pomniejszone o koszty anulowane):		3997,4

Źródło: E. Latoszek, M. Proczek, Organizacje międzynarodowe, Założenia, cele, działalność, Dom Wydawniczy Elipsa, Warszawa 2001, s. 216-217

W okresie pierwszym: lata 1990-1996 -  skoncentrowano się na następujących problemach :

1. Odtworzenie stabilizacji makroekonomicznej i intensyfikacji prawdziwości kredytowej.

Odtworzenie stabilizacji i rozwiązywanie problemu wielkiego zadłużenia w Polsce było warunkiem właściwego wprowadzania reform. W celu tym Bank na początku 1990 r. przyznał Polsce, ściśle współdziałając z Międzynarodowym Funduszem Walutowym, Pożyczkę Dostosowania Strukturalnego. Miało to służyć usprawnieniu procesu zawierania umów oddłużających z Klubem Londyńskim i Klubem Paryskim oraz zadeklarować światowe wsparcie dla zmian harmonogramu spłaty polskiego długu.

2. Wsparciu rozwoju sektora prywatnego.

Okazało się, że nie small-business najbardziej chłonie kapitał w Polsce (tzn. że nie może pozwolić sobie na drogie pożyczki), ale dawne, wielkie państwowe molochy. Pomoc Banku Światowego na tym polu nie była zbyt owocna i często była słusznie krytykowana, ponieważ taki sposób kredytowania nijak miał się do rzeczywistości. Barierą mogły być również sztywne zasady statutu Banku Światowego, wymagające uprzedniego otrzymania kosztownych gwarancji. Podobnie powodzeniem nie cieszyły się także pożyczki na rozwój rolno-spożywczy. Były zbyt drogie, a do tego w dewizach, wówczas gdy polscy przedsiębiorcy przestawili się na rozliczenia w złotowe. Kredyty inwestycyjne były długoterminowe, w chwili gdy przedsiębiorcy oczekiwali obrotowych kredytów krótkoterminowych.

3. Poprawie systemu zabezpieczeń socjalnych

Aby zapobiec ujemnym skutkom przekształceń gospodarki, czyli wzrostowi liczby ludzi ubogich i bezrobocia, Bank Światowy udzielić miał pomocy finansowej i technicznej, która wspomagałaby wzrost zatrudnienia, a także poprawę stanu opieki zdrowotnej, finansowanie projektu kredytu na budownictwo mieszkaniowe oraz szkolenia osób dorosłych. Jednakże wprowadzenie powyższych projektów w życie spotykało się ze sporymi trudnościami.

4. Reformie sektora energetyki

Tutaj pomoc Banku Światowego opierała się na dogłębnym zanalizowaniu, doradztwie w dziedzinie technologii i wpływu zmian w sektorze na całą gospodarkę.

5. Przebudowie podstawowej infrastruktury

Bank Światowy dał pierwszeństwo finansowaniu inwestycji, przyczyniających się do poprawienia sytuacji polskiej infrastruktury technicznej.

Z pożyczek Banku sfinansowano:

- restrukturyzacja PKP,

- przekształcenie Telekomunikacji Polskiej S.A.,

- modernizację istniejących i budowę nowych dróg.

6. Ochronie środowiska

Bank przyznał Polsce pożyczkę na wzmocnienie zarządzania ekologicznego, ze szczególnym zwróceniem uwagi na wyniszczenie polskiego środowiska. W dziedzinie tej przyznano także pożyczkę na wprowadzenie odpowiednich praktyk zarządzania zasobami leśnymi, odbudowę skażonych lasów, sadzenie drzew na terenach, które nie nadają się pod uprawy rolne, wzmocnienie struktury zarządzania finansami.

W okresie drugim: lata 1997 - 1999 - Bank Światowy pomagał Polsce w jej dążeniach do uzyskania członkostwa w Unii Europejskiej.

Polska otrzymała :

- pomoc w zakresie formułowania i wdrażania założeń polityki, które konieczne były z punktu widzenia trwałego wzrostu,

- pomoc w tych dziedzinach gospodarki polskiej, które mogłyby doświadczyć niekorzystnych dla nich zmian związanych z kierunkami polityki Wspólnoty lub stanowić źródło dużych strat ekonomicznych dla kraju. Pomocy tej Bank udzielał poprzez udostępnienie niezależnego potencjału analitycznego oraz wsparcia inwestycyjnego,

- pomoc w społecznym uprawomocnieniu reform i zmniejszeniu biedy.

W tym czasie dalej przeprowadzano część projektów, które rozpoczęto już wcześniej.

Ponadto finansowane były następujące projekty :

- poprawy funkcjonowania i zarządzania instytucji gminnych,

- unowocześnienia głównych dróg krajowych, a także budowy trzech nowych mostów oraz remontu dwóch i budowy 12 obwodnic,

- zmniejszenia skutków powodzi w południowej Polsce,

- budowy miejskich rynków hurtowych komercyjnych i

samofinansujących się,

- restrukturyzacji górnictwa węgla kamiennego.

Pomoc Banku Światowego w roku 2000 skoncentrowana była głównie na :

- przygotowaniu i wprowadzaniu w życie kompleksowych programów wielosektorowych, które miały obejmować problemy zabezpieczenia socjalnego (przede wszystkim restrukturyzacja górnictwa węgla kamiennego i tworzenie na obszarach wiejskich miejsc pracy poza rolnictwem);

- doradztwie na etapie realizacji reformy finansów publicznych oraz kwestii które wiązały się z członkostwem w Unii Europejskiej i przystąpieniem Polski do Wspólnoty;

- w reformie samorządu terytorialnego, zamiany kilku pożyczek na jedną nową i sprywatyzowaniu sektora elektroenergetycznego, opracowania metod oceny wpływu członkostwa Polski w UE na najważniejsze sektory, analizowanie efektywności kosztowej i społecznych programów w zakresie edukacji, służby zdrowia i opieki socjalnej;

- opracowanie projektów i inicjatyw powiązanych z konkretnymi rozwojowymi problemami z zakresu ochrony środowiska naturalnego, reformy sektorów socjalnych, inwestycji prywatnych w zakresie infrastruktury.

W roku 2001 Polska otrzymała następne pożyczki

- na reorganizację górnictwa,

- na dostosowania strukturalne,

- na zwiększenie sprawności energetycznej w okolicach Krakowa,

- na wprowadzenie podatku manipulacyjnego

- na modernizację portów.

Udostępnione przez Bank Światowy linie kredytowe, wykorzystane zostały w niewielkim stopniu. Przyczynkiem do takiego stanu mającym przede wszystkim charakter przedmiotowy były: luki informacyjne o kredytach Banku Światowego, dostępne zazwyczaj w większych ośrodkach miejskich. Kolejna bariera posiada zaś charakter psychologiczny. Następną, ograniczającą wykorzystanie przydzielonych Polsce kredytów, było niezbyt sprzyjające otoczenie makroekonomiczne w kraju i szereg wysokich wymagań, które dotyczyły zakupu towarów i usług.

Rozdział IV

Regionalne organizacje finansowe

4.1. Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju (EBOR)

European Bank For Reconstruction and Development (Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju - EBOR) jest to instytucja finansowa posiadającą charakter regionalny, posiadająca, ze względu na swoje cele, ogromne znaczenie dla Polski. Najważniejszym celem, dla którego utworzony został Bank, była pomoc finansowa państw Zachodu dla podratowania państw Europy Środkowej i Wschodniej w procesie ich transformacji systemowych.

Z inicjatywą powołania do życia takiego Banku po raz pierwszy oficjalnie wyszedł, w październiku 1989 roku, prezydent Francji Francois Mitterand. EBOR został utworzony 29 maja 1990 roku, po podpisaniu umowy przez 40 państw oraz dwie organizacje (Europejski Bank Inwestycyjny i Europejska Wspólnota Gospodarcza), która powołała organizację do życia. Poprzedzone to zostało serią kilku spotkań z udziałem "technicznych ekspertów" oraz trzech plenarnych spotkań, odbywających się w Paryżu (15-16 stycznia, 8-11 marca i 9 kwietnia 1990 r.). W życie umowa weszła w końcu marca 1991 roku. Siedzibą banku ustanowiono Londyn .

Głównym celem Europejskiego Banku Odbudowy i Rozwoju jest wsparcie przemian ustrojowych i zmian w modelu gospodarczym - ewoluowanie od gospodarki państwowej (scentralizowanej) do gospodarki wolnorynkowej - w państwach Europy Środkowo-Wschodniej przez udzielanie im pomocy finansowej.

Pozostałe ważne cele EBOR to :

- bliska i skoordynowana współpraca mająca na celu wspieranie postępu gospodarczego w krajach Europy Środkowej i Wschodniej,

- wspieranie realizacji reform strukturalnych, sektorowych i gospodarczych poprzez pomoc finansową dla krajów członkowskich; zwłaszcza takie procesy, jak prywatyzacja czy demonopolizacja mają szansę na wsparcie finansowe ze strony Banku,

- wiele inwestycji w regionie,

- wzmocnienie sektora finansowego,

- reformowanie systemu prawnego,

- rozwijanie infrastruktury koniecznej do wzrostu sektora prywatnego,

- dążenie do podtrzymania zasad pluralizmu, gospodarki rynkowej i demokracji w tych krajach.

EBOR w krajach w których dokonuje swoich operacji finansowych wspierając działania związane z wprowadzaniem strukturalnych i sektorowych reform gospodarczych. Promuje przedsiębiorczość i prywatyzację, konkurencyjność, z uwzględnieniem specyficznych potrzeb w poszczególnych krajach. Promowana jest również poprzez Bank i jego inwestycje działalność sektora prywatnego, wzmacnianie instytucji i systemów prawnych, a także rozwój infrastruktury koniecznej dla odpowiedniego funkcjonowania sektora prywatnego .

Do funkcji podstawowych EBOR należą :

- funkcja kredytowa - która polega na dostarczaniu środków na finansowanie określonych projektów dla krajów członkowskich,

- funkcja katalizatora - obejmuje procesy finansowania różnych projektów przez pozostałe instytucje finansowe,

- funkcja mobilizacyjna - dotyczy krajowego i zagranicznego kapitału oraz odpowiednio przeszkolonej i doświadczonej kadry kierowniczej,

- funkcja popierania inwestycji produkcyjnych,

- funkcja doradcza - która polega na udzielaniu pomocy technicznej w celu przygotowania, finansowania i realizacji odpowiednich przedsięwzięć realizowanych w ramach konkretnych programów inwestycyjnych lub także przedsięwzięć pojedynczych,

- funkcja stymulująca - dotycząca rozwoju rynków kapitałowych,

- funkcja wspierania ekonomicznych przedsięwzięć - dotyczy rozwoju i modernizacji miast i wsi,

- funkcja promocyjna - obejmująca swym zakresem rozwój transportu, oświaty, opieki zdrowotnej i rolnictwa, a także promocję i wspieranie projektów na polu ochrony naturalnego środowiska,

- funkcja gwarancji,

- funkcja konsultacyjna.

Członkami Europejskiego Banku Odbudowy i Rozwoju są kraje wysoko uprzemysłowione oraz kraje Europy Środkowej i Wschodniej. Na dzień dzisiejszy EBOR liczy sobie 60 członków, 58 członków to państwa, z czego 26 to kraje Europy Środkowej i Wschodniej, w których prowadzona jest działalność Banku.

W poczet członków EBOR możemy zaliczyć :

1. Kraje Europy Środkowej i Wschodniej: Albania, Armenia, Republika Macedonii, Azerbejdżan, Białoruś, Ukraina, Bośnia i Hercegowina, Federacja Rosyjska, Bułgaria, Chorwacja, Gruzja, Uzbekistan, Kazachstan, Kirgizja, Mołdawia, Rumunia, Tadżykistan, Turkmenistan;

2. Kraje Unii Europejskiej (po 1 maja 2004): Belgia, Cypr, Republika Czech, Wielka Brytania, Dania, Grecja, Estonia, Finlandia, Francja, Hiszpania, Holandia, Irlandia, Litwa, Łotwa, Malta, Niemcy, Luksemburg Polska, Portugalia, Republika Słowacji, Słowenia, Szwecja, Węgry, Włochy, Austria;

3. Inne państwa europejskie:Islandia, Izrael, Lichtenstein, Norwegia, Szwajcaria, Turcja,

4. Państwa pozaeuropejskie: Stany Zjednoczone, Kanada, Egipt, Australia , Republika Korei Południowej, Maroko, Meksyk, Nowa Zelandia, Japonia ,

5. Dwie instytucje: Wspólnota Europejska i Europejski Bank Inwestycyjny.

Kluczowym elementem kapitału Europejskiego Banku Odbudowy i Rozwoju jest statutowy kapitał akcyjny. Do zwykłych zasobów kapitałowych zaliczyć można również:

- fundusze pozyskane z pożyczek, które udzielone zostały przez kraje członkowskie;

- fundusze pozyskane z pożyczek zaciągniętych na rynkach kapitałowych rozmieszczonych na całym świecie;

- fundusze pozyskane poprzez spłatę pożyczek lub gwarancji.

Do końca roku 1998 fundusze zaangażowane przez innych inwestorów jako jedna z części operacji EBOR, a traktowane jako dodatkowe, wyniosły 30,9 mld euro.

Dowodem na realizację przez Bank przemyślanej strategii oraz na staranność wypełniania swojej misji są procesy oceny i zatwierdzania projektów przez EROR poprzedzone wieloetapową analizą ich celowości. Inwestycje Banku wywierają kolosalny wpływ na to, by kierunek reform i tempo rozwoju przeprowadzanych operacji były jak najwłaściwsze w każdym z krajów. Szczególne znaczenie pomoc finansowa EBOR ma dla krajów Europy Środkowej i Wschodniej, a w tym również dla Polski. Dzięki środkom udostępnionym przez Bank, udało się zapoczątkować i dalej prowadzić proces przemiany wielu rynków państw w kierunku gospodarek rynkowych.

Naczelnym organem EBOR jest Rada Gubernatorów, która składa się z przedstawicieli poszczególnych członków organizacji, mogą głosować ( liczba głosów), proporcjonalnie do liczby akcji, które sami posiadają. Do podjęcia decyzji wymagana jest przez Radę przynajmniej 75% przewaga. Rada Gubernatorów nie musi podejmować decyzji, przekazując swoje do niej prawo Radzie Dyrektorów, na którą składa się 23 członków: jedenastu członków wybierają kraje Wspólnot Europejskich, po czterech państwa z Europy Środkowej i Wschodniej, a także pozostałe państwa europejskie i pozaeuropejskie.

Do Pozostałych organów Banku zalicza się:

• komitet Wykonawczy
• urząd Sekretarza Generalnego

Całość personelu organizacji stanowi 350 osób. EBOR posiada możliwość tworzenia swoich oddziałów w państwach członkowskich. W Polsce przedstawiciele organizacji rezydują w Warszawie.

To co wydaje się być atutem Europejskiego Banku Odbudowy i Rozwoju to jego możliwość do działania zarówno w sektorze prywatnym jaki i publicznym, a także ujednolicenie i znormalizowanie zasad na których funkcjonują procedury banków inwestycyjnych i banków rozwoju.

Organizacja przedstawia szeroki wachlarz narzędzi finansowych, dzięki którym można przeprowadzić różne projekty. Do owego wachlarza zaliczyć można kredyty, inwestycje kapitałowe oraz gwarancje. Zdrowe zasady bankowe i inwestycyjne to dewiza Banku.

Do podstawowych form finansowania przedsięwzięć przez Bank należą:

- pożyczki, których maksymalny okres spłaty wynosi 10 lat (15 lat jeżeli w grę wchodzą przedsięwzięcia infrastrukturalne) jeśli chodzi o przedsiębiorstwa prywatne, prywatyzowane czy państwowe;

- pozyskiwanie udziałów w kapitale rynkowym, aby wzmocnić kapitał krajowy i zagraniczny;

- wolny dostęp przedsiębiorstw do światowego rynku kapitałowego umożliwiony poprzez udzielone w tym celu gwarancje i poręczenia;

Cały swój potencjał EBOR, podobnie jak i kilka innych instytucji o międzynarodowym zasięgu, skierował głównie na to, by sektor małych i średnich przedsiębiorstw (MŚP) w państwach Europy Środkowej i Wschodniej rozwijał się w dalszym ciągu odpowiednio. Wynikiem tego było wpłynięcie w 1996 ok. 36% z wszystkich posiadanych i zużytkowanych przez Bank środków do instytucji finansowych działających lokalnie. Działalność organizacji w kwestii wzmocnienia aktywności małych i średnich przedsiębiorstw można odczytać w trzech wymiarach :

1. Najpierw chodzi o uruchomienie kredytowych linii typu "apel" posiadających gwarancje rządowe w stosunku do lokalnych banków. Na tym ma polegać owo wzmocnienie sektora bankowego, który działa lokalnie;

Instytucje pośredniczące mogą udzielać MŚP kredytów, oraz współpracują wraz z bankiem lokalnym projekty wkładu pieniężnego MŚP w bankach komercyjnych; pomagają również bankom lokalnym w administrowaniu majątkiem; służą również pomocą w otrzymaniu zabezpieczenia dla nowych lub działających w danym kraju banków, w których jedyną alternatywą dla obrotu handlowego jest zabezpieczenie pieniężne.

2. Aktywność EBOR przejawia się również w finansowaniu lub współfinansowaniu lokalnych funduszy kapitałowych (państwowych, regionalnych) zwanych venture capital.

Przez venture capital finansowane są następujące poziomy rozwoju MŚP :

- faza "zasiewu" (seed financing) czyli początkowy etap rozwoju;

- faza startu (start-up financing) czyli zainicjowanie działania;

- wczesna faza finansowania;

- faza finansowanie ekspansji i wzrostu.

EBOR w swej działalności kredytowej nie zapomniał też o sfinansowaniu infrastruktury komunalnej i środowiska. Zaoferował miastom i gminom, występującym w roli jego klientów różne narzędzia finansowania publicznych inwestycji, których wysokość zależała od wysokości rozwoju ekonomicznego i politycznego państwa z którego pochodził kredytobiorca, a także wielkości inwestycji czy posiadanych funduszy i statutu prawnego kredytobiorcy. Wykorzystywać do swych celów może pewne narzędzia finansowania:

- kredyty gwarantowane przez rząd: pojedyncze lub programowe

- kredyty gwarantowane przez miasto lub gminę .

Z narzędzi finansowania inwestycji prywatnych w sektorze usług komunalnych możemy wyliczyć następujące rodzaje finansowania:

• pojedynczych inwestycji prywatnych:

- finansowanie typu BOT (budowa-eksploatacja- przekazanie)

- finansowanie polegające na koncesji lub leasingu przedsiębiorstw które już pracują,

• programów inwestycyjnych, które zaliczyć można do prywatnych; finansowanie ma tu polegać na korzystaniu z wyspecjalizowanych linii kredytowych i inwestycyjnych, które nie wymagają gwarancji rządowych.

4.2. Polska a EBOR

Jeżeli chodzi o działalność EBOR w Polsce, to główne założenia tego dotyczące można odnaleźć w wydawanym co jakiś czas dokumencie pt. "EBOR - strategia dla Polski"

Do założeń tych zaliczamy :

- pomaganie i promowanie współzawodnictwa, przekształceń, zdrowej konkurencji, a także kompetentnego administrowania w sektorach, które powinny być restrukturyzowane,

- dbanie o dalszy właściwy rozwój firm prywatnych, w czym pomagać ma dofinansowywanie małych i średnich przedsiębiorstw,

- współpraca z lokalnymi organami pieniężnymi poprzez uaktywnienie rozwoju rynku finansowego,

- wspieranie rozwoju struktury, lokat komunalnych i ochrony środowiska również poprzez ich finansowanie, dzięki czemu mogą spełniać wymagania standardów Unii Europejskiej,

- posiadanie olbrzymich możliwości finansowych i umożliwianie innym korzystanie z nich,

- dalsze rozwijanie się i rośnięcie w siłę rynków kapitałowych, dzięki popularyzowaniu nowoczesnych narzędzi finansowania.

Bank za sektory potrzebujące szybkiej i możliwie szerokiej reorganizacji uznaje w Polsce: przemysł spalinowy i chemiczny, agrobiznes, górnictwo węglowe, produkcję stali, rolnictwo, kolportaż prasy oraz przemysł stoczniowy. Strategia tych sektorów wymaga szerokiego rozwoju ich potencjału przy jak najniższych kosztach socjalnych, przy założeniu istnienia silnej konkurencji. Bank pozwala przy tym korzystać ze swojego doświadczenia, orzeczeń i środków finansowych. Pomoc taka sprowadza się do gromadzenia wielu rozmaitych narzędzi, które będą przydatnymi w prywatyzacji jakiejś firmy czy też grupy firm. Nazwać to można kompilacją czołowych inwestycji kapitałowych, kredytów, funduszy wysokiego ryzyka (venture capital), jak również środków, które dostępne są w funduszach przeznaczonych na ochronę środowiska.

Jeśli chodzi o sektor agrobiznesu to EBOR, wychodzi z propozycją wspomagania w dostosowywaniu go do norm unijnych, czyli norm dotyczących zadbania, jakości i ochrony środowiska. Ma to pomóc naszemu krajowi w pełnoprawnym uczestnictwie wśród konkurencyjnych firm Unii Europejskiej.

Jeżeli zaś mamy do czynienia z przemysłem stalowym, to fundamentalnym celem EBOR jest współudział w prywatyzacji i przebudowie największych polskich hut.

Sektora prywatnemu EBOR pomaga poprzez likwidowanie zadłużeń małych i średnich przedsiębiorstw, zwłaszcza jeżeli mamy do czynienia z gałęziami, w których Bank może pochwalić się dużym doświadczenie: agrobiznes, przemysł lekki, budownictwo.

Jeżeli Bank jest bezpośrednio zaangażowany w przemiany w danym kraju, to może mieć wpływ na etykę działalności gospodarczej oraz zarządzanie danymi sektorami, np.: energetyki, nieruchomości, materiałów budowlanych, artykułów konsumpcyjnych, a także opakowań i rozprowadzania żywności. Oprócz bycia organem finansującym, Bank występuje również jako Oprócz finansowania Bank może również występować jako gwarant kredytów i współinwestor. Ponadto Europejski Bank Inwestycyjny i program PHARE utworzył linie kredytowe dla small bussinesu.

By odpowiednio pomagać w kwestii finansowej Bank współpracuje z finansowymi organizacjami o zakresie działania lokalnym. Dzięki temu istnieje możliwość kreowaniu szerokiej gamy produktów bankowych, jak również popularyzowanie idei otwarcia rynku na kapitał zagraniczny. Ważna jest także pomoc w rozwoju kredytu hipotecznego i bankowości detalicznej. EBOR wraz z wejściem w życie reformy ubezpieczeniowej został inwestorem PWE Winterthur.

Do kwestii szczególnie ważnych dla EBOR w naszym kraju zaliczyć można finansowanie rozwoju infrastruktury i ochrony środowiska. Ma to wymiar lokalny, a oferuje się w tym celu następujące mechanizmy finansowania inwestycji publicznych:

• kredyty pojedyncze lub grupowe, których gwarantem jest urząd
• kredyty komunalne, których gwarantami są pośrednicy finansowi
• kredyty gwarantowane przez gminę lub miasto, jedynie dla miast o raczej wysokiej pewności kredytowej

Strategia Banku w dziedzinie infrastruktury w Polsce skoncentrowana jest na:

• podnoszeniu jakości usług komunalnych, usprawnianiu działalności transportu miejskiego, usług wodociągowych i kanalizacji, oczyszczania wód oraz systemu grzewczego w celu dostosowania standardów krajowych do tych obowiązujących w UE
• dbaniu o umiejętne współpracowanie podmiotów państwowych i prywatnych w większych miastach
• ukazaniu możliwości kredytowania wielosektorowych inwestycji w infrastrukturę w małych i średnich ośrodkach komunalnych.

EBOR, biorąc pod uwagę swoje cele statutowe jest gotowy zaryzykować inwestycje w rozwój polskiej infrastruktury, co jest bardzo ważne, gdyż banki komercyjne i rynek kapitałowy nie chcą się tym parać.

Bank brał także udział w tworzeniu funduszy kapitałowych dla firm w szczebla gminnego, które kierowane są do mniejszych przedsiębiorców, a także funduszy przygranicznych, mogących pomagać finansowo w rozwoju i integracji polskich firm na zasadach regionalnych.

W zakresie pomagania w inwestycjach małych i średnich przedsiębiorstw Bank współpracuje z takimi instytucjami finansowymi jak:

- Pionier Poland Fund,

- Polski Prywatny Fundusz Kapitałowy,

- Caresbac-Polska S.A.,

- Nowy Fundusz Inwestycyjny Europy Wschodniej,

- Europejski kapitał Odrodzenia,

- Alliance Scaneast Fund.

Działania EBOR w naszym kraju są bezpośrednio związane z sytuacją gospodarczą. Plany Banku co do naszego kraju są dostosowywane w zależności od strategii i zadań które przyjęte są w kolejnych 2-3 latach działalności. Zgodnie ze stanem z 30 czerwca 2000 roku EBOR brał udział w finansowaniu 102 projektów inwestycyjnych na terenie Polski, było to bezpośrednie udzielenie pożyczki w kwocie 1 431,2 mln euro. Jest więc Bank najważniejszym inwestorem z zagranicy, który "zostawia" swój kapitał w naszym kraju. Wkład pieniężny EBOR pomógł zorganizować dodatkowe środki pieniężne na projekty, które zamykały się w sumie 5 751,0 mln euro .

Dziś EBOR podejmuje wiele zadań, które mają być przedłużeniem już wcześniej rozpoczętych projektów, dążących do zmian ustrojowych w kraju. Postępowanie to może nosić nazwę uzupełniającego, a jego realizacja zasadzała się na przeprowadzaniu zmian w różnych sektorach gospodarki, z zastosowaniem nowych metod finansowania, w miarę jak w Polsce dochodziło do kolejnych przemian. To właśnie do nich Bank się dostosowuje, jeżeli chodzi o działalność na naszym rynku. Już nie jest kredytodawcą, a raczej inwestorem, który lokuje w Polsce swój kapitał, rozszerzając swą działalność z okolic Warszawy, na obszar obejmujący cały kraj. Powoli przenosi on swój kapitał i uwagę ze spółek z kapitałem zagranicznym, na spółki polskie, odchodząc przy tym od klasycznej działalności kredytowej. Skupia się raczej na transakcjach rynku kapitałowego. Bank zaktywizował swą działalność szczególnie w następujących sektorach: infrastruktury, restrukturyzacji przemysłu, jak również wspierania małych i średnich przedsiębiorstw.

Aktywność Banku w sektorze prywatnym to 89% finansowania, jakie EBOR może zaoferować, co znacznie przekracza pierwotne plany instytucji.

44% środków pieniężnych organizacja oferuje w formie inwestycji kapitałowych, zaś 56% w formie udzielanych kredytów. Inne instytucje finansowe przekazują około 47% swoich środków na takie inwestycje, co również jest wyższe niż kwoty zamierzone.

Oto, określone w wyniku przeprowadzonych analiz, najważniejsze cele działalności EBOR na najbliższe lat w Polsce:

1. w dalszym ciągu dążenie do wspierania przemian, tworzenia zdrowego współzawodnictwa, odpowiedniego zarządzania firmami w sektorach, które zdaniem banku stoją przed ważnymi wyzwaniami, związanymi z pozostałościami dawnego systemu społeczno-gospodarczego

2. stawianie na propagowanie rozwoju operatywnych przedsięwzięć sektora prywatnego, zwłaszcza przez udostępnianie środków pieniężnych małym i średnim przedsiębiorstwom

3. wprowadzanie na rynek krajowy innych, nowych narzędzi finansowania, a także szeroka współpraca z lokalnymi instytucjami finansowymi, polegająca na udzielaniu im pomocy w rozszerzaniu możliwości tak, aby one również mogły świadczyć innowacyjne usługi z zakresu finansowania

4. EBOR ma również zamiar udzielać środków finansowych na poczet rozwijającej się infrastruktury, lokat komunalnych oraz oczywiście finansować ochronę środowiska, jak również udziału w wykorzystaniu waluty państwa do sfinansowania planów inwestycyjnych związanych z infrastrukturą przedsiębiorstw użyteczności publicznej

Reasumując, Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju w czasie jego dziesięciu lat działalności na terenie naszego kraju brał czynny udział w transformacji systemowej zwłaszcza dzięki:

- pomocy prywatnym firmom, głównie poprzez finansowe, pośrednie ich wspieranie, co sprzyjało rozwojowi małych i średnich przedsiębiorstw (MŚP),

- dobra passa rynków kapitałowych

- pomoc instytucjom finansowym i funduszom kapitałowym

- uaktywnienie inwestycji krajowych oraz zagranicznych

- pomoc finansowa w sferze prywatnej i państwowej infrastruktury

- wsparcie dla inwestycji komunalnych

- wsparcie dla inwestycji w zakresie ochrony środowiska

Podczas tej ponad dziesięcioletniej aktywności na rynku polskim EBOR brał udział w wielu inwestycjach kapitałowych, był również ważnym pożyczkodawcom. On w kooperacji z lokalnymi i zagranicznymi partnerami przyczynił się dzięki tym pożyczkom do rozwoju polskiej gospodarki. Wśród owych partnerów zagranicznych EBOR związanych z inwestycjami kapitałowymi znaleźli się m.in.: Polish Enterprise Fund/polish Private Equity Fund, Lafarge, Danuta czy Danone Ciastka. Przykładowi partnerzy lokalni w tej dziedzinie to: Pekao S.A./Unicredito, Rolimpex, Hortex, Stalexport, czy Telekomunikacja Polska S.A. Do partnerów zagranicznych związanych z działalnością kredytową warto zaliczyć: Fiata, Hutę Luccini, Pilkington, Kwidzyń - International Paper, Warsaw Financial Centra czy Cementownię Chełm - RMC Group. Zaś z partnerów miejscowych należy wymienić: Polish Railways, Bronisz i Eastbridge/ECI .

4.3. Europejski Bank Inwestycyjny

Europejski Bank Inwestycyjny (EBI) swoją działalność rozpoczął 1 stycznia 1958 roku. Założony został w zgodzie z artykułem 198 d) i e) Traktatu Rzymskiego, który podpisano 25 marca 1957 roku.

W formie Protokołu do owego traktatu dodano statut EBI. Europejski Bank Inwestycyjny jest to agencja, która jest jednostką wyspecjalizowaną Unii Europejskiej, która to Rada sprawuje nad nią swoistą kontrolę. Siedziba Banku znajduje się w Luksemburgu.

Do członków zaliczyć należy państwa wchodzące w skład Wspólnoty Europejskiej. Początkowo należało sześć krajów: Francja, Niemcy, Belgia, Holandia, Luksemburg i Włochy.

Pozostanie członkiem banku wiąże się nierozerwalnie z przyjęciem nowych członków do Wspólnot. W 1973 roku liczba członków powiększyła się o trzy kraje: Wielką Brytanię, Danię i Irlandię, w 1981 r. przybyła Grecja, w 1986 r. skład rozszerzył się o Hiszpanię i Portugalię, zaś w 1995 r. o Austrię, Finlandię i Szwecję .

Działalnością kierowniczą zajmują się:

- Rada Gubernatorów

- Rada Dyrektorów

- Komitet Kierowniczy

- Komitet kontrolny

Celem najważniejszym Europejskiego Banku Inwestycyjnego jest troska o równomierny, pozbawiony zakłóceń rozwój wspólnego rynku, posiłkując się rynkami kapitałowymi i własnymi zasobami, a wszystko to w interesie Wspólnoty. Służy on pomocą głównie przez udzielanie pożyczek lub gwarancji, bez jakichkolwiek chęci osiągnięcia przy tym własnego zysku, finansuje np. wymienione poniżej projekty we wszystkich sektorach gospodarki:

- dotyczące rozwoju regionów słabiej rozwiniętych,

- dotyczące unowocześnienia czy restrukturyzacji przedsiębiorstw lub tworzeniu firm nowych, co wiąże się z powolnym tworzeniem wspólnego rynku. Firmy te ze względu na swój zasięg lub charakter nie mogą być całkowicie finansowane z funduszy, które mają do własnej dyspozycji

- projektów, którymi interesuje się kilku członków Wspólnoty, a które zwarzywszy na ich rozmiary lub charakter nie mogą zostać w całości sfinansowane przez poszczególnych członków Wspólnoty.

Kapitał zakładowy EBI został wniesiony przez państwa członkowskie, ze środków jakie zostały przez nie uzyskane na międzynarodowych rynkach kapitałowych. W 1999 r. kapitał subskrybowany wynosił 100 mld euro. Dzięki poniższej tabeli zapoznać się można z wysokością udziałów poszczególnych krajów w kapitale zakładowym EBI w 1999 roku w mln euro.

Tabela 4

Udział poszczególnych krajów członkowskich w kapitale zakładowym EBI

w roku 1999

Kraj	Udział (w mld euro)
Niemcy	17766,4
Francja	17766,4
Włochy	17766,4
Wielka Brytania	17766,4
Hiszpania	6530,7
Belgia	4924,7
Holandia	4924,7
Szwecja	3267,1
Dania	2493,5
Austria	2444,6
Finlandia	1404,5
Grecja	1335,7
Portugalia	860,8
Irlandia	623,4
Luksemburg	124,7

Źródło: E. Latoszek, M. Proczek, Organizacje międzynarodowe, Założenia, cele, działalność, Dom Wydawniczy Elipsa, Warszawa 2001, s. 269

Największe udziały w Banku mają

Francja, Niemcy, Wielka Brytania i Włochy -po 17,7%.

Pozostałe udziały kształtują się następująco: Belgia i Holandia - po 4,92%, Hiszpania - 6,54%, Szwecja - 3,25%, Dania - 2,50%, Austria - 2,44%, Finlandia - 1,40%, Grecja - 1,35%, Portugalia - 0,86%, Irlandia - 0,62% i Luksemburg - 12%.

Jeżeli EBI przyjmuje do swego grona nowego członka to kapitał subskrybowany wzrasta odpowiednio o kapitał przez tego członka wniesiony. Wynosi on 25% ogólnej sumy subskrybowanego kapitału. Pozostała część występuje w charakterze funduszu gwarancyjnego za zobowiązania EBI i wpłaca się ją na żądanie Banku.

Odpowiedzialność z tytułu działalności kredytowej każdego z państw członkowskich ma podobną wartość jak kapitał subskrybowany, a nie wpłacony. Rada Dyrektorów może wymóc na członkach wpłatę drugiej części kapitału subskrybowanego w wysokości, która jest wymagana, by spłacić zobowiązania Banku. Wówczas członkowie uiszczają wpłatę współmiernie do swego udziału. Rada gubernatorów decyduje również, większością głosów o udzieleniu przez kraje członkowskie specjalnych oprocentowanych pożyczek, jeżeli poprosi o nie Bank z przeznaczeniem na jakiś projekt, którego sam nie jest wstanie sfinansować, ani też osiągnąć funduszy do tego niezbędnych.

Kredytów takich udziela się z reguły zaciągając pożyczki na międzynarodowych rynkach kapitałowych. Na nich Bank cieszy się nieposzlakowaną opinią, a wiąże się to z przestrzeganiem przez pewnych reguł, do których zaliczmy: wiarygodność i solidność dłużnika, stałą obecność na rynkach kapitałowych, jaki i umiejętność przystosowania się do ciągle zmieniających się warunków rynkowych. Pożyczki które Bank zaciąga pochodzą zwykle od instytucji publicznych i prywatnych. Kwota ich ciągle wzrasta, co zaświadcza o olbrzymim znaczeniu Banku w finansowaniu działań Wspólnot .

Fundusze pożyczkowe Banku mają postać obligacji długoterminowych, które emitowane są na rynku kapitałowym, a oprocentowane według stopy rynkowej lub obligacji wypuszczonych przez dłużników Banku, które stanowią pokrycie udzielonych przez Bank pożyczek długoterminowych.

Umieszczanie obligacji Banku na rynku kapitałowym uzależnione jest od charakteru podaży funduszów pieniężnych znajdujących się na tym rynku. Obligacje Banku można lokować na trzech rodzajach rynków kapitałowych:

1. krajowych Wspólnoty

2. rynkach krajów nieczłonkowskich

3. na międzynarodowym rynku (tzw. rynku euroemisji)

Ad. 1.

Te obligacje wyrażane są w europejskiej walucie kraju, który pozostaje wierzycielem. Podaż funduszów pieniężnych tego rynku wyznaczają:

- oszczędności osób fizycznych,

- oszczędności organizacji prawa publicznego i towarzystw ubezpieczeniowych

- fundusze specjalnych organizacji lokacyjnych

Ad. 2.

Obligacje umieszczane na pojedynczych rynkach zagranicznych emituje się w zgodzie z obowiązującymi tam sposobami emisji i przepisami mówiącymi o pożyczkach zagranicznych.

Ad. 3.

Międzynarodowe obligacje lokowane na rynku euroemisji mają zupełnie odmienny charakter.

W zakresie działalności emisyjnej EBI mamy do czynienia z dwiema alternatywami gwarancji walutowych:

• pierwsza - bank udziela pożyczek, w różnych walutach, z wyjątkiem waluty kraju z którego pochodzi dłużnik
• alternatywa druga - bank udziela pożyczek w różnych walutach a także w walucie narodowej dłużnika .

EBI może udzielać pożyczek nisko oprocentowanych, z przeznaczeniem na najważniejsze cele UE. Duża ich część udzielana jest mniej rozwiniętym krajom Wspólnoty. EBI bierze również udział w rozszerzaniu programów pomocowych Wspólnoty Europejskiej, które mobilizują rozwój, robią to w oparciu o porozumienia o współpracy i umowy stowarzyszeniowe, które Wspólnota podpisała z 12 krajami basenu Morza Śródziemnego, jak również z 70 krajami Afryki, Karaibów i Pacyfiku. Bank jest także pożyczkodawcą dużych sum pieniędzy na wprowadzanie w życie programów Wspólnot Europejskich - PHARE i TACIE, państwom Europy Środkowej i Wschodniej, byłemu ZSRR, oraz w mniejszym stopniu którym państwom Azji i Ameryki Łacińskiej, a od 1995 r. również Afryce Południowej .

Przy udzielaniu pożyczek Bank przestrzega tego, by:

- pożyczki udzielane były tylko wówczas, gdy inne środki także zostają zaangażowane,

- finansowane były projekty, które w jakimś stopniu przyczyniają się do wzrostu ogólnej skuteczności,

- inwestycje produkcyjne były opłacalne,

- pożyczka została poręczona poprzez inne państwo, lub instytucję prawa publicznego,

- cała kwota pożyczek i gwarancji, które zostały przez Bank udzielone nie przekraczała 250 procent jego kapitału subskrybowanego,

- pożyczki udzielane były na 7-12 lat,

- stopa procentowa od pożyczek przez Bank udzielonych łącznie z prowizją od gwarancji była budowana na warunkach, jakie panują na rynku kapitałowym i była budowana tak, aby przychody z owych pożyczek mogły sprostać zobowiązaniom Banku i pokryć jego wydatki i utrzymać środki rezerwowe,

- pokryć koszty administracyjne (Bank pobiera tylko 0,15% marży).

Wnioski, w których przejawia się chęć uzyskania kredytu lub poręczenia można składać do Banku przez Komisję, lub też organy krajów członkowskich, na których to terytoriach ma przebiegać realizacja danych projektów. Oczywiście wyżej wymienione wnioski można też składać bezpośrednio w Banku. Są one następnie przedkładane do oceny przez kraj członkowski ( jeżeli do czynienia mamy z pierwszym przypadkiem ), lub też Komisję - w przypadku drugim. Opinie taką oba organy powinny wydać w przeciągu dwóch miesięcy od otrzymania wniosku. Jeżeli jest ona pozytywna to Rada Dyrektorów "popycha" sprawę dalej, rozpatrując owe wnioski po rekomendacji Komitetu Kierowniczego, którego zadaniem jest zbadanie, czy nie łamią one któregoś z postanowień Statutu. Jeżeli wniosek o udzielenie kredytu lub też poręczenia zostanie przez wyżej wymieniony organ poparty, to zostaje on przedstawiony właśnie Radzie Dyrektorów. Komitet może poprzeć projekt własną, pozytywną opinią, która rzeczywiście może się okazać istotną w danym przypadku.

Bank skłonny jest do udzielenia kredytów i poręczeń, jeżeli przedstawione projekty w całości lub po części przyczyniają się do realizacji następujących celów:

- rozwoju regionów strukturalnie zacofanych,

- zwiększenia konkurencyjności przemysłu europejskiego, np. przez rozwój nowych technologii

- poprawy infrastruktury europejskiej,

- ochrony środowiska naturalnego,

- zaopatrzenia w energię.

Wielkim projektom mogą udzielane są pożyczki indywidualne, mniejsze zaś mogą liczyć na środki przybierające postać pożyczek ramowych, zwanych inaczej globalnymi. Można je również nazwać narzędziem wspierającym MŚP. Pożyczki ramowe często przyznaje się bankom lub też pozostałym instytucjom finansowym, które zainteresowane są finansowaniem rozmaitych projektów, nie oszczędzając przy tym na pozostawionych im do rozdysponowania środkach pieniężnych. Muszą to jednak robić zgodnie z zaprezentowanymi wyżej kryteriami udzielania kredytów przez EBI, które klasyfikuje się z trzech punktów widzenia według:

• gałęzi gospodarczego przeznaczenia
• gałęzi gospodarczych
• miejsca inwestycji

4.4. Współpraca Polski z Europejskim Bankiem Inwestycyjnym

Polska współpracuje z EBI od końca listopada 1989 r., kiedy to Rada Gubernatorów EBI udzieliła naszemu Krajowi, a także i Węgrom możliwości do korzystania z funduszu kredytowego zawierającego się w sumie 1 mld ecu na lata 1990-1993. Te środki pieniężne mieliśmy przeznaczyć na przekształcenie gospodarki. Jednak oficjalnie stosunki z EBI Polska nawiązała z chwilą podpisania Porozumienia Ramowego o Współpracy Finansowej w dniu 3 lipca 1990 r .

Od 1990 r. EBI będąc w stałym związku z władzami polskimi pomagał w przebudowie następujących gałęzi gospodarki: komunikacyjnej i telekomunikacyjnej, energetycznej oraz przemysłowej. W latach 1990-1999 Polska mogła wykorzystać około 2,797 mln euro, które zostały jej przydzielone w ramach pożyczki z Banku Inwestycyjnego. Dzięki temu Polska była jednym z państw, które najwięcej skorzystały z pomocy pożyczkowej Banku. Od 2001 r. pożyczki EBI dla Europy Środkowej i Wschodniej wynoszą 3,5-4,0 mld euro rocznie, dla Polski wypada z tego około 1 mld euro. Wychodzi więc na to, że nasz kraj może stać się w przyszłości największym pożyczkobiorcą EBI.

Do najważniejszych pożyczek, jakie zostały udzielone Polsce w latach dziewięćdziesiątych zaliczyć można :

- kredyt w wysokości 200 mln ecu, który przeznaczony został na unowocześnienie linii kolejowej Warszawa-Berlin,

- pożyczkę na sumę 225 mln ecu przeznaczoną na budowę odcinka autostrady A4 (Wrocław-Gliwice),

- kredyt w wysokości 50 mln ecu, który wykorzystano w całości na przebudowę lotniska w Warszawie,

- EBI, EBOR i fundusz PHARE opracowały programy inwestycyjne, mające na celu odbudowę polskiej infrastruktury na obszarach, które w lipcu 1997 roku zniszczyła powódź. W tym celu uruchomiona została linia kredytowa w wysokości 300 mln ecu,

- pożyczkę w wysokości 150 mln euro, którą strona polska przeznaczyła na budowę 25 km odcinka autostrady A4 na południu od Katowic,

- kredyt w wysokości 150 mln euro przeznaczony na rozwój ruchomych sieci telefonii,

- kredyt w wysokości 200 mln euro na unowocześnienie linii kolejowej na odcinku Warszawa-Terespol.

Jedną z ważniejszych inwestycji Banku jest dziedzina szeroko pojętej ekologii. To właśnie dlatego w Sztokholmie podpisana została umowa mówiąca o otwarciu nowej linii kredytowej wynoszącej 35 mln ecu w celu opłacenia inwestycji przeprowadzanych przez małe firmy w Polsce.

Z chwilą gdy Polska znalazła się w gronie kandydatów na członków Unii Europejskiej i rozpoczęła negocjacje akcesyjne EBI, Bank Światowy i EBOR zadecydowały, że będą wspierać nasz kraj w jego staraniach i procesie dostosowania naszej gospodarki do wymogów unijnych. Na razie współpraca Polski międzynarodowymi instytucjami finansowymi, zamyka się na czerpaniu pomocy finansowej w formie kredytów i pożyczek. To, że Polska wykazała chęć przeprowadzenia całościowych reform gospodarczych sprawiło, że pomoc finansowa okazała się w tym przypadku nieodzowna, a to, że znalazły się organizacje międzynarodowe chcące podjąć się tego zadania, było dla Polski swego rodzaju wybawieniem z finansowego kłopotu. Pomoc owych instytucji finansowych w latach dziewięćdziesiątych zamykała się w sumie około 7 mld USD .

Zakończenie

Dziś nie ma na świecie kraju, który mógłby być w pełni niezależny od rynku globalnego. Każdy kraj, a w szczególności te najbiedniejsze potrzebują takiej łączności głównie w dziedzinie wymiany artykułów, usług, majątku, ludzi, wiadomości, itd.

na międzynarodowych rynkach wzrasta ryzyko kredytowe, z tego wynika konieczność skorzystania z pewnego rodzaju kurateli nad tym rynkiem, oraz rynkiem finansowym, za czym idzie nasilanie się tendencji do ugruntowania owej kurateli. Tutaj nieodzowną jest kooperacja banku centralnego z międzynarodowymi organizacjami finansowymi. Koniecznym jest udzielanie pomocy najbardziej zadłużonym państwom, a także kontynuowanie zamiarów, które służyć miały likwidacji ubóstwa. Nadal najważniejszymi więc będą szkolenia nowych urzędników, którzy na średnim i wyższym szczeblu mieliby zajmować się administrowaniem gospodarką państwa, programami jej rozwoju oraz opłacaniem projektów związanych z melioracją i urbanizacją. Ciągle bardzo przydatna okazuje się pomoc fachowców zwłaszcza jeśli chodzi o metody i środki pomagająca w radzeniu sobie z obecnymi problemami danego kraju, czy też danych dziedzin gospodarki. Także badania prowadzone w dziedzinie spraw gospodarczych i społecznych, są ważne, bo ich wyniki służyły miałyby pomocą państwom, które dopiero są na etapie rozwoju w układaniu i wprowadzaniu w życie polityki gospodarczej i społecznej.

Jeżeli chodzi o Polskę to światowe organy pieniężne odegrały ważną rolę w przebiegu transformacji systemowej. Aby przejść w kierunku gospodarki rynkowej należało najpierw wprowadzić wiele ważnych reform, co nie stałoby się faktem, gdyby nie finansowe wsparcie innych państw i organizacji: współpraca z MFW, Bankiem Światowym, EBOR oraz EBI. Wsparcie kredytowe i konsultacyjne z ich strony ułatwiło naszemu krajowi przetrwanie ciężkich lat 90-tych, okresu transformacji gospodarczo-ustrojowej.

Wsparcie ze strony tych organizacji pomogło w procesie dostosowań, które w przyszłości miały doprowadzić do akcesji Polski do Unii Europejskiej. Głównie chodziło tu o pomoc finansową, jaką Polska dostała. Pomogło to dość szybko rozpocząć negocjacje członkowskie, których efektem końcowym miało być podpisanie traktatu akcesyjnego w grudniu 2003 roku. Od 1 maja 2004 Polska jest prawnym członkiem Unii Europejskiej i w dalszym ciągu korzystać będzie z funduszy pomocowych organizacji światowych, bo proces dostrajania do norm unijnych nadal trwa.