Narkomania

Jedną z naturalnych skłonności człowieka stanowi poszukiwanie przyjemnych doznań przy jednoczesnym unikaniu tych nieprzyjemnych, jednak ile istnień ludzkich, tyle różnych dróg praktycznej realizacji owej tezy. Przykładem jednego ze sposobów poszukiwania przyjemności może być sięganie po środki farmakologiczne i odurzające, narkotyki czy alkohol, które to stanowi pewną formę problemu narkomanii.

Narkotyki są środkami o bardzo długiej historii, która sięga swoimi korzeniami aż starożytności, a jedyną różnicę między środkami z tamtych czasów a dzisiejszymi narkotykami stanowi fakt, iż wcześniej nie były one tak niebezpieczne dla człowieka jak dzisiaj. Przyczyną tego jest sposób ich wykorzystywania; w dawnych czasach różnego rodzaju środki odurzające stosowane były w trakcie obrzędów religijnych, przy czym używały ich jedynie osoby z wąskiego grona wtajemniczonych w owe praktyki, posiadających wiedzę na ich temat, a więc szamanów, kapłanów itp. Narkotyki stosowano najczęściej w formie środków przeciwbólowych lub pobudzających. W końcu XIX wieku narkotyki zadomowiły się w światku artystycznym, a w okresie międzywojennym zaczęły się cieszyć popularnością również wśród arystokratów.

Czas, w którym narkotyki na dobre zawitały w codzienności społeczeństwa to epoka hipisowska; właśnie okres buntowania się przeciwko konformizmowi oraz życiu w zakłamaniu sprawił, iż środki odurzające stały się łatwo dostępne stanowiąc pewien symbol owych szalonych czasów. Wszyscy opowiadający się za nowym porządkiem palili marihuanę lub zażywali LSD, a znaczna część młodzieży eksperymentowała również z innymi, dużo bardziej niebezpiecznymi środkami. Jednak narkotyki z okresu dzieci kwiatów oraz te współcześnie zażywane środki, stanowią zupełnie odmienne substancje; jak wskazują badania, marihuana z lat 90-tych była czternastokrotnie silniejsza od tej używanej w latach 60-tych, podobnie sytuacja wygląda w przypadku LSD.

W czasach wchodzenia narkotyków na polski rynek nie mówiło się jeszcze o zjawisku społecznym zwanym narkomanią, a jedynie o przedawkowaniu leków, co stanowiło oczywiste kłamstwo. Wiele prób stworzenia polskiej wersji narkotyków sprawiło, iż środki te stały się tanie i niezwykle łatwe w dostępie, przez co z kolei wzrosło zainteresowanie nimi wśród szerszej populacji młodzieży (i nie tylko). Rezultatem tych działań była sytuacja, iż w latach 80-tych problem narkomanii został uznany w Polsce jako problem społeczny, który wymaga przeciwdziałania, natomiast aktualnie - Polska stanowi jeden z największych oraz najbardziej liczących się na rynkach europejskich producentów i eksporterów amfetaminy i LSD, również plantacje marihuany są niezwykle częstym zjawiskiem.

Dawne i kolorowe czasy dzieci kwiatów ubarwiających swoje życie narkotykami bezpowrotnie minęły, a wraz z postępującymi zmianami zmienił się również drastycznie polski rynek narkotykowy, na którym niegdyś najbardziej niebezpieczne kompoty zostały zastąpione ogromnymi ilościami amfetaminy i marihuany, gdyż wśród współczesnej młodzieży powszechnym jest przekonanie, iż nie stanowią one prawdziwych narkotyków, a ich zażywanie nie przynosi żadnych negatywnych konsekwencji. Taka sytuacja stanowi duże pole do działania dla nauczycieli oraz innych osób zajmujących się profilaktyką oraz uświadamianiem uczniów w sprawie groźnych skutków zażywania narkotyków.

Dzisiejsza szkoła stanowi najczęstsze miejsce inicjacji narkotykowej, czego głównym powodem jest obecność nie tylko osób zażywających narkotyki, lecz przede wszystkim - dealerów. Z uwagi na fakt, iż szkoły są świetnym rynkiem zbytu dla narkotyków tak popularnych zarówno wśród uczniów szkół średnich jak i podstawowych - tak istotnym jest przekazywanie im prawdziwych i rzetelnych wiadomości na temat skutków ich zażywania.

Celem niniejszej pracy jest przedstawienie problemu narkomanii w aspekcie jego rozwoju oraz profilaktyki. Równie ważną kwestią jest uświadomienie sobie przyczyn sięgania po narkotyki przez dzieci i młodzież, gdyż tylko to umożliwić może skuteczna walkę z narastającym zjawiskiem narkomanii. Innym poruszanym aspektem narkotyków są stosowane metody leczenia oraz instytucje walczące z narkomanią.

Terminologia

Zrozumienie istoty narkomanii wymaga wcześniejszego przestudiowania czym są same narkotyki i narkomania oraz jak są definiowane. Jak podaje Światowa Organizacja Zdrowia, narkomania to uzależnienie definiowane jako pewnego rodzaju stan psychiczny (czasami również fizyczny), który stanowi wynik interakcji pomiędzy żywym organizmem i środkiem odurzającym; charakteryzuje się on pewnymi reakcjami, którym zawsze towarzyszy przymus brania danego środka (stale czy okresowo) w celu doznawania jego efektów lub uniknięcia dolegliwości będących skutkiem jego braku.

Narkomania (z grec. "narke" - odurzenie, "mania" - szaleństwo) jest patologicznym zjawiskiem społecznym, uzależnieniem spowodowanym mniej lub bardziej długim okresem zażywania leków (szczególnie przeciwbólowych o charakterze narkotycznym) lub innych środków uzależniających, takich jak narkotyki i leki psychotropowe lub uspokajające. Narkomanię charakteryzuje konieczność przyjmowania danego środka odurzającego z tendencją do ciągłego zwiększania jego dawki oraz psychiczne i fizyczne uzależnienie. Zaniechanie brania środka skutkuje bardzo przykrymi doznaniami abstynencyjnymi, które w skrajnych przypadkach mogą prowadzić do śmierci.

S. Górski (1985) podaje potoczne rozumienie narkomani jako nałogowego, spowodowanego wewnętrznym przymusem zażywania różnymi sposobami (przez połykanie, wdychanie lub wstrzykiwanie) różnych środków chemicznych w celu wprowadzenia się w stan odurzenia.

Z kolei S. Ilnicki uważa, iż narkomania jest stałym lub okresowym przyjmowaniem bez lekarskiego zalecenia narkotyków, leków o działaniu uspokajającym, nasennym lub innych środków odurzających, czego wynikiem jest powstawanie zależności od nich.

Szerokie ujęcie narkomanii proponuje A. Podgórecki, według którego narkomania jest stanem okresowej albo przewlekłej dysfunkcjonalności organizmu, która jest szkodliwa zarówno dla jednostki, jak i całego społeczeństwa, wywoływanej zażywaniem (nie w celu terapeutycznym) leku lub jego zamiennika, zapewniającego takie same doznania.

Marek Zygało z MONAR- u zaproponował następujące ujęcie: narkomania to stałe lub okresowe używanie w celach niemedycznych środków odurzających, substancji psychotropowych lub środków zastępczych, w wyniku czego może powstać uzależnienie od nich.

Kolejnym etapem studiowania problemu narkotyków jest uświadomienie sobie, kim są osoby potocznie określane mianem narkomanów. Najlepsze opracowanie tego terminu podaje Marek Kotański, znawca problemu narkomanii; według niego narkoman tak na prawdę stanowi bezbronnego człowieka, pełnego sprzeczności oraz lęków, pozbawionego naturalnej odporności na trudności związane z codziennym życiem oraz stres, który jest pogardzany zarówno przez społeczeństwo jak i przez osoby mu bliskie; jest to człowiek zagubiony i bezwolny, dla którego narkotyk stanowi jedyną znaną i dostępną formę obrony przed bólem istnienia oraz pewien paradoksalny schron, w którym kiedyś przyjdzie mu zginąć.

Opinia na temat narkomanów funkcjonująca wśród społeczeństwa nieco różni się od tej powyższej; ujmuje on narkomana jako człowieka przejawiającego widoczną gołym okiem degradację fizyczną i psychiczną - jest on zazwyczaj brudny, obdarty i wychudzony, posiada liczne ślady nakłuć na żyłach; przyjęcie narkotyku powoduje u niego zwężenie źrenic, natomiast na głodzie są maksymalnie duże.

Kolejnym rozpatrywanym terminem jest sam narkotyk, a więc substancja doprowadzająca człowieka do tak poważnego uzależnienia oraz sprawiająca, iż staje się on zupełnie bezbronny w codziennym życiu. Jak podaje Polska Akademia Nauk, narkotyk w ujęciu czysto medycznym oraz farmakologicznym oznacza po prostu środek porażający ośrodkowy układ nerwowy. Do tego typu narkotyków zalicza się:

• chloroform
• eter
• morfinę (wraz z jej pochodnymi)
• niektóre rozpuszczalniki organiczne
• niektóre z syntetycznych środków przeciwbólowych

Inne określenie stanowi "środek odurzający, obejmujący typowe narkotyki oraz inne, używane przez narkomanów substancje". Zarówno pierwsza jak i ta druga definicja nie obejmują wszystkich możliwych środków uzależniających, gdyż stworzenie wyczerpującej definicji w tym zakresie jest niezwykle trudne choćby z uwagi na fakt ciągłego wprowadzania nowych substancji, używanych w celu narkotyzowania się.

Jak podają inne źródła, narkotyki w szerokim ujęciu stanowią wszystkie leki oraz substancje, których chroniczne i niekontrolowane używanie prowadzi do powstania uzależnienia zarówno psychicznego jak i fizycznego. Narkotyki mają różne mechanizmy działania, takie jak:

• psychostymulujące
• psycholeptyczne
• halucynogenne

Zdaniem Pawła Wiśniewskiego, narkotyk to substancja pochodzenia naturalnego albo syntetycznego, której przyjmowanie powoduje skutki w postaci zdegenerowania co najmniej jednej czynności organizmu istoty ludzkiej.

Wyróżnić można:

1. narkotyki nielegalne, które nie są stosowane w lecznictwie (konopie czy surowe opium)
2. narkotyki dopuszczone do stosowania w leczeniu, lecz możliwe do kupienia tylko na receptę
3. środki legalne, łatwo dostępne, jak np. leki przeciwbólowe, przeciwkaszlowe, czy antydepresyjne, jak również niektóre substancje lotne (kleje, rozpuszczalniki itp.)

Rodzaje dostępnych na rynku polskim środków odurzających

Opiaty

Środki te są wytwarzane z maku i były one znane i stosowane już w zamierzchłej przeszłości jako środki przeciwbólowe oraz pobudzające, które zażywano w niewielkich dawkach. Główną właściwością opiatów jest to, iż są one środkami niezwykle mocno uzależniającymi zarówno psychicznie jak i fizycznie. Na naszym rynku narkotykowym można znaleźć z opiatów następujące środki:

• heroina
• kodeina
• morfina
• opium
• polska heroina (czyli kompot)
• metadon

• heroina - to biały proszek który można zażywać przez palenie go, wciąganie do nosa oraz wstrzykiwanie proszek w kolorze od białego do brązowego; na czarnym rynku istnieją dwa rodzaje nielegalnej heroiny: brown sugar - ma postać brązowych lub różowych granulek albo proszku (rafinowana w Azji) i biała heroina - otrzymywana jest z morfiny, ma wygląd drobnego, białego proszku; kolor sprzedawanej na ulicy heroiny zależy również od domieszek innych narkotyków lub substancji mających po prostu zwiększyć jej wagę i objętość

• kodeina w swojej czystej postaci stanowi ciemnobrązowy płyn, natomiast w Polsce znaleźć ją można w postaci białego proszku; kodeina stanowi składnik wielu leków o działaniu przeciwbólowym i wykrztuśnym

• morfina może mieć postać tabletek, białych kryształków lub płynu; może być palona, wciągana przez nos lub wstrzykiwana

• opium ma wygląd ciemnobrązowych grudek lub proszku; może być palone lub wstrzykiwane

• kompot stanowi na polskim rynku najbardziej popularny narkotyk z grupy opiatów, czego głównym powodem jest jego relatywnie niska cena; kompot ma postać brunatnego płynu, który jest wstrzykiwany bezpośrednio do żyły lub do mięśni (w przypadku nastąpienia zaniku żył u narkomana) co jest niezwykle bolesnym zabiegiem

• metadon - stosowany w kuracji substytucyjnej, prowadzonej w ramach specjalnych programów dla osób uzależnionych od morfiny i heroiny; również jako lek drugiego rzutu w zwalczaniu silnych bólów okołooperacyjnych i nowotworowych

Zażycie któregoś z powyższych narkotyków powoduje wzrost dobrego samopoczucia oraz pojawienie się stanu beztroski, odprężenia i zadowolenia. Widoczne mogą być również ospałość, rozleniwienie oraz zmniejszenie poziomu lęków i niepokojów. Jednym słowem, po zażyciu opiatów świat wydaje się być po prostu piękny, jednak czar pryska wraz z końcem działania danego środka, kiedy to otoczenie jest okropne, czarne i nienawistne, a w rzeczywistości nieduże kłopoty urastają do rangi olbrzymich. Wśród zewnętrznych objawów zażywania opiatów wymienia się:

• mdłości
• mniejsze czynności wydalnicze gruczołów
• rozszerzenie naczyń mózgowych i wieńcowych
• rozszerzenie oskrzeli
• wymioty
• zaczerwienienie twarzy
• zwężone źrenice

Osoby głęboko uzależnione przechodzą również zmiany psychiczne, takie jak:

• artykułowanie słów
• brak ambicji
• brak koncentracji
• lęki
• słaba wola
• stany depresyjne
• trudności ze skupieniem uwagi

Obserwuje się również takie zmiany jak:

• egoizm
• kłamliwość
• ignorowanie wszelkich norm społecznych i moralnych

Narkomani ci nie przejawiają jakichkolwiek zainteresowań rzeczami konkretnymi, nie martwią się ani swoją teraźniejszością ani też przyszłością. Ich stan fizyczne wyraźnie się pogarsza, następuje znaczny spadek wagi i sił fizycznych, co jest wynikiem małego łaknienia, słabego wchłaniania oraz licznych zaburzeń jelitowych. Uczucie głodu i zmęczenia u takich osób jest niewielkie, mają one bardzo bladą skórę z wypryskami ropnymi. Na ich żyłach pojawiają się zrosty, gdzie po jakimś czasie ma miejsce zapalenie żył. Powszechne są również problemy z zębami, takie jak głęboka próchnica, ubytki jak również wypadanie i siwienie włosów. Popęd seksualny ulega znacznemu osłabieniu, odnotowuje się liczne choroby nerek, wątroby, serca, problemy z układem krążenia, niewydolność układu oddechowego oraz zakażenie kiłą i wirusem HIV.

Pierwsze objawy psychicznego głodu mają najczęściej miejsce natychmiast po odstawieniu danego środka; obserwuje się ogólnie złe samopoczucie, rozdrażnienie, niepokój oraz wewnętrzne napięcie, przy jednoczesnej, ogromnej chęci zażycia narkotyku. Głód fizyczny natomiast powoduje następujące objawy:

• bezsenność
• biegunka
• bóle brzucha
• bóle stawów i mięśni
• brak łaknienia wraz z jadłowstrętem
• dreszcze
• katar
• kichanie
• krótki i płytki sen
• mdłości
• naprzemienne uczucie ciepła i zimna
• narastanie niepokoju psychoruchowego
• podwyższona temperatura ciała
• przyspieszenie oddechu
• rozszerzenie źrenic
• ślinotok
• wyciek z nosa
• wymioty
• wzmożona potliwość
• ziewanie

Z kolei przedawkowanie opiatów daje takie objawy jak: niskie ciśnienie tętnicze krwi, wolne i nieregularne tętno, niska temperatura ciała, głęboki sen wraz ze śpiączką, bardzo małe źrenice, zimna i wilgotna skóra. Znaczne przedawkowanie może prowadzić również do śmierci.

Ecstasy (MDMA)

Stanowi syntetyczny analog amfetaminy oraz meskaliny gdyż, z jednej strony ma działanie stymulujące układ nerwowy (podobnie jak amfetamina), natomiast z drugiej posiada właściwości psychodeliczne (podobnie jak meskalina). Nazwa ecstasy używana jest często także w szerszym znaczeniu: w stosunku do innych analogów metamfetaminy o podobnym, jednocześnie stymulującym i halucynogennym działaniu.

Substancja aktywna w preparatach ecstasy to 3,4-metylenodioksymetamfetamina (MDMA).

Po raz pierwszy legalnie ecstasy miało być zastosowane w medycynie w celu hamowaniu apetytu, jednak nigdy tak się nie stało. W latach siedemdziesiątych środek ten był stosowany w psychoterapii (głównie w USA) co było powodowane jego właściwościami wyzwalającymi empatię, czyli zdolność do wczuwania się w sytuację innych ludzi. Esctasy sprzyjała również okazywaniu emocji oraz przełamywaniu psychicznych blokad, jednak została później wycofana, mimo licznych protestów ze strony psychologów, przekonanych o jego terapeutycznych właściwościach. Działanie fizjologiczne tego środka wygląda następująco:

• brak łaknienia
• gwałtowne wzrosty ciśnienia oraz uderzenia krwi do mózgu
• nudności, wymioty
• odwodnienie
• pobudzenie
• rozszerzone źrenice
• szczękościsk
• tachykardia
• większa temperatura ciała
• wzmożone odruchy

Jeśli chodzi o subiektywne odczucia, w głównej mierze są one determinowane oczekiwaniami osoby przyjmującej ecstasy oraz jej nastroju i sytuacji, w jakiej się znajduje przyjmując środek. Przyjmuje się, że negatywny stan psychiczny w jakim znajduje się osoba przed zażyciem ecstasy, po jej przyjęciu może ulec pogorszeniu. Wśród pozornie pozytywnych efektów działania wyróżnić można:

• euforię
• intensyfikację przeżyć emocjonalnych
• odczucie przypływu energii
• poczucie empatii wobec innych
• poczucie silnej więzi z otoczeniem
• seksualne pobudzenie
• zaostrzoną percepcję otoczenia

Natomiast wśród negatywnych efektów działania ecstasy wyróżnia się:

• depersonalizację
• depresję
• halucynacje
• nadwrażliwość na zewnętrzne bodźce
• napięcie emocjonalne
• niepokój
• panikę
• uczucie braku kontroli

Dawka ecstasy, która zazwyczaj wynosi od 75 do 200 mg w przypadku zażycia doustnego, zaczyna działać po około 40 minutach, gdzie po kolejnych 30 minutach działanie ulega nasileniu, a ustępuje dopiero po kilku godzinach (zazwyczaj od 4 do 6) od momentu zażycia. Najczęściej spotyka się ecstasy pod postacią tabletek i kapsułek, gdzie tabletki mają różne kształty i kolory oraz odróżniają się wytłoczonymi wizerunkami i znakami (np. kot, sierp i młot, itp.) lub napisami. Mogą one zawierać również pewne ilości innych narkotyków, najczęściej amfetaminy.

Działanie ecstasy związane jest silnym uczuciem euforii, co znacząco wpływa na jej uzależniające właściwości. Chęć ponownego zażycia może być powodowa także przykrymi dolegliwościami, które pojawiają się po pewnym czasie od odstawienia. Następnego dnia po zażyciu tego środka często ma miejsce uczucie kaca z takimi dolegliwościami jak:

• mdłości
• pobudzenie i irytacja
• senność
• słaba zdolność do koncentracji
• zawroty głowy
• zmęczenie

Do zewnętrznych oznak używania ecstasy zalicza się:

• brak koordynacji ruchowej
• nieracjonalne, dziwne zachowanie
• rozszerzone źrenice
• stan pobudzenia

Ecstasy posiada swoje nazwy slangowe takie jak: eska, bleta, piguła, a poszczególne jej tabletki nazywane są w następujący sposób: UFO, Love, Superman, Mitsubishi, Vogel, Herz, Sonne, VW itd. Zażywanie tego środka powoduje następujące zagrożenia oraz niebezpieczeństwa:

• przedawkowanie lub szczególna nadwrażliwość może spowodować pojawienie się "złośliwego zespołu neuroleptycznego, charakteryzującego się spadkiem ciśnienia krwi, gwałtownym wzrostem temperatury ciała oraz drgawkami i śpiączką, co może prowadzić do śmierci

• w przypadku osób cierpiących na choroby układu krążenia ecstasy powoduje migotanie komór serca (także u osób zdrowych)

• szczękościsk i zgrzytanie zębami może powodować kruszenie się zębów

• przyjmowanie tego środka może prowadzić do ciężkich stanów depresyjnych, urojeń i psychoz

• duże podniecenie seksualne oraz brak zahamowań może prowadzić do niebezpiecznych w konsekwencjach zachowań

• jak wskazują badania, ecstasy może prowadzić do zmiany degeneracyjnych niektórych neuronów w mózgu

• zażywanie tego środka połączone z nadmiernym wysiłkiem (jak na przykład taniec) prowadzi do odwodnienia organizmu

Barbiturany

Pod nazwą tą kryją się różnego rodzaju leki nasenne oraz uspokajające, często będące w powszechnym użyciu. Każdego roku produkowanych jest biliony pigułek, z których pewna część przeznaczona jest do handlu nielegalnego. Zazwyczaj są to kapsułki lub pigułki posiadające różny kształt, rozmiar i barwę. Zdarza się, iż leki te są podkradane rodzicom przez ich dzieci. Do głównych objawów zażycia tego rodzaju środków zalicza się:

• lekka euforia
• niepewny chód
• niewyraźna mowa
• uspokojenie (większe lub mniejsze)
• zawroty głowy

Obserwuje się również objawy po niedługim używaniu, gdzie przy małych i średnich dawkach odnotowuje się następujące objawy:

• "kac"
• brak koordynacji ruchowej
• euforia
• letarg
• lęki
• niewyraźne widzenie (zamazane lub podwójne)
• nudności
• odprężenie
• podniecenie
• problemy w zapamiętywaniu
• stany depresyjne
• uczucie suchości w ustach
• uspokojenie
• wrogość
• wymioty
• zamglona świadomość
• zaparcia

Objawy krótkotrwałego zażywania dawek większych są następujące: znaczne uspokojenie, oszołomienie, huśtawki nastrojów, upośledzenie motoryki, niezdolność zapamiętywania, wrogie, niecelowe zachowanie. Długotrwałe zażywanie barbituranów objawia się w następujący sposób:

• brakiem snu
• depresją
• niewyraźną mową
• osłabieniem napięcia mięśniowego
• trudnościami w ocenie sytuacji
• trudnościami w zapamiętywaniu
• uczuciem stałego zmęczenia
• uogólnionym niepokojem
• zaburzeniami w orientacji
• zamgleniem świadomości

Odstawienie barbituranów powoduje bezsenność, pojawienie się koszmarów nocnych oraz reakcji panicznych, drżenie ciała, depresję oraz huśtawki nastrojów. Osoby takie cierpią również z powodu nadwrażliwości na światło oraz na dźwięki, zauważa się także drażliwość, brak łaknienia oraz spadek masy ciała.

Przedawkowanie opisywanych środków powoduje pojawienie się powolnego, płytkiego oraz nieregularnego oddechu, zwężenie źrenic, na przemian zwężanie i rozszerzanie źrenic, obniżenie temperatury ciała, niskie ciśnienie tętnicze krwi oraz słaby puls. Zdarzają się również w krańcowych przypadkach śpiączka i śmiertelne zejście.

Benzodiazepiny

Syntezę benzodiazepin przeprowadzono po raz pierwszy w roku 1950, następnie zsyntetyzowano całą grupę tego typu leków uspokajających. Obecnie w celach medycznych wykorzystuje się na świecie kilkanaście rodzajów benzodiazepin, których podstawową właściwością jest działanie przeciwlękowe oraz uspokajające, co prowadzi do zobojętnienia na przykre doznania. Niektóre z tych środków to: Relanium, Oxazepam czy Nitrazepam. Leki zawierające benzodiazepiny to prawdopodobnie najczęściej zapisywane przez lekarzy środki psychoaktywne. Bezodiazepiny wywołują następujące objawy fizjologiczne:

• uspokojenie
• sen 
• efekt przeciwlękowy i przeciwdrgawkowy
• obawy benzodiazepin są podobne do objawów barbituranów, jednak mechanizm działania jest zupełnie inny, podobny do mechanizmu działania opiatów

Powszechnie sądzi się, że benzodiazepiny są bezpieczniejsze od barbituranów, jednak również one obok uzależnienia psychicznego, powodują uzależnienie fizyczne wraz z rozwojem tolerancji. Zespół abstynencyjny w przypadku benzodiazepin jest natomiast dużo łagodniejszy niż ma to miejsce w przypadku barbituranów. Funkcjonują następujące nazwy slangowe tych środków: dorota lub dorotka, efka, erki, pestki, piguły, rolki, ziomki. Wśród zewnętrznych objawów zażywania tych środków wymienia się:

• bełkotliwą mowę
• mniejszą aktywność życiową
• senność

Benzodiazepiny mogą powodować szczególne zagrożenia oraz niebezpieczeństwa w postaci:

• śmierci spowodowanej przedawkowaniem benzodiazepin, co należy raczej do rzadkości
• ryzyko przedawkowania jest większe w przypadku zażywania beznodiazepin wraz z innymi środkami, jak np. alkohol

Kokaina

Kokaina ma postać białego proszku, który zażywa się przez wciąganie go do nosa lub palenie; jest ona środkiem bardzo szybko i mocno uzależniającym, gdyż działa bezpośrednio na korę mózgową, wywołując pobudzenie psychiczne i fizyczne. Po zażyciu kokainy nie odczuwa się bólu czy zmęczenia, nie dostrzega jakiegokolwiek niebezpieczeństwa, a wszystko wydaje się być łatwe, przystępne i piękne. Główną właściwością tego środka jest jego krótkie działanie, które powoduje prawie automatyczne sięganie po kolejną dawkę, czego z kolei wynikiem jest wzrost tolerancji organizmu na zażywany środek, a w konsekwencji - branie coraz to większych dawek.

Do pierwszych objawów zażywania kokainy zalicza się:

• duża aktywność psychoruchowa
• egzaltacja
• gadatliwość
• katar
• nadpobudliwość
• niepokój
• pociąganie nosem
• rozszerzone źrenice
• zadowolenie i błogość
• zwiększenie popędu płciowego

Po dłuższym zażywaniu kokainy pojawiać się może bezsenność, urojenia i halucynacje, mania prześladowcza, niepokój, depresyjna, natomiast osoby głęboko uzależnione przejawiają takie objawy jak występowanie licznych stanów lękowych, drżenia rąk, bladości oraz ciągłego uczucia zimna. Przedawkowanie spowodować może omdlenie, zapaść, drgawki, śpiączkę a nawet śmierć.

Tak jak i wszystkie inne nałogi, również nałogowe zażywanie kokainy powoduje wyniszczenie organizmu człowieka w postaci zaburzeń przemiany materii, trudności we wchłanianiu pokarmów, zwyrodnień wątroby oraz serca, zniszczenia śluzówki i przegrody nosowej. Kokaina, ze względu na swoją dość wysoką cenę (jedna dawka, wynosząca 0,7 grama kosztuje od 150 - 200zł) nie jest zbyt popularna wśród młodzieży.

Kleje i inne środki wziewne

Ta grupa narkotyków stanowi najłatwiej dostępne i zarazem najtańsze środki na naszym rynku, często zażywane przez małe, nawet 6-letnie dzieci. Są to substancje lotne, chemiczne, które są w naszym codziennym użyciu, takiej jak:

• aceton
• benzyna
• butapren
• eter
• lakiery
• nafta
• nitro
• octany
• rozpuszczalniki
• terpentyna
• wywabiacze plam

Mają one bardzo silne, i niezwykle szkodliwie działanie na organizm i ośrodkowy układ nerwowy, wywołując stany podobne jak w przypadku upojenia alkoholowego. Do głównych objawów zalicza się tutaj halucynacje (słuchowe, wzrokowe lub czuciowe), błogostan, zaburzenia koordynacji, niezrozumiała mowa, brak możliwości formułowania myśli, zaburzenia motoryczne zamieniające się po jakimś czasie w odrętwienie.

Oznaką zażywania przez dziecko tego typu substancji może być unoszący się wokół niego zapach rozpuszczalnika czy też innych środków, karat, kaszel, krwawienie z nosa, mdłości, zapalenie spojówek oraz dziwne plamy na ubraniu. Długotrwałe zażywanie powoduje takie objawy jak:

• apatia
• ból mięśni i głowy
• ból w klatce piersiowej
• brak łaknienia
• euforia
• huśtawka nastrojów
• nadwrażliwość na światło
• niepokój
• obniżenie sprawności intelektualnej
• odrętwienie
• przygnębienie
• przyspieszone tętno
• senność
• spadek masy ciała
• spóźnione reagowanie
• trudności w poruszaniu się
• uszkodzenie nerek i wątroby
• utrata kontaktu z rzeczywistością
• zaniki pamięci
• zła ocena rzeczywistości
• zniszczenie komórek mózgowych

Przedawkowanie natomiast powoduje zapadnięcie w sen lub stupor, co może prowadzić nawet do śmierci z powodu uduszenia lub niewydolności serca.

Amfetamina

Amfetamina była bardzo popularnym środkiem w okresie II wojny światowej w kręgu brytyjskich lotników, gdzie w trakcie wykonywania długich i wyczerpujących lotów powodowała wzrost sił oraz pewności siebie. Nie brano pod uwagę faktu, iż ludzie ci później bardzo długo spali lub wpadali w stany depresyjne. Zawarte w narkotyku aminy powodowały pobudzenie, likwidowały zmęczenie (fizyczne i również psychiczne) poprawiały samopoczucie.

Pochodne amfetaminy służyły w kuracjach odchudzających, gdyż środek ten działa hamująco na łaknienie. Aktualnie, amfetamina stanowi dużą rzadkość na rynku medycznym, a w Polsce wycofane wszelkie leki z tej grupy, w których miejsce wprowadzono amfetaminę z czarnego rynku, stanowiącą dzisiaj najbardziej popularny i tani narkotyk. Ma ona postać białego proszku wciąganego nosem, kryształków lub roztworu stosowanego dożylnie, przez co ma on szybsze i intensywniejsze działanie. Zażywanie amfetaminy powoduje głównie uzależnienie psychiczne, podczas gdy fizyczne nie zbyt jest częste, o raczej małym nasileniu.

Zażycie amfetaminy powoduje takie objawy jak:

• bezsenność
• podwyższone ciśnienie tętnicze krwi
• przyśpieszenie czynności serca
• przyśpieszone myślenie i działanie
• rozszerzone źrenice
• szybki oddech
• większa pewność siebie
• wzmożone wydalanie moczu
• wzrost aktywności psychicznej

Dłuższy okres zażywania powoduje również:

• pobudzenie
• biegunkę
• bóle w klatce piersiowej
• brak łaknienia powodujący nieraz skrajne wychudzenie
• depresję
• dużą potliwość
• lęki
• napięcie
• niepokój
• nieregularną pracę serca
• omdlenia
• rozdrażnienie
• zaburzenie snu
• zawroty głowy

Przedawkowanie amfetaminy powoduje wystąpienie wysokiej temperatury ciała, drgawki, śpiączkę, krwawienie z naczyń mózgowych a nawet śmierć.

Halucynogeny

Środki halucynogenne powodują zmianę obrazu rzeczywistości, jej chwilowe odrealnienie. Na polskim rynku do najbardziej popularnych należą pochodne LSD określane jako kwasy oraz grzyby psylocyby, które rosną w bardzo wielu miejscach (pojawia się również syntetyczna psylocybina oraz meskalina, stanowiące rzadkość w Polsce). Kwasy mają postać kryształków albo papierków nasączonych narkotykiem, które się zazwyczaj wkłada pod język.

Halucynogeny powodują tzw. podróże poza rzeczywistość, dla których charakterystyczne są: 

• brak zdolności prawidłowego myślenia
• efekt latania
• filmy na jawie
• halucynacje wzrokowe w zakresie barw, kształtów oraz różnych form geometrycznych
• nadwrażliwość zmysłów
• odkształcanie rzeczywistości
• zaburzenia postrzegania
• zaburzenia świadomości
• zmiana czucia własnego ciała
• zmiana wymiarów

Odczucia te jednak nie zawsze muszą być przyjemne, gdyż najczęściej na samym początku oraz po dłuższym czasie zażywania LSD występują tzw. złe podróże przejawiające się koszmarnymi obrazami, nieprzyjemnymi odczuciami czy zaburzeniami somatycznymi.

Do objawów zażycia środka halucynogennego zalicza się:

• zaburzenie postrzegania rzeczywistości
• rozszerzone źrenice
• uczucie suchości w ustach
• nadmierna potliwość
• przykre urojenia
• lęk
• panika

Długotrwałe używanie powoduje natomiast takie objawy jak przyspieszona akcja serca, wysokie ciśnienie tętnicze krwi oraz temperatury ciała, ślinotok, drżenie, wymioty, zanik kontroli nad mięśniami prowadzący do ich zesztywnienia lub zwiotczenia. Teoretycznie nie jest możliwe przedawkowanie halucynogenów, jednak coraz częściej łączy się kwas z alkoholem, marihuaną czy amfetaminą, które to mieszanki są bardzo niebezpieczne i mogą spowodować omdlenie, zapaść czy nawet śmierć.

LSD

LSD jest środkiem należącym do grupy halucynogenów, jest to związek kwasu lizergowego (kwas), który powoduje omamy wzrokowe, słuchowe oraz dotykowe.

LSD stanowi jeden z najtańszych oraz najbardziej dostępnych na rynku narkotyków - od ponad dwudziestu lat LSD jest najpopularniejszym środkiem halucynogennym.

Substancję aktywną w LSD stanowi dietyloamid kwasu lizergowego (LSD-25).

LSD był wykorzystywany w medycynie, a dokładniej mówiąc w psychiatrii do leczenia schizofreników, jednak nie ma w literaturze wiarygodnych opisów efektów terapeutycznych tego środka. Długość trwania działania tego środka zależy od dawki a ich kulminacja ma miejsce od jednej do trzech godzin po zażyciu środka. Halucynacje trwają zazwyczaj od 8 do 12 godzin. Do objawów fizjologicznych LSD zalicza się następujące:

• drżenie mięśni
• kołatanie serca
• nudności
• osłabienie
• pobudzenie i niepokój
• rozszerzone źrenice
• skurcze mięśni klatki piersiowej
• suchość w ustach
• wysokie ciśnienie krwi
• zawroty głowy

Osoba będąca pod wpływem LSD jest bardzo podatna na sugestię, szczególnie autosugestię. Zarówno rodzaj halucynacji, jak i ich treść są uzależnione od nastawienia osoby zażywającej środek i od atmosfery, w której dochodzi do jego użycia. Objawy zażywania LSD w sferze psychicznej mogą być następujące:

• euforia
• gonitwa myśli
• mała zdolność do krytycznego myślenia
• niewyraźne widzenie całości oraz ostrzejsze widzenie kontrastów
• omamy
• poczucie obcości własnego ciała
• poczucie zwolnienia upływu czasu
• urojenia wzrokowe
• wyostrzenie słuchu
• złudzenia
• zmiana nastroju
• zmiana poczucia kształtów oraz barw
• uczucie lekkości lub ociężałości

Do negatywnych efektów działania LSD zalicza się:

• "złe podróże" (bad trip) - stany charakteryzujące się głównie poczuciem utraty zmysłów, halucynacjami o bardzo przerażającej treści, nieprzyjemnymi doznaniami dotyczącymi własnego ciała
• bezsenność
• depersonalizacja
• lęk
• nacisk na klatkę piersiową
• niespójne wypowiedzi
• niewłaściwa ocena odległości
• niewłaściwa ocena własnych umiejętności
• osamotnieni
• oszołomienie
• panika
• płacz
• problemy z mówieniem
• problemy z równowagą
• śmiech
• wymioty
• zimne kończyny

Najczęściej LSD ma postać kolorowych, papierowych znaczków, przedstawiających różne symbole graficzne, które stosuje się drogą doustną przez ssanie lub włożenie pod język. Środek ten posiada bardzo niską dawkę efektywną: każdy znaczek zawiera około 300 mikrogramów LSD (w Polsce czasem 100 mikrogramów z dodatkiem amfetaminy dla wzmocnienia efektu). Szybkość działania zależy od sposobu przyjmowania środka - w przypadku doustnego zażycia przynosi on efekty po około 40 minutach (u niektórych osób, szczególnie wrażliwych już po 15). Znaczki często są wkładane pod język, gdzie są wchłaniane przez dziąsła. Bardzo niebezpieczne jest wkładanie ich pod powiekę.

W przypadku LSD rzadko mamy do czynienia z uzależnieniem psychicznym, jest to jedynie nieodparta chęć ponownego zażycia. Jeśli natomiast chodzi o fizyczne uzależnienie, niezależnie od częstotliwości przyjmowania, organizm nie włącza LSD do metabolizmu, dlatego też oprócz ospałości lub przygnębienia, nie zaobserwowano żadnych objawów abstynencyjnych. Zauważono jednak, iż częste zażywanie LSD powoduje nieznaczny wzrost tolerancji wahający się w granicach od 15 do 25%. Nazwy slangowe tego środka to: kwas, kwach, kwasik, papierek, kryształek, kamyczek, trip, ejsid, tejbs, listek. Do zewnętrznych oznak zażywania LSD zalicza się:

• bełkotliwą mowę
• brak koordynacji ruchowej
• nieracjonalne wypowiedzi
• rozszerzone źrenice
• słabą reakcję źrenic na światło
• wesołkowatość
• zaburzenia orientacji przestrzennej

Mimo, iż osoba odurzona LSD zazwyczaj ma świadomość bycia pod wpływem halucynacji, niebezpieczeństwo wynika z jej nieracjonalnego zachowania się w postaci błędnej oceny odległości, czasu oraz własnych możliwości. Długotrwałe zażywanie LSD prowadzi do uszkodzeń w mózgu oraz zmian chromosomalnych, a w przypadku stosowania zbyt dużych dawek pojawiają się poważne urojeni zagrażające bezpieczeństwu odurzonej osoby. U niektórych osób zażywanie LSD może mieć wpływ na wyzwalanie się u nich stanów psychotycznych (indukcja schorzeń psychiatrycznych) lub występowanie tendencji samobójczych. Flashback oznacza możliwość ponownego, chwilowego wystąpienia wrażeń i halucynacji doznawanych w trakcie odurzenia mająca miejsce w pewnym odstępie czasowym od momentu odurzenia (po kilku tygodniach czy nawet miesiącach). Nie ma możliwości śmiertelnego przedawkowania LSD, gdyż nie występuje tutaj zagrożenie życia bezpośrednio ze strony samej substancji chemicznej.

Marihuana i haszysz

Marihuana są to konopie indyjskie, z których palone są żeńskie kwiatostany (czasami również liście), w których znajduje się największe stężenie środka psychoaktywnego. Z kwiatostanów zbierany jest również sam żywiczny wyciąg, czyli haszysz. W zależności od rodzaju konopi, może mieć on miodowy, brązowy albo czarny kolor. Najczęściej jest twardy, dlatego ugniata się go lub podgrzewa, dzięki czemu ma konsystencję podobną do plasteliny. Środki te mają ostry, specyficzny zapach, który zapamiętuje się na bardzo długo.

Osoby będące pod wpływem tych narkotyków przejawiają takie zachowania jak rozbawienie, beztroska, śmiech bez powodu, gadatliwość. Osoby długo palące zachowują się natomiast odwrotnie: unikają towarzystwa, milczą, wolno się poruszają. Palenie marihuany czy haszyszu może powodować:

• duszność
• duży apetyt
• iluzje
• kaszel
• nadwrażliwość na światło
• omamy
• przekrwienie spojówek
• rozszerzone źrenice
• różne psychozy
• senność
• trudności w zbieraniu własnych myśli
• uczucie zmęczenia
• zaburzenia akcji serca
• zaburzenia koordynacji ruchowej
• zaburzenia percepcji
• zaburzenia układu oddechowego
• zapaść

Uzależnienie od marihuany oraz haszyszu ma psychiczny charakter, jednak podkreśla się, iż często może ona występować jako narkotyk inicjacyjny, który prowadzi do sięgania po mocniejsze narkotyki

Sterydy

Głównym powodem zażywania sterydów jest chęć zwiększenia swojej siły, kondycji oraz poprawienie wyglądu przez przyrost masy mięśniowej. Sterydy anaboliczne przyjmuje się doustnie, w formie tabletek, kapsułek lub koktajli, albo w formie iniekcji, czyli zastrzyków. Do zewnętrznych oznak zażywania sterydów zalicza się:

• agresywność
• impulsywność
• nerwowość
• obrzęk twarzy
• poczucie siły oraz kondycji
• poprawę nastroju
• przerost żuchwy
• przypływ energii
• zaburzenia hormonalne
• zmiany skórne w postaci plam i zaczerwienienia

Sterydy powodują szybki przyrost masy mięśniowej, nieproporcjonalny do czasu poświęcanego ćwiczeniom na siłowni. Funkcjonują następujące nazwy slangowe sterydów: koks, wino, deka, metka, omka, mietek, omen, prima, teściu. Środki te mogą prowadzić do następujących zagrożeń i niebezpieczeństw:

• ciężkie uszkodzenia narządów wewnętrznych (nerki, wątroba, serce)
• osłabienie popędu płciowego
• uszkodzenie chromosomów
• zaburzenia psychiczne o różnym stopniu, takie jak: rozdrażnienie, nerwowość, agresja, lęk, panika, urojenia prześladowcze, depresja z myślami samobójczymi

Uzależnienie

Na zespół uzależnienia składają się takie zjawiska fizjologiczne, behawioralne oraz poznawcze, kiedy zachowania związane z używaniem substancji uzyskują wyraźną przewagę nad innymi, które były charakterystyczne dla danej osoby. Do głównych objawów uzależnienia zalicza się takie oznaki jak:

• silna potrzeba, przymus zażywania substancji psychoaktywnej
• utrata kontroli w zażywaniu substancji psychoaktywnej przejawiająca się brakiem możliwości przerwania przyjmowania środka oraz utrata kontroli nad przyjmowanymi dawkami
• zażywania narkotyku w celu uniknięcia objawów abstynencyjnych
• objawy zespołu abstynencyjnego mające miejsce po przerwaniu przyjmowania narkotyki
• wzrost tolerancji na narkotyk
• charakterystyczny, indywidualny dla danej osoby sposób zażywania narkotyku
• coraz większe zaniedbywanie swoich zainteresowań lub przyjemności na rzecz zdobywania oraz przyjmowania narkotyku
• zażywanie środka pomimo wystąpienia poważnych szkód fizycznych, psychicznych, społecznych, o których wiadomo, że mają związek z przyjmowaniem środka

Stwierdzenie co najmniej trzech z powyższych objawów, które występują nieprzerwanie przez miesiąc w ciągu ostatniego roku oznacza zespół uzależnienia.

Objawy abstynencyjne są to zjawiska fizyczne i psychiczne związane z odstawieniem środków psychoaktywnych. całokształt takich zjawisk, które są charakterystyczne dla określonego środka, nazywa się zespołem abstynencyjnym. Występowanie tego zespołu po odstawieniu narkotyku jest jednym z czynników potwierdzających uzależnienie. W sytuacji, gdy najbardziej nasilone są objawy somatyczne (w przypadku opiatów jest to biegunka, wymioty, bóle mięśni, wyciek z nosa, nadmierna potliwość) - mówi się o zależności fizycznej. Jeśli większe znaczenie mają dolegliwości psychiczne - mówi się o zależności psychicznej. W praktyce objawy są często ze sobą silnie powiązane, a ich wyraźne rozgraniczenie wydaje się być sztuczne. Najczęściej o zależności psychicznej mówimy w odniesieniu do środków, których odstawienie nie wywołuje wyraźnych zaburzeń somatycznych (np. marihuana). Tolerancja na środki psychoaktywne polega na tym, że w celu uzyskania takich jak uprzednio efektów, konieczne jest zwiększenie przyjmowanej dawki.

Przyczyny sięgania po narkotyki

Problem przyczyn narkomani jest niezwykle skomplikowany, tak więc nie ma jednej, dobrej uniwersalnej odpowiedzi na pytanie, dlaczego ludzie zaczynają brać narkotyki. Mimo istnienia na ten temat wielu teorii oraz mnóstwo przeprowadzonych badań, nie można nadal ustalić jednej przyczyny, jednak udało się określić najczęściej występujące czynniki, które dzielą się na społeczne i biologiczne.

Czynniki społeczne

Najczęstszą przyczyną zażywania narkotyków jest po prostu chęć wprowadzenia się w stan odurzenia, gdzie środki te stanowią oczywiste źródło przyjemności. Właśnie dążenie do osiągania stanu przyjemności stanowi podstawę działań ludzkich; oczywistym jest, iż można to osiągnąć bez sięgania po narkotyki, jednak one stanowią bardzo szybką i łatwą drogę.

Narkotyki są zażywane zarówno przez dzieci, młodzież jak i dorosłych, którym towarzyszą różne okoliczności sprzyjające spożyciu tyś środków, takie jak przyjęcia, imprezy, czy spotkania z przyjaciółmi. Z jednej strony bowiem chodzi o przyjemność, z drugiej - stan ten jest jeszcze przyjemniejszy, gdy ma miejsce w towarzystwie innych osób. Narkotyki potrafią nie tylko uprzyjemnić, lecz również uatrakcyjnić czas spędzany ze znajomymi, lecz należy mieć świadomość, iż jest to tylko chwilowy efekt, którego konsekwencje można ponosić całe życie w przypadku uzależnienia się czy też zarażenia chorobami. Spożywanie narkotyków w okresie uzależnienia nie przynosi już przyjemności, a jedynie chwilową ulgę w nieustannym bólu i koszmarnym samopoczuciu.

Drugą najczęstszą przyczyną sięgania po narkotyki jest ciekawość oraz zwykła nuda, stanowiąca tak częste zjawisko wśród dzisiejszej młodzieży. Nuda jest niezwykle niebezpiecznym zjawiskiem, gdyż stanowi czynnik nie tylko używania narkotyków, lecz również podawana jest jako jedna z głównych przyczyn przestępczości dzisiejszych dzieci i młodzieży jak i innych patologii społecznych.

Nasze życie stanowi ciągłe poszukiwanie nowych przygód doświadczeń, znajomości, okazji dla osiągania nowych sprawności; jest to również poszukiwanie nowych sposobów spędzania wolnego czasu, co stanowi niejako ucieczkę od problemów w szkole, w pracy, od naszych obowiązków i zadań. Narkotyki stanowią jeden ze środków zapewniających zarówno wypełnienie wolnego czasu jak i ucieczkę od szarej i trudnej rzeczywistości.

Z kolei ciekawość stanowi naturalną właściwość okresu dzieciństwa oraz dorastania; dzięki niej poznajemy świat, uczymy się, zgłębiamy wiedzę nawet tę niebezpieczną. Ciekawość połączona z tematem tabu lub owocem zakazanym tworzy wybuchową mieszankę, którą trudno jest powstrzymać młodemu człowiekowi, który jeszcze nie posiada nad sobą takiej kontroli, jak dorosły.

Narkotyki stanowią pewną perspektywę zaspokojenia ciekawości, która jest mocniejsza od chęci wprowadzenia się w stan odurzenia. Taka ciekawość kończy się czasami właśnie na owym pierwszym razie, na przykład z powodu odczuwanych bólów głowy, nieprzyjemnego mrowienia w nosie czy niesmaku w ustach i innych ubocznych skutkach narkotyków. Jednak wiele osób, pomimo owych przykrych dolegliwości, pragnie powtórzyć osiągnięty po zażyciu danego środka stan. Zaczynając zażywanie narkotyków od tych "inicjacyjnych", człowiek zaczyna być ciekawy również tych innych, dlatego też dąży do testowania nowych środków i metod zażywania.

Podobnie działającym (a może i nawet bardziej destrukcyjnym) czynnikiem jest nuda. Oczywistym jest, iż człowiek żyjący w dzisiejszych czasach szybko się nudzi, zatem ciągle szuka nowych czynności wybierając często te zabronione. Bardzo często to właśnie narkotyki wypełniają wolny czas współczesnej młodzieży, gdyż niekiedy już tylko próba znalezienia środka trwa cały dzień, co stanowi dodatkowy motor dla chęci odurzenia się. Wymiar czasu obejmuje również czynności poprzedzające samo odurzenie, jak na przykład przygotowanie skręta, nabijanie fajki czy robienie kreski. Kolejną zaletą narkotyków jest to, iż działanie ich ma miejsce zaraz po zażyciu.

Z uwagi na fakt, iż najbardziej narażone na nudę są dzieci, bardzo ważną kwestią jest zorganizowanie im wolnego czasu poprzez znalezienie odpowiednich zajęć, które będą im odpowiadać oraz umożliwią im spełnienie się. Wolny czas dzieci powinny wypełniać różnorodne zajęcia rekreacyjne, sport, czy też realizacja własnych zainteresowań itp. Należy zaznaczyć, iż brak perspektyw u dzieci na zmianę ich nudnej oraz beznadziejnej teraźniejszości spowodować może, iż narkotyki staną się jeszcze bardziej atrakcyjną ofertą.

Trzecią przyczynę społeczną sięgania po narkotyki stanowi grupa rówieśnicza oraz jej wpływ na jednostkę. Przyczyną takiego stanu rzeczy jest fakt, iż młodzi ludzie często nie potrafią się przeciwstawić grupie znajomych, bo boją się zostać przez nich odrzuceni. W tym wieku odróżnianie się od innych stanowi o odrzuceniu. Członek grupy rówieśniczej, który nie podziela tych samych czynności co inni członkowie grupy, jak na przykład spożywanie narkotyków, traci w ich oczach na wartości, a w konsekwencji - zostaje przez nich odtrącony. Zatem to właśnie grupa rówieśnicza może być sprzyjającym środowiskiem dla szerzenia się narkotyków, stając się równocześnie usprawiedliwieniem dla spędzania wolnego czasu poza domem oraz ułatwieniem dla pierwszych doświadczeń z narkotykami. W sytuacji, gdy przywódca grupy bierze narkotyki, jednocześnie wszyscy jej członkowie w którymś momencie będą musieli również to robić, by nie zostać wyrzuconym.

Dogodnym miejscem dla zażywania narkotyków jest impreza, gdzie brak nadzoru ze strony rodziców powoduje powstawanie różnych zakazanych zachowań, takich jak picie alkoholu, palenie papierosów czy właśnie zażywanie narkotyków. Tego rodzaju imprezy stają się coraz bardziej popularne wśród młodzieży, a gdy członkowie ich preferują zażywanie narkotyków, każdy kolejny gość na takim przyjęciu jest również narażony na te niebezpieczne zachowania. Także tutaj abstynencja stanowić może o odrzuceniu w środowisku. Czynnik grupy rówieśniczej jest ściśle związany z tak częstym w wieku młodzieży buntem; młodzi ludzie pragną robić rzeczy, które są aprobowane przez ich rówieśników a już szczególnie tych, które jednocześnie uderzają w osoby dorosłe. Jedną z takich rzeczy są właśnie narkotyki, które w ten sposób dodatkowo wiążą środowisko swoich użytkowników.

Czwarty czynnik społeczny sięgania po narkotyki stanowi ucieczka od problemów zewnętrznych, takich jak trudności w szkole czy pracy, zawyżone wymagania ze strony rodziców, ubóstwo czy przesądy społeczne stanowiące bariery dla możliwości i startu w życie. Współczesnym problemem jest to, iż rodzice nie mają czasu dla swoich dzieci, które przychodząc do domu w wielu sytuacjach są zmuszone same sobie radzić bez jakiegokolwiek wsparcia czy pomocy. Ponadto, dzisiejsze rodziny nie dostarczają już dzieciom odpowiednich wzorców a i szkoły nie są w stanie zajmować się wszystkimi uczniami z osobna. Dorośli, którzy nie radzą sobie ze swoimi problemami sięgają po alkohol czy narkotyki podczas gdy dzieci bacznie obserwują ich zachowanie odwzorowując ich sposób radzenia sobie z rzeczywistością.

O ile dorośli powinni mieć już świadomość, to dzieci rzadko kiedy wiedzą, iż narkotyki tak naprawdę nie rozwiążą ich problemów, lecz jedynie sprawią, iż staną się one bardziej odległe i mniej istotne. Jednak im poważniejszy jest problem, tym częściej ludzie starają się poradzić z nim właśnie poprzez ucieczkę od niego dzięki różnego rodzaju środkom odurzającym. Narkotyki są w swoim działaniu niezawodne, podczas gdy tak wielu ludzi dookoła okazuje się zawodzić; są one lekarstwem na wszelki ból oraz prowadzenie beztroskiego życia. Jednak po niedługim czasie, z ucieczki zmieniają się one w pułapkę stanowiącą błędne koło - zażywa się narkotyki by uciec od problemów, które przez to stają się jeszcze większe, a więc potrzebują kolejnej dawki itd.

Następny czynnik społeczny, posiadający znaczący wpływ emocjonalny na zażywanie narkotyków stanowi ucieczkę od problemów wewnętrznych, gdyż właśnie osoby o problemach emocjonalnych, osobistych, są szczególnie narażoną grupą pod tym względem. Jak wskazują na to wyniki wielu badań, sięganiu po narkotyki sprzyjają takie czynniki jak:

• niska samoocena lub jej obniżenie
• samotność
• wyobcowanie w swoim otoczeniu
• brak przynależności
• brak dowartościowania itp.

U takich ludzi dochodzi do zacierania się granic pomiędzy własnymi oczekiwaniami a rzeczywistymi potrzebami; w sytuacji, gdy potrzebują oni po prostu pewnej dyscypliny, poczucia przynależności oraz podwyższenia własnej samooceny, ich nierealistyczne oczekiwanie sprawiają, iż koncentrują się oni na narkotykach chwilowo zacierających ostrość faktycznych problemów. Różnorodne narkotyki stanowią dla tych osób możliwość chwilowego podwyższenia własnej samooceny, jak i pokonania nieśmiałości, lęku czy depresji; narkotyki dają im pewne poczucie siły jednocześnie eliminując napięcia oraz nadają rzeczywistości innych barw i wymiarów.

Zagrożeniem na tym polu jest również rodzina zaburzająca prawidłowy rozwój psychiczny dziecka, co w konsekwencji prowadzi do niedojrzałości emocjonalnej cechującej niemal wszystkich narkomanów. Członkowie rodziny nie dającej oparcia i zrozumienia odchodzą z niej szukając gdzieś indziej wzorców oraz źródeł zaspokojenia swoich potrzeb.

Następną przyczyną społeczną zażywania narkotyków jest presja, którą wywierają na młodzież środki masowego przekazu, która polega na budowaniu fałszywego obrazu świata poprzez nieustanne powtarzanie sformułowań typu: wszyscy to robią i świetnie się bawią. Zatem jest to swego rodzaju pranie mózgu, którego celem jest zachęcenie młodych ludzi do sięgnięcia po zakazane środki w postaci narkotyków, które traktowane są tutaj jako rzecz zupełnie normalna. Właściwością mediów jest to, iż pokazują bardzo niewiele wzorów godnych naśladowania, sytuacji, w których życie płynie spokojnie bez udziału żadnych wzmacniaczy.

W środkach masowego przekazu bardzo rzadko prezentowane jest prawdziwe oblicze narkotyków oraz wiążące się z nim nieszczęścia, a nawet jeśli już, to negatywne skutki brania narkotyków pokazywane są na przykładzie biednych ludzi mieszkających w slumsach, a najlepiej - na przykładzie ludzi czarnoskórych, a nie białych dzieci pochodzących ze średniozamożnych rodzin. Kreowany w ten sposób obraz zupełnie zmienia oblicze narkomanii, gdyż nikt nie utożsamia się z pokazywanymi ludźmi. Twierdzi się, iż białych to nie spotyka, gdyż nie mają oni kontaktów z czarnymi, zachęcającymi innych do zażywania narkotyków.

Ostatnią z przytaczanych przyczyn społecznych jest brak wiedzy osób sięgających po narkotyki. Mimo wielu akcji, ulotek czy programów na ten temat, młodzież w dalszym ciąga posiada niedostateczną lub nieprawdziwą wiedzę na temat działania oraz skutków zażywania poszczególnych środków odurzających. Jeśli natomiast chodzi o rodziców, najczęściej mamy do czynienia po prostu z zakazem, a oczywistym jest przecież fakt, iż najbardziej kuci zakazany owoc. Należy zatem kłaść nacisk na wyjaśnianie skutków i mechanizmów działania narkotyków, przy czym trzeba mówić młodzieży wszystko nie zatajając żadnych aspektów tak, by nabrała zaufania dla przekazywanych informacji. Najważniejsza jest jednak sama rozmowa, gdyż to najczęściej jej brak prowadzi do ryzykownych zachowań.

Czynniki biologiczne

Do biologicznych przyczyn zażywania narkotyków zalicza się głównie cechy psychiczne, indywidualne dla każdego człowieka, takie jak:

• nerwica
• niedojrzałość emocjonalna
• nieprawidłowe funkcjonowanie wewnętrznej kontroli swojego zachowania
• brak umiejętności zaspokojenia własnych potrzeb
• wadliwy system wartości

Nerwica - okres dojrzewania u młodych ludzi to czas ich zwiększonej podatności na zażywanie narkotyków, które łagodzą w tym trudnym okresie wszelkie nieprzyjemne doznania, lecz skłonności takie mogą być również rezultatem różnych sytuacji rodzinnych, kompleksów spowodowanych wyglądem fizycznym czy też niepowodzeń szkolnych. Podobne urazy prowadzić mogą do powstania specyficznej nerwicy opartej na lęku, napięciu, bólu psychicznym i odczuciu beznadziejności, które to z kolei są przyczyną depresji, braku poczucia własnej wartości oraz szacunku do siebie. Przy taki stanie psychicznym, nawet jednorazowe i przypadkowe zażycie narkotyków może przerodzić się w nałóg.

Niedojrzałość emocjonalna - młody człowiek bardzo często nie potrafi poradzić sobie z wieloma różnymi uczuciami, których nie rozumie, co najczęściej zdarza się w okresie dojrzewania, czyli koło 12 - 15 roku życia. Dziecko, które nie potrafi mówić o dręczących je sprawach zamyka się na innych, buntuje, staje się opryskliwe jednocześnie ukrywając swoje lęki będące wynikiem pierwszych przeżyć erotycznych. Zmniejsza się zdolność do nawiązywania pozarodzinnych kontaktów lecz jednocześnie zwiększa się zapotrzebowanie na te kontakty. Oczywistym jest, iż zjawiska te stanowią normalne cechy rozwoju psychicznego u dorastającego człowieka, jednak są również czynnikiem poważnie stresującym, gdyż stany te są przykro odczuwane oraz budzą poczucie winy i niezadowolenie z siebie. Zatem jeśli zjawiska te nie zostaną w odpowiednim momencie zauważone przez dorosłych, dziecko które samo nie będzie potrafiło sobie poradzić może sięgnąć właśnie po narkotyki.

Nieprawidłowe funkcjonowanie wewnętrznej kontroli swojego zachowania - dzieci w wieku dojrzewania są pod ciągłą presją popisywania się i rywalizowania z innymi, które to uczucia są tak silne, iż młodzi ludzie często nie powstrzymują się nawet od zrobienia rzeczy złych, gdyż boją się odrzucenia. Młodzież nie potrafi radzić sobie z granicami ludzkiego zachowania czując, iż można je jeszcze naruszyć- co stanowi już efekt uzależnienia. Zatem bardzo ważnym jest, by rodzice wytłumaczyli dziecku, na ile może sobie pozwolić w swoim zachowaniu (co powinno być w odpowiedni sposób uargumentowane), co być może uchroni ich później przed walką z nałogiem.

Brak umiejętności zaspokojenia własnych potrzeb - dzieci często przejawiają negatywny stosunek do szkoły oraz nauki, przy jednoczesnej skłonności do przeceniania własnych możliwości oraz butnej postawie wobec dorosłych czego wynikiem mogą być trudności w nauce a w konsekwencji - apatia i rezygnacja. Duża częstotliwość występowania takich problemów u rówieśników sprawia, iż usprawiedliwiają się oni ze swojego postępowania poprawiając sobie jednocześnie samopoczucie. Jednak stan taki jest tylko pozorem, gdyż młody człowiek dostrzega sprzeczność własnych poglądów, gdzie z jednej strony nie ma szacunku do rodziców, natomiast z drugiej - ma świadomość, iż jest od nich w pełni zależny. Taki dystans pomiędzy tym, co myśli i robi młody człowiek jest wynikiem jego wewnętrznego konfliktu pomiędzy sumieniem i przejawianą postawą zewnętrzną. Taki konflikt prowadzi do bardziej przykrych doznań niż te wywołane na przykład trudnościami w nauce szkolnej, która to sytuacja może stać się podłożem dla sięgnięcia po środki odurzające oraz odkrycia, iż potrafią one złagodzić ten wyjątkowo nieprzyjemny stan. Odurzenie stępia świadomość i oddala wszelkie problemy jednocześnie nadając światu kolorów, pozwalając zapomnieć o doznawanych przykrościach.

Wadliwy system wartości - stanowi nie tylko przyczynę zażywania narkotyków, lecz również innych ryzykownych zachowań jak na przykład przestępczość. Za ukształtowanie i wpojenie dziecku odpowiednich wartości w głównej mierze odpowiedzialni są rodzice, gdzie zaniedbania na tym polu mogą doprowadzić w okresie dorastania do powstawania wielu problemów z obowiązującymi normami zachowania i postępowania. Odpowiednio ukształtowany a zarazem mocny kręgosłup moralny może uchronić młodego człowieka od wielu niebezpiecznych sytuacji i zachowań, także od sięgnięcia po narkotyki, podczas gdy jego brak ułatwia zejście na nieodpowiednią drogę.

Wyróżnia się cztery główne fazy zażywania narkotyków, które pomagają wyjaśnić zjawisko uzależnienia, bardzo trudno bowiem dokładnie określić moment, w którym u człowieka powstaje nałóg. Jednym z powodów tego jest fakt, iż każdy organizm reaguje nieco inaczej na narkotyki, z drugiej strony - są również inne powody sięgania po te środki. Przyjmuje się, iż szybciej uzależniają się osoby zażywające narkotyki w celu poradzenia sobie z problemami, które mają złudne odczucie, iż zachowania takie rzeczywiście im pomagają. Dzięki wyróżnieniu podstawowych faz uzależnienia można wyodrębnić charakterystyczne dla nich właściwości co umożliwia na postawienie diagnozy w konkretnym przypadku.

Faza pierwsza

Zazwyczaj jej początkiem jest towarzyska impreza lub spotkanie, na którym dana osoba próbuje marihuany czy też zażywa pierwszą porcję amfetaminy w celach zupełnie towarzyskich, co nie zapowiada uzależnienia. Niepozornie, jest to bardzo ważny moment, gdzie młody człowiek poznaje działanie narkotyków, uczy się ich zażywać w taki sposób, by osiągnąć założony efekt. W przypadku, gdy ten pierwszy skręt ułatwia dostęp do grupy przynosząc akceptację jej członków a jednocześnie powoduje rozluźnienie i dobrą zabawę - istnieje duże ryzyko, iż w kolejnej, podobnej sytuacji osoba ta powtórzy swoje zachowanie korzystając z narkotyków.

Pierwszą fazę zażywania narkotyków charakteryzuje fakt brania ich "przy okazji"; zatem marihuana jest palona w towarzystwie znajomych, w trakcie koncertów rockowych i innych imprez, z kolei amfetamina jest zażywana tylko w wyjątkowych okolicznościach, takich jak noc przed egzaminem lub całonocna impreza. W tej fazie zażywający najczęściej nie kupuje jeszcze narkotyków, lecz czeka na poczęstunek.

W fazie tej trudno jest jeszcze poznać, czy dana osoba zażywa jakieś środki, gdyż jedyny sposób to przyłapanie jej na gorącym uczynku lub znalezienie dowodów rzeczowych takich jak:

• małe woreczki wypełnione białym proszkiem
• strzykawka
• tabletki
• wysuszone listki przypominające pokruszoną natkę pietruszki (marihuana)

Faza druga

Jest to faza pierwszego poszukiwania narkotyków - zażywająca narkotyki osoba nie czeka już na specjalne okazje umożliwiające jej wypalenie marihuany lub zażycie innego narkotyku, lecz aktywnie stara się poznać ceny narkotyków oraz osoby nimi handlujące. Początkujący narkoman wie już, iż odpowiednia dawka środka odurzającego poprawia jego samopoczucie w jakiejkolwiek chwili. Powoli wzrasta czas oraz aktywność przeznaczana na organizowanie narkotyków jednocześnie zwiększa się częstotliwość zażywania tych środków.

W tej fazie osoba zażywająca narkotyki zaczyna prowadzić podwójne życie - aby zapobiec ewentualnej interwencji ze strony rodziców lub znajomych, uczy się nosić pewną maskę, kłamie, oszukuje i kradnie. Osoba taka robi wrażenie dobrego dziecka, ucznia czy pracownika. Jak wspominają niektórzy narkomani, niektórzy nosili dodatkowy komplet ubrań: jeden obowiązujący w domu oraz w szkole i drugi - odpowiedni dla spotkań ze znajomymi. Po powrocie do domu "przebierali się" oni w dobrego syna czy córkę, wkładali gumę do ust, przyczesywali włosy po czym w takim stanie wchodzili do domu.

Mimo tych wszystkich masek, dobry obserwator jest w stanie wychwycić zmiany zachowania u nastolatka. Jego nastrój charakteryzuje się chwiejnością i naprzemiennymi okresami wycofania i bierności z nadaktywnością, agresją i złością. Cechuje go drażliwość i nieadekwatne reakcje, przestaje poświęcać czas dotychczasowym zainteresowaniom, izoluje się zarówno od rodziny jak i dawnych znajomych. W pierwszej fazie narkotyki spełniały rolę poprawy samopoczucia, natomiast teraz są już traktowane jako lekarstwo na wszelkie dolegliwości - pomagają przechodzić przykre sytuacje i uczucia, pełniąc rolę swoistego mechanizmu obronnego.

Faza pierwsza zażywania narkotyków charakteryzuje się oszukiwaniem otoczenia, podczas gdy w drugiej, początkujący narkoman zaczyna oszukiwać sam siebie, wmawiając sobie, iż kontroluje się i bierze tylko wtedy gdy sam tego chce. Ten okres jest zazwyczaj dość męczący, gdyż wypełnia go ciągłe zaprzeczanie na tle podwójnego życia oraz związany z tym strach przed wydaniem. Powolna i systematyczna utrata kontroli prowadzi do załamania oraz wejścia w trzecią fazę uzależnienia.

Faza trzecia

W tym okresie, najważniejsze dla narkomana staje się uczucie odurzenia - narkotyki są niezbędne dla wyeliminowania wszelkiego rodzaju bólu, niepokojów czy złego samopoczucia, dlatego też wzrasta częstotliwość ich przyjmowania. Sytuacja ta powoli prowadzi do te, iż narkoman nie potrafi już normalnie funkcjonować bez środka odurzającego.

Zazwyczaj fazę tę charakteryzują coraz większe dawki ze względu na zwiększającą się również tolerancję organizmu na narkotyk. Mają tutaj miejsce pierwsze zatrucia, przedawkowania i utraty przytomności. W tym okresie narkoman nie dba już o pozory akceptując taki styl życia, w którym nie widzi już nic złego. Tłumaczy sobie, iż w obecnych czasach jest to normalne, co również mówi swoim bliskim i rodzinie. Jest mu obojętne, co myśli o nim otoczenie, dlatego też zdarza mu się zostawiać przedmioty związane z zażywaniem narkotyków na widoku. Coraz większe dawki i częstotliwość zażywania środków odurzających wymaga coraz większych środków finansowych, stąd początki kradzieży lub pośredniczenia w handlu narkotykami, czyli jest to również początek kariery przestępczej narkomana.

Błędne koło w jakim znajduje się osoba uzależniona wygląda w ten sposób, iż jedynym sposobem na odczuwane przez nią wyrzuty sumienia oraz poczucie winy wiążące się z nałogiem jest właśnie narkotyk. Granica między normalnym światem i światem narkomana staje się coraz bardziej wyraźna - otoczenie wydaje się dużo szczęśliwsze i bardziej godne życia niż on. W tej fazie zdarzają się przypadki samobójstw wśród narkomanów.

Trzecią fazę charakteryzuje nie tylko utrata kontroli nad zażywaniem narkotyków lecz i nad całym życiem; w tym okresie zazwyczaj jest przerywana nauka szkolna lub praca zawodowa przez narkomana, który wykazuje coraz większe problemy z pamięcią i koncentracją. Częste są przypadki popadania w konflikty z prawem oraz zrywanie więzi z rodziną i bliskimi. Nawet jeśli osoba uzależniona mieszka nadal w domu rodzinnym, to jest ona nieobecna i staje się kimś zupełnie obcym - lokatorem spędzającym tym jedynie noce. W tej fazie bardzo łatwo jest już rozpoznać, iż dana osoba zażywa narkotyki; jej organizm jest już bardzo osłabiony, a w przypadku zażywania środków pobudzających, takich jak amfetamina czy kokaina - ma miejsce często anemia. Narkoman ma często uszkodzone narządy wewnętrzne, jak na przykład wątroba, nerki czy serce. W przypadku dożylnego przyjmowania narkotyków dochodzi do stanów zapalnych żył. Jego nastrój charakteryzuje bardzo duża chwiejność oraz trudności w komunikacji z otoczeniem.

Faza czwarta

Faza czwarta stanowi ostatni etap kariery narkomana, gdzie środki odurzające są dla niego tak powszechne i niezbędne do życia jak jedzenie czy picie. W tym czasie nie środki odurzające nie są już zażywane w celu osiągnięcia stanu odurzenia, lecz w celu jako takiego funkcjonowania. Brak narkotyków wywołuje objawy głodowe oraz ból, a wycieńczony organizm coraz gorzej znosi kolejne dawki. Układ obronny narkomana nie ochrania go już przed chorobami, zdarzają się przypadki zapaści. Jest to faza głębokiej degradacji człowieka, prowadząca najczęściej do jego zgonu a bardzo rzadko do decyzji o podjęciu leczenia.

Cele narkomanii

Jako cele rozumieć należy wszelkiego rodzaju zamierzenia w obrębie danej dziedziny - w tym przypadku jest to profilaktyka oraz terapia narkomanii - które zmierzają do redukcji problemu oraz informowania o nim społeczeństwa. Cele te są realizowane przez:

• organizacje rządowe
• organizacje pozarządowe
• różne ośrodki
• instytucje
• badania ankietowe
• terapie indywidualne
• terapie grupowe
• happeningi i inne

W obrębie celów narkomanii znajdują się cele profilaktyczne, gdzie zaliczają się przykładowo różnego rodzaju szkolenia mające na celu zdobywanie doświadczeń oraz wiadomości w dziedzinie profilaktyki narkomanii. Bardzo częstym przypadkiem jest brak wiedzy wśród społeczeństwa na temat narkotyków i ich skutków, stąd też tak istotne jest prowadzenie szkoleń i nadawania kwalifikacji odpowiednim jednostkom, które będą w rzetelny sposób przekazywań swoją wiedzę społeczeństwu.

Zatem cele profilaktyczne obejmują wszelkiego rodzaju akcje informacyjne, których celem jest dotarcie do najbardziej zainteresowanych tych tematem osób, a więc dzieci narażone na zażywanie narkotyków jak i ich rodziców, którzy są bardzo często bezradni w tej kwestii. Akcje informacyjne powinny się opierać na broszurkach, rozpowszechnianych w szkołach i ośrodkach medycznych takich jak przychodnie rejonowe. Dobrze by było, by taka akcja dotarła również do mediów mających możliwości nagłośnienia sprawy.

W działania profilaktyczne powinno zostać również zaangażowane indywidualne poradnictwo, gdyż bardzo ważną kwestią jest możliwość samodzielnego dotarcia do odpowiedniego ośrodka i uzyskania w nim pomocy. Takie punkty obsługiwane są przez kompetentnych ludzi skorych do rozmów i porad, do których można się zgłosić zachowując swoją anonimowość. Na podstawie takiej wizyty, narkoman może zostać skierowany do instytucji oferującej leczenie terapeutyczne. Poza tym, w takich punktach informacji mogą zasięgnąć nie tylko osoby uzależnione, lecz również ich rodzina czy bliscy.

Ważną rolę na polu działań profilaktycznych pełnią również happeningi (organizowane także w Polsce), których celem jest przede wszystkim skłonienie do refleksji w kwestii osobistych doświadczeń z narkotykami oraz uwrażliwienie osób dorosłych (rodziców, nauczycieli) na zagrożenia związane z zażywaniem narkotyków. Rolą happeningu jest również informowanie społeczności lokalnej w zakresie miejsc, w których oferowana jest pomoc w uzależnieniu w określonym mieście. Akcje tego typu zajmują się również ukazywaniem alternatywnych form spędzania wolnego czasu.

Powszechnie znanym faktem jest, iż szczególnie narażonym okresem na eksperymenty narkotykowe są wakacje, które nierzadko stanowią początek uzależnienia oraz późniejszej tragedii. Jak wskazują na to liczne statystyki - największa liczba pacjentów trafia do ośrodków, poradni czy punktów konsultacyjnych właśnie po wakacjach, gdy problem nabiera coraz większych rozmiarów. Zatem dzięki organizowanym w miastach happeningom, można zasięgnąć informacji na temat tego, w jaki sposób można atrakcyjnie spędzać czas wolny zarówno w czasie wakacji i roku szkolnego.

Do poradni uzależnień zgłaszają się osoby potrzebujące pomocy, gdzie pierwszy kontakt z nimi nawiązuje terapeuta, którego zadanie stanowi określenie przede wszystkim rodzaju zażywanych przez pacjenta narkotyków, stopnia jego uzależnienia oraz przyczyn tych zachowań. Ta pierwsza wizyta ma bardzo duże znaczenie, gdyż często decyduje o dalszym nastawieniu pacjenta do całego procesu leczenia (należy tutaj zaznaczyć, iż czasowe okresy abstynencji nie oznaczają wyjścia z uzależnienia).

Wiele osób zgłaszających się po pomoc chce zachować swoją anonimowość również w zakresie niepokazywania swojej twarzy, dlatego też sięgają oni po telefon zaufania. W Polsce funkcjonują linie telefoniczne takie jak:

• narkotyki - narkomania
• ogólnopolski telefon zaufania
• rodzinne pogotowie makowe
• zatrzymać przemoc (infolinia Komendy Stołecznej Policji)

Każda z wymienionych linii oferuje pomoc w postaci wysłuchania osoby zgłaszającej problem związany z zażywaniem narkotyków oraz udzielenia jej niezbędnych informacji na temat najbliżej znajdujących się poradni. Może tu mieć miejsce również wyjaśnienie zjawiska narkomanii oraz motywacja dla podjęcia dalszych działań. Funkcjonujące infolinie są najczęściej bezpłatne lub bardzo tanie, co sprawia, iż dostęp do nich jest niemal nieograniczony.

W obrębie działań profilaktycznych umieścić należy również kuratora, którego jednym z zadań jest zachęcanie klienta do utrzymania lub zdecydowania się na abstynencję. Kurator wskazuje również odpowiednie ośrodki pomocy czasami ma możliwość załatwienia swojemu podopiecznemu miejsca w ośrodku terapeutycznym. Motywuje on do podjęcia działań takich jak zerwanie kontaktów z osobami zażywającymi narkotyki, zmiana negatywnego nastawienia do szkoły (jest to bardzo częsty problem u młodych ludzi dotkniętych uzależnieniem). Kurator zarówno pracuje ze swoim podopiecznym, inspirując go do kolejnych działań jak i z jego opiekunami, ukazując im jak ważne jest wsparcie dla ich dziecka w tym trudnym okresie.

Istotną rolę spełniają również władze lokalne, a więc policja, której działalność antynarkotykowa powinna się opierać na stałej informacji dotyczącej narkotyków, dostępu do nich oraz ich zażywania. Działalność policji skoncentrowana jest w głównej mierze na wykrywaniu dealerów narkotykowych, których łapanie powinno odbijać się szeroką falą na społeczeństwie uświadamiając je w kwestii powszechności środków odurzających. Władze lokalne prowadzą również różnego rodzaju akcje informacyjne w zakresie rodzaju i wyglądu dostępnych na rynku narkotyków. Organizowane są na tym polu również kursy przeznaczone dla nauczycieli.

Istotną kwestię profilaktyki narkomanii stanowią także przeprowadzane ankiety; są one skuteczną formą dostarczania informacji zarówno władzom czy instytucjom jak i całemu społeczeństwu. Ankieta w dużym stopniu odzwierciedla rzeczywistość - ukazuje prawdopodobieństwo zagrożeń na określonych polach, może również być podstawą dla konstruowania planów profilaktycznych.

W środowisku dzieci i młodzieży profilaktyka w znacznym stopniu opiera się na szkole, lecz podstawowym jej miejscem powinna być rodzina, stanowiąca wsparcie oraz wykazująca gotowość walki z narkomanią. Jednak większość rodziców nie jest w stanie uwierzyć, iż ich dzieci mogą mieć jakiekolwiek problemy związane z narkotykami, a nawet jeśli zdarza się im przyłapać na gorącym uczynku, to tłumaczą sobie ten fakt panującą modą, złym towarzystwem czy zwykłą ciekawością. Gdy po pojedynczych eksperymentach mają miejsce kolejne sytuacje zażywania narkotyków, trudno już zaprzeczać istnieniu problemu. Należy zaznaczyć, iż jednym z najskuteczniejszych sposobów zapobiegania narkomanii jest dobry kontakt rodziców z dzieckiem, co jednak nie daje stuprocentowej gwarancji; mimo wszystko - przyjazna atmosfera w rodzinie oraz działania rodziców skoncentrowane na umacnianiu dziecka oraz przekazywaniu mu odpowiednich wartości - stanowi trzon wszelkich działań profilaktycznych.

Kolejnym ogniwem są tutaj cele terapeutyczne, do których zalicza się głównie pomoc osobie uzależnionej realizowana przez takie organizacje jak Stowarzyszenie Profilaktyki i Terapii, Polskie Towarzystwo Zapobiegania Narkomanii i wiele innych. Celem głównym pomocy jest dostarczenie młodym ludziom różnych umiejętności, jak na przykład konstruktywne porozumiewanie się z ludźmi, rozwiązywanie problemów i sytuacji konfliktowych czy właściwe funkcjonowanie w relacjach społecznych, natomiast do celów szczegółowych zaliczyć można np. doskonalenie umiejętności autorefleksji oraz wglądu w swoje uczucia i emocje.

Chcąc odpowiednio kształtować swoje relacje z ludźmi trzeba właściwe postrzegać samego siebie oraz rozumieć zarówno swoje jak i uczucia innych, zatem jednym z celów szczegółowych tej pomocy jest również:

• kształtowanie umiejętności funkcjonowania w grupie rówieśniczej
• kształtowanie umiejętności nawiązywania relacji
• nabywanie kompetencji komunikacyjnych
• radzenie sobie w sytuacjach trudnych
• rozwijanie logicznego myślenia
• trening twórczości
• umiejętność obrony własnych granic przy pomocy zachowań asertywnych
• umiejętność prowadzenia mediacji oraz negocjacji
• umiejętność radzenia sobie ze stresem

Zarówno cele główne jak i szczegółowe prowadzą do rozwijania u osób posiadających problem z uzależnieniem od narkotyków zdolności do samorealizacji, samokontroli oraz odpowiedzialności za siebie.

W zakres celów narkomanii na polu terapeutycznym wchodzą nie tylko osoby dotknięte nałogiem, lecz również ich rodzina i osoby bliskie, gdzie bardzo istotną sprawą jest wyjaśnienie istoty zjawiska uzależnienia rodzicom osoby uzależnionej, a więc: na czym polega uzależnienie i jakie mogą być jego przyczyny. Celem terapeuty jest również ukształtowanie w rodzicach postawy akceptacji wobec ich dzieci tak, by nie zostały one przez nich odrzucone w tej trudnej sytuacji. W tym okresie rodzice są szczególnie ważni w życiu dziecka, którzy powinni być jego partnerami w kształtowaniu nowego spojrzenia na rzeczywistość.

Wyniki wielu badań dowodzą, iż bardzo istotny składnik każdej terapii stanowi właśnie rodzina pacjenta, która jest niejako motorem napędzającym go do dalszej pracy nad sobą. Rodzice akceptujący zaszłą sytuację oraz oferujący swoim dzieciom pomoc powodują, iż dzieci ich wierzą w powodzenie terapii, są bardziej zdyscyplinowane oraz kontynuują leczenie mimo wielu trudności. Taka rola rodziców niewątpliwie ułatwia również pracę terapeucie, któremu dużo przyjemniej jest współpracować, niż walczyć z rodzicami swojego pacjenta.

Jednym z zadań celów terapeutycznych jest terapia indywidualna, polegająca na rozmowie, której celem jest udzielenie psychologicznego wsparcia pacjentom w ciężkich chwilach walki z uzależnieniem. Kompetentni terapeuci służą radą i wsparciem swoim pacjentom w wielu życiowych sytuacjach. Indywidualizacja terapii polega głównie na skrupulatnej analizie sytuacji rodzinnej, życiowej oraz zdrowotnej osoby uzależnionej, które to informacje są nieustannie aktualizowane podczas odbywających się systematycznie spotkań z psychologiem.

Uzupełnieniem terapii indywidualnej jest terapia grupowa, której głównym celem jest podtrzymywanie abstynencji oraz sposoby radzenia sobie z problemami tak, by ponownie nie wpaść w nałóg. Uczestnicy terapii grupowej poznają siebie samych, zarówno swoje słabości jak i te mocne strony, które mogą im pomóc wytrwać w swoim postanowieniu. W trakcie tych spotkań prowadzący prowadzi do poznania przyczyn uzależnienia u poszczególnych osób. Wychodzenie z nałogu w gronie podobnych sobie osób daje pewne źródło wspólnej motywacji do dalszej walki oraz stanowi niejako wzajemną kontrolę członków grupy.

Metody narkomanii

Metody to możliwości obserwowania zachowań osób uzależnionych, które są przeprowadzane przez właściwe instytucje, które również mogą badać historie określonych przypadków. Metody stanowią również możliwości w zakresie leczenia, rehabilitacji i detoksykacji. Należy wybrać najbardziej odpowiednią metodę w danym przypadku co umożliwi pomyślny proces resocjalizacji oraz rehabilitacji.

Przykładowe instytucje biorące udział w walce ze zjawiskiem narkomanii

Pełnomocnik do spraw bezrobocia - jak już zostało wcześniej wspomniane, jedną z przyczyn narkomanii jest po prostu nuda mająca swoje źródła w braku możliwości zrealizowania się na określonym polu czy też braku zainteresowań u młodego człowieka. Problem ten nabiera jeszcze większego znaczenia w przypadku osób poszukujących pracy, o którą tak trudno w dzisiejszych czasach. Rolą pełnomocnika do spraw bezrobocia jest informowanie młodzieży w sprawie możliwych zajęć alternatywnych do zażywania narkotyków poprzez konstruowanie planów organizacyjnych na przykład nabywania pewnych umiejętności, które umożliwią im podjęcie pracy lub stażu. Wyjściem może być również wolontariat - wiele instytucji potrzebuje wolontariuszy, co należy wskazać młodzieży szukającej zajęcia. Instytucja pełnomocnika zajmuje się również informowaniem o stanie rynku pracy - jakie zawody czy umiejętności są w danej chwili potrzebne.

Departament Edukacji, Kultury i Turystyki (na szczeblu wojewódzkim) i Wydział Edukacji Kultury i Sportu (na szczeblu powiatu) - rola tych instytucji jest zwiększenie fizycznej aktywności dzieci i młodzieży co równocześnie powoduje rozwój ich zainteresowań, zmniejszenie liczby oraz struktury osób zażywających narkotyki i minimalizacja szkód zdrowotnych będących skutkiem zażywania tych środków. Instytucje te również dążą do zwiększenia skuteczności edukacji zdrowotnej poprzez organizację różnych działań związanych z promocją zdrowia. Do rozmaitych czynności wliczają się tutaj również:

• edukacja seksualna
• promocja zdrowia psychicznego
• zapobieganie zaburzeniom psychicznym
• stworzenie osobom niepełnosprawnym warunków pozwalających im na zadowalające funkcjonowanie w społeczeństwie
• inicjowanie przedsięwzięć związanych z organizacją czasu wolnego dzieci i młodzieży

Wydział Polityki Społecznej - celem tej instytucji jest pomoc społeczna także w zakresie narkomanii, ponieważ wiele rodzin borykających się z problemem uzależnienia nie posiada środków ani możliwości odpowiednich dla podjęcia procesu leczenia. Pomoc społeczna nie oznacza jedynie pomocy finansowej, lecz również służenie radą i informacją, pełnienie nadzoru pedagogicznego nad placówkami opiekuńczo - wychowawczymi oraz ośrodkami adaptacyjnymi (podopieczni tych placówek bardzo często popadają w uzależnienia), informowanie społeczeństwa w zakresie zagadnień dotyczących zagrożenia wirusem HIV i chorobą AIDS oraz innych sytuacji epidemiologicznych. W zakresie zadań tej instytucji jest również opracowywanie drukowanych form informacji oraz organizowanie spotkań z młodzieżą w celu uświadamiania jej skutków narkomani.

Centrum Organizacji i Promocji Zdrowia - jednym z głównych celów tej organizacji jest informowanie młodych ludzi o skutkach zażywania narkotyków, a więc w jaki sposób oddziałują różne środki na ludzki organizm i jak trudno jest cofnąć te zmiany. Jednym z takich skutków jest zarażenie się wirusem HIV oraz choroba AIDS, stanowiąca jedną z wiodących przyczyn zgonów na świecie. Promocja zdrowia polega tutaj na ukazywaniu alternatywnych dla zażywania narkotyków (i innych) form spędzania wolnego czasu oraz sposobów dbania o swój organizm w życiu codziennym.

Policja (Komenda Wojewódzka, Powiatowa i Gminne Posterunki Policji) - stanowią bardzo ważne ogniwo w profilaktyce oraz zwalczaniu już istniejącej narkomanii poprzez utrudnienie dostępu do narkotyków oraz minimalizowanie zjawiska handlu tymi środkami. Policja jest również organizatorem różnych akcji informacyjnych prowadzonych na terenach szkół oraz na ulicy, co stanowi jej działalność profilaktyczną wśród dzieci i młodzieży.

Straż graniczna - ściśle współpracuje z policją, a jej głównym zadaniem jest walka z przemytem narkotyków przez granice naszego kraju. Napływanie coraz to nowszych i bardziej niebezpiecznych środków odurzających w coraz to większych ilościach na nasz rynek ma bezpośrednie przełożenie na siłę zjawiska uzależnienia w naszym społeczeństwie, stąd tak istotna rola służb granicznych w zapobieganiu temu procesowi.

Kuratorium Oświaty- zadaniem tej instytucji jest propagowanie różnych form nadzoru pedagogicznego nad osobami przejawiającymi problemy wychowawcze (w tym problem związany z zażywaniem narkotyków) oraz opracowanie procedur postępowania wobec osób uzależnionych na terenie szkół i różnych placówek opiekuńczo - wychowawczych. Kuratorium zajmuje się również opracowywaniem programów edukacyjnych i profilaktycznych oraz organizacją bezpiecznych środowisk, w których młodzi ludzie uczą się i spędzają swój czas wolny. Instytucja ta wspiera także rożne organizacje pozarządowe - przede wszystkim te zajmujące się dziećmi i młodzieżą - w zakresie realizacji programów profilaktycznych oraz mobilizuje władze szkolne do poszerzania swojej wiedzy na temat zagrożeń wśród młodzieży oraz organizacji różnych akcji profilaktycznych.

Sądy (rodzinne i dla nieletnich) - instytucje te stanowią jeden z ostatecznych środków mobilizacji narkomana do zmiany swojego życia. Sądy współpracują ze szkołą i innymi instytucjami w zakresie zwalczania zjawiska narkomanii wśród młodych ludzi oraz decydują o sposobie pomocy danej osobie w zakresie jej uzależnienia. Sąd pełni funkcję odstraszającą, przestrzegającą przed niepożądanymi zachowaniami poprzez możliwość nałożenia odpowiednich konsekwencji prawnych.

Szkoły, placówki oświatowe - na nich spoczywa główny ciężar bezpośredniej pracy z młodzieżą w zakresie profilaktyki narkomanii. W zależności od natężenia zjawiska spożywania środków odurzających na określonym terenie, poszczególne szkoły i placówki powinny dobierać adekwatne środki, metody i narzędzia zwalczania i zapobiegania narkomanii, gdzie skuteczność tych działań zależy również od współpracy tych instytucji. Istotnym jest tutaj organizowanie szkoleń i kursów dla nauczycieli i wychowawców, aby potrafili skutecznie prowadzić zajęcia profilaktyczne wśród młodzieży oraz współpracować z rodzicami oraz innymi władzami i organizacjami w tym zakresie.

Pracę wyżej wymienionych instytucji na gruncie zapobiegania i zwalczania zjawiska narkomanii wśród młodych ludzi uzupełniają wszelkiego rodzaju ośrodki, poradnie i placówki opiekuńczo - wychowawcze. Opracowywane przez te instytucje programy profilaktyczne powinny być dostosowane do potrzeb rozwojowych ich adresatów oraz środowiska w jakim się oni znajdują. Jednym z zadań tych organizacji jest również tworzenie warunków sprzyjających zachowaniom bezpiecznym i prozdrowotnym oraz prowadzenie programów wzbudzających zainteresowanie młodych ludzi własnym zdrowiem i pozytywnym rozwojem oraz kształtowanie w nich odpowiednich umiejętności w zakresie dbania o zdrowie.

Wymienione powyżej instytucje zajmują się przede wszystkim profilaktyką zjawiska narkomanii, podczas gdy skutkami tego zjawiska poprzez leczenie i rehabilitację - zajmują się instytucje poniżej opisane.

Stowarzyszenie Profilaktyki i Terapii Dzieci i Młodzieży - organizacja ta realizuje program pomocy terapeutycznej w systemie ambulatoryjnym przeznaczony dla osób uzależnionych oraz zagrożonych uzależnieniem od środków psychoaktywnych. Wśród pacjentów znajdują się osoby aktywne, a więc uczące się, studiujące lub pracujące, które szukają pomocy nie wymagającej od nich wyjazdu do określonego ośrodka stacjonarnego. Kierunek pracy tego ośrodka wyznaczany jest przez politykę Krajowego Biura do spraw Narkomanii (działającego przy Ministerstwie Zdrowia), a jego pacjenci mogą liczyć na pomoc psychologiczną oraz wsparcie i optymalizację własnych możliwości psychicznych. Zadaniem pracowników jest zarówno niesienie doraźnej pomocy jak i praca nad trwałymi zmianami w zakresie motywacji, stosunku do samego siebie oraz praktycznych umiejętności życiowych u pacjentów ośrodka.

Realizowany przez ten ośrodek program nastawiony jest przede wszystkim na pomoc osobom przejawiającym zaburzenia osobowości oraz problemy związane z przystosowaniem społecznym. Celem jego pracy jest wspieranie podopiecznych w trudnym okresie adolescencji oraz wykształcenie u nich mechanizmów i umiejętności radzenia sobie ze sobą i otaczającą ich rzeczywistością. Terapia skupia się również na kształtowaniu u pacjentów indywidualnych strategii zabezpieczających ich w chwilach kryzysów emocjonalnych, umiejętności konfrontacji z otoczeniem oraz ogólna poprawa jakości życia.

Stowarzyszenie TADA - zajmuje się realizacją różnych programów edukacyjnych i profilaktycznych odbywających się bezpośrednio na ulicach oraz poradnictwem, które może odbywać się drogą internetową, telefoniczną lub osobiście. Jest również organizatorem wielu akcji oraz happeningów wiążących się z zagadnieniem narkotyków na różnych imprezach młodzieżowych jak Przystanek Woodstock czy FAMA oraz prowadzi szkolenia w zakresie profilaktyki chorób przenoszonych drogą płciową, w tym HIV i AIDS. TADA jest specyficznym stowarzyszeniem, gdyż pracuje w oparciu o metodę nazywaną streetworkingiem.

Streetworkingjest formą pracy socjalnej, w której pracownik stara się nawiązać kontakt z potencjalnym klientem w najczęściej uczęszczanym przez niego miejscu. Istotną rolę odgrywa tutaj poradnictwo i opieka nad poszczególnymi członkami grupy docelowej. W celu zapobiegania zjawisku stygmatyzacji oraz wykluczania swoich podopiecznych ze społeczeństwa, streetworkerzy pracują właśnie w kręgu społeczności zwracając się ze swoją ofertą do większych grup. Pracownicy ci realizują swój program w warunkach bezpośrednich kontaktów ze swoimi klientami (szczególnie programy profilaktyczne w zakresie chorób przenoszonych drogą płciową w tym HIVAIDS).

Klientami streetworkerów są ci wszyscy, którzy nie chcą bądź nie mogą skorzystać z oferty pomocy instytucji medycznych, społecznych lub socjalnych. Powodem takiej niechęci są różnego rodzaju obawy, zahamowania, nieprzyjemne doświadczenia z wcześniejszych kontaktów z tymi instytucjami lub też nielegalny pobyt w kraju. Jednym słowem - klienci streetworkerów nie mają zaufania do tradycyjnych form oraz instytucji oferujących pomoc, zatem ta specyficzna grupa pracowników socjalnych musi odpowiednio dostosowywać swoje formy i metody pracy do wymagań potencjalnych klientów, ich zwyczajów, związków oraz stopnia integracji lub wykluczenia ze społeczeństwa.

Towarzystwo Zapobiegania Narkomanii - do jego podstawowych zadań należy:

• kształtowanie odpowiednich postaw w społeczeństwie poprzez przekazywanie rzetelnych informacji dotyczących zjawiska uzależnień od narkotyków, alkoholu oraz nikotyny wraz z możliwościami przeciwdziałania im

• współpraca z administracją rządową i pozarządową w zakresie przeciwdziałania skutkom różnego rodzaju uzależnień (narkotyki, alkohol, nikotyna i inne)

• przedstawianie odpowiednim organom administracji rządowej i pozarządowej wyników różnego rodzaju działalności społecznej oraz wskazywanie na potrzeby i trudności związane z przeciwdziałaniem uzależnieniom

• występowanie do różnych organizacji społecznych oraz instytucji państwowych o pomoc w realizacji życiowych i zdrowotnych potrzeb osób zagrożonych uzależnieniem, uzależnionych oraz osób po przebytej rehabilitacji

• organizacja wspólnych przedsięwzięć i działań nakierowanych na przeciwdziałanie uzależnieniom z organizacjami społecznymi, organami administracji rządowej i samorządowej

• współpraca z różnymi instytucjami zajmującymi się profilaktyką, leczeniem, resocjalizacją i zwalczaniem przestępstw związanych z uzależnieniem od narkotyków, alkoholu, nikotyny oraz innych środków psychoaktywnych

• inicjowanie działań zmierzających do uchwalania różnego rodzaju aktów prawnych oraz opiniowania projektów, których celem jest ograniczenie zjawiska uzależnień

• ułatwianie dostępu do odpowiedniej pomocy osobom uzależnionym, zagrożonym uzależnieniem jak i ich otoczeniu

• inicjowanie społecznych ruchów i akcji wśród dzieci, młodzieży, ich rodziców oraz innych dorosłych przejawiających zainteresowanie celami programowymi Towarzystwa

Związek Harcerstwa Polskiego - zasady postępowania członków tej organizacji są jasno określone przez prawo harcerskie, zawierające takie zapisy: jak zakaz spożywania alkoholu oraz palenia tytoniu jak i uleganiu jakimkolwiek innym nałogom, czystość myśli, mowy i uczynków, odpowiedzialność, dbanie o zdrowie jak również pomoc innym w wychodzeniu z nałogu.

KARAN (Katolicka Fundacja Pomocy Osobom Uzależnionym i Dzieciom) - to organizacja pożytku publicznego prowadząca następującą działalność:

• promocja zdrowego stylu życia
• pomoc rodzinie
• przeciwdziałanie wszelkich patologii społecznych
• przeciwdziałanie wszelkim uzależnieniom
• pogłębianie wartości moralnych i duchowych

Organizacja ta powstała w odpowiedzi na narastający problem społeczny jakim jest narkomania, gdzie jako cel obrano przestrzeganie przed tym zjawiskiem, pomoc w walce z nałogiem, wsparcie oraz edukację w tym zakresie. KARAN jest pierwszą i jednocześnie największą katolicką organizacją pozarządową zajmującą się wszechstronną oraz systemową pomocą uzależnionym od środków psychoaktywnych oraz członkom rodzin dysfunkcyjnych. Do celów tej fundacji zalicza się:

• organizacja wypoczynku w okresie wakacji dla osób objętych celami fundacji
• pomoc prawna osobom korzystającym z oferty fundacji
• pomoc w przygotowaniu do życia i pracy zawodowej osób uzależnionych, wychowanków zakładów poprawczych i domów dziecka wraz z ochroną zdrowia, rozwojem, kształceniem i wychowaniem
• upowszechnianie wzorca rodziny trwałej i moralnie zdrowej
• wszechstronna pomoc dzieciom, młodzieży i dorosłym w zakresie walki z nałogiem

Wyżej wymienione cele KARAN realizuje poprzez takie działania jak:

• organizacja kolonii, obozów terapeutycznych i ośrodków resocjalizacyjnych dla osób objętych celami fundacji
• organizacja różnego rodzaju zbiórek, aukcji, wystaw, odczytów oraz szkoleń w zakresie zapobiegania patologiom społecznym
• organizacja zajęć w ośrodkach resocjalizacyjnych oraz terapeutycznych
• pomoc rzeczowa i finansowa osobom objętym celami fundacji
• uczestnictwo w realizacji różnych inicjatyw na rzecz osób objętych celami fundacji
• współpraca z krajowymi oraz zagranicznymi środowiskami i organizacjami w zakresie profilaktyki i walki z patologią społeczną

Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno - Pedagogicznej - to centralna placówka zajmująca się doskonaleniem nauczycieli, która opracowuje systemowe rozwiązania w związku z rozwojem dzieci i młodzieży w systemie edukacji. Do podstawowych zadań Centrum należy inicjowanie i koordynowanie procesu doskonalenia specjalistów (psychologów, pedagogów, nauczycieli) z zakresu:

• profilaktyki
• resocjalizacji
• interwencji indywidualnej
• diagnozy
• pomocy uczniom zagrożonym uzależnieniem, agresją oraz przemocą

Do zadań tej organizacji należy:

• doskonalenie kadr zajmujących się wychowaniem resocjalizującym
• gromadzenie informacji dotyczących programów profilaktycznych i terapeutycznych, form i metod wczesnej interwencji, placówek oraz specjalistów realizujących zadania psychoprofilaktyki
• inicjowanie i koordynowanie zawodowego doskonalenia psychologów, pedagogów oraz nauczycieli z zakresu wczesnej profilaktyki, interwencji, indywidualnej diagnozy i pomocy uczniom zagrożonym uzależnieniem, agresją lub przemocą
• kontrola warunków i atmosfery wychowawczej szkoły pod kątem zagrożenia patologiami społecznymi
• określanie standardów działania z zakresu profilaktyki i terapii adresowanego do młodzieży szkolnej
• określanie standardów działania z zakresu resocjalizacji, adresowanego do młodzieży znajdującej się w placówkach opiekuńczo - wychowawczych
• opracowywanie narzędzi oraz metod z zakresu diagnozy zjawiska niedostosowania społecznego
• opracowywanie oraz realizacja programów informacyjnych, badawczych i edukacyjnych z zakresu profilaktyki uzależnień oraz HIV/AIDS, przeciwdziałania zjawisku agresji i przemocy oraz niedostosowaniu społecznemu i przestępczości wśród uczniów
• opracowywanie programów oraz wdrażanie nowych metod z zakresu profilaktyki, resocjalizacji i terapii
• opracowywanie rozwiązań systemowych i promowanie skutecznych programów resocjalizacji dotyczących ograniczania rozmiarów niedostosowania społecznego oraz przestępczości wśród dzieci i młodzieży
• realizacja zadań Krajowego Programu Zapobiegania Niedostosowaniu Społecznemu Wśród Dzieci i Młodzieży
• współtworzenie Krajowego Programu Przeciwdziałania Narkomanii wraz z realizacją wybranych zadań tego Programu

Leczenie osób uzależnionych

1. detoksykacja (odtruwanie) - polega na usuwaniu z organizmu lub zobojętnieniu substancji trujących; detoksykacja jest przeprowadzana najczęściej w przypadku wielodniowego "ciągu" brania narkotyków oraz stanowi ona pewien wstęp do właściwego leczenia, czyli terapii uzależnienia, której celem jest usunięcie narkotyku z organizmu oraz wyrównanie zaburzeń; po detoksykacji pacjent jest kierowany do specjalistycznej placówki zajmującej się leczeniem uzależnień, gdzie zostaje przeprowadzona diagnoza i ewentualna terapia; podczas detoksykacji następuje nasilenie objawów odstawienia (abstynencyjnych), z czym wiąże się ryzyko wystąpienia różnych powikłań, dlatego też proces ten powinien być przeprowadzany pod kontrolą specjalistów

2. terapia substytucyjna - polega na zastąpieniu narkotyków dożylnych doustnymi środkami o tych samych efektach farmakologicznych, które są przepisywane przez lekarza; terapia taka zazwyczaj ma miejsce w specjalnym ośrodku ambulatoryjnym, w którym podaje się pacjentom określony preparat - np. metadon, który skutecznie eliminuje objawy abstynenckie; w odróżnieniu od podawanej dożylnie heroiny, działanie przyjmowanego doustnego preparatu trwa ponad dobę, co umożliwia wyeliminowanie powtarzających się zmian nastroju (naprzemiennie stan euforii i głodu) stanowiących jeden z objawów dożylnego zażywania narkotyku; zatem dzięki terapii substytucyjnej narkoman nie przechodzi przykrych przeżyć związanych z abstynencją, co osłabia jego motywację do dalszego ćpania; zmniejszenie częstotliwości zażywania narkotyków dożylnych jednocześnie zmniejsza zagrożenie zarażenia się HIV/AIDS przez kilkakrotne stosowanie igieł, jednak wadą tej terapii jest to, iż pacjent nadal jest uzależniony

3. terapia ukierunkowana na abstynencję - niezbędnym warunkiem rozpoczęcia terapii uzależnień jest zupełne odstawienie jakichkolwiek środków psychoaktywnych; głównym założeniem tej terapii jest przyjęcie, iż osoby sięgające po narkotyki wykazują trudności związane z nawiązywaniem kontaktów interpersonalnych, dlatego też celem jej jest budowanie uczciwej i otwartej relacji między terapeutą a poszczególnymi członkami grupy; prawidłowo przeprowadzona terapia umożliwia zdobycie kompetencji społecznych, a więc umiejętności funkcjonowania w życiu społecznym oraz poczucie samowystarczalności; główną wadę tego rodzaju terapii stanowi stosunkowo wysoki odsetek osób przerywających leczenie - około 75% przerywa leczenie już w trakcie pierwszego miesiąca, co jest głównie wynikiem zbyt małej motywacji

4. terapia poznawczo - behawioralna - akcentuje ona rolę procesu uczenia dla mechanizmu uzależnienia oraz przyjmuje, iż proces ten można także wykorzystać w zrywaniu z nałogiem; terapia poznawczo - behawioralna uczy pacjenta rozpoznawania, unikania i radzenia sobie z sytuacjami, w jakich prawdopodobieństwo skuszenia się na zażycie narkotyku jest bardzo wysokie; poszczególne etapy tej terapii uczą najpierw rozpoznawania takich sytuacji, następnie unikania aż w końcu efektywnego radzenia sobie z nimi; do głównych zalet tego rodzaju terapii zalicza się:

• gruntowna podbudowa teoretyczna
• krótkoterminowość
• wysoki wskaźnik efektywności
• skoncentrowanie na określonym celu przez nauczenie kontrolowania własnego zachowania
• łatwa adaptacja do indywidualnych lub grupowych potrzeb
• możliwość łączenia jej z farmakoterapią i innymi programami o charakterze terapeutycznym

Terapia poznawczo - behawioralna stanowi zindywidualizowany program leczenia uzależnień przez zmianę nawyków związanych z zażywaniem narkotyków. U podstaw pracy często znajdują się tutaj problemy interindywidualne lub intraindywidualne pacjenta, z którymi nie potrafi on sobie poradzić, dlatego też podczas tego rodzaju terapii, narkomani mają okazję poznać specyficzne i ogólne strategie radzenia sobie w trudnych sytuacjach. Pacjenci uczą się umiejętności, umożliwiających im nie tylko zerwanie z nałogiem lecz także właściwe funkcjonowanie w społeczeństwie.

Kluczowym zadaniem terapii jest podtrzymywanie motywacji dla zerwania z nałogiem, co wymaga wnikliwej analizy swojej decyzji poprzez ustalenie listy korzyści i strat wiążących się z abstynencją. Terapia stanowi bardzo istotny czynnik w pracy nad swoim uzależnieniem; odpowiednio prowadzona koncentruje się na całej osobie - sferze umysłowej, emocjonalnej, fizycznej, społecznej oraz duchowej oraz wykorzystuje różne czynniki dla inicjowania pozytywnych zmian. Wyróżnić można następujące rodzaje terapii:

• terapia szpitalna
• terapia rezydencyjna
• dom specjalny
• terapia dzienna
• opieka nad pacjentem w domu
• terapia pustynna

Terapia szpitalna - jak sama nazwa wskazuje, prowadzi się ją w szpitalu, gdzie wykorzystywany jest zespół lekarzy, pielęgniarek oraz innych specjalistów odpowiednio przygotowanych z zakresu pracy socjalnej, poradnictwa i psychologii. Terapia ta jest bardzo wszechstronna a jej pacjentowi zapewnia się ochronne środowisko. Jej celem oprócz zerwania z uzależnieniem jest również poprawa stosunków międzyludzkich.

Terapia rezydencyjna - jest dobrym wyjściem dla osób o niewielkim uzależnieniu, ponieważ wykorzystuje ona mniej osób w postaci lekarzy czy pielęgniarek, a jej środowisko nie stanowi już takiej ochrony dla pacjenta. Celem tej terapii jest głównie ukształtowanie w pacjencie pozytywnej samooceny poprzez uświadomienie mu jego mocnych stron jak i wzbudzenie wcześniejszych zainteresowań.

Dom specjalny - terapia ta ma miejsce w odosobnieniu, lecz w mało ochronnym środowisku, gdyż pacjenci pracujący nad swoim uzależnieniem są w większości aktywni - chodzą do szkoły, do poradni czy na spotkania anonimowych narkomanów. Celem tej terapii jest integracja a nie izolacja pacjentów od społeczeństwa.

Terapia dzienna - terapia ta obejmuje taki sam zakres działań co rezydencyjna z tą różnicą, iż terapia dzienna - jak sama nazwa wskazuje - odbywa się jedynie w ciągu dnia, a noce pacjent spędza w swoim domu. Wadą tego rodzaju terapii jest brak izolacji od rodziny lub środowiska osób uzależnionych, co jest tak istotne w leczeniu nałogów. Szczególnie w pierwszej fazie terapii pacjent ma problemy w kontrolowaniu pociągu do narkotyków. Również i ten rodzaj terapii jako cel obiera przywrócenie pacjentowi pozytywnej samooceny wraz z ukształtowaniem jak najbardziej pozytywnego stosunku do świata i ludzi.

Opieka nad pacjentem w domu- terapia ta ma miejsce po zajęciach szkolnych lub po pracy, co odpowiada niektórym pacjentom. Skuteczność jej programu uzależniona jest opracowanego programu, który powinien przemawiać szczególnie do młodych ludzi wykazujących problem w podejmowaniu decyzji związanej z zerwaniem z nałogiem. Ten rodzaj terapii odnosi najlepsze skutki u pacjentów znajdujących się jeszcze w początkowej fazie zażywania narkotyków, pomaga ona w określeniu konkretnych celów przed osobą uzależnioną. Wszelkie działania nastawione są tutaj na to, by pacjent rzeczywiście czuł, że chce zerwać ze swoim nałogiem. Sformułowane cele powinny być na tyle atrakcyjne dla osoby uzależnionej, by stanowiły one dla niej alternatywę w stosunku do narkotyków.

Terapia pustynna - to terapia nawiązująca do sytuacji Chrystusa przebywającego 52 dni na pustyni. Udział w niej bierze odpowiednio przygotowany personel oraz licencjonowani terapeuci, którzy starają się stworzyć specyficzne środowisko dla ludzi potrzebujących dodatkowych korzyści wynikających z przebywania na otwartej przestrzeni. W trakcie ostatnich dni terapii omawiane są w obecności rodziców pacjentów ich problemy rodzinne. Celem tego rodzaju terapii jest izolacja narkomana od zewnętrznych czynników, które mają wpływ na podjęte przez niego decyzje jak również ukształtowaniem w nim samodzielnej postawy.

Zasady narkomanii

Zasady te stanowią pewne cele stawiane określonej grupie, osobie lub organizacji zmierzające do ograniczenia, zapobiegania bądź wyjścia z uzależnienia. Zasady te mają postać listy zaleceń, których przestrzeganie umożliwia osiągnięcie założonego celu.

Zasady zapobiegania narkomanii dla rodziców:

1. należy starać się nawiązać bliski kontakt z dzieckiem
2. należy okazywać mu zainteresowanie jego sprawami
3. należy rozmawiać z nim na każdy temat.
4. powinno się postawić wyraźne granice - co wolno i czego nie wolno robić dziecku
5. rodzice powinni zdobywać wiedzę dotyczącą zagrożeń uzależnieniem
6. należy przejawiać kategoryczną postawę w sprawie używek
7. nie wolno ignorować wszelkich sygnałów ostrzegawczych
8. należy znać grono znajomych dziecka w jakim się obraca
9. należy dawać dziecku przykład własnych zachowaniem
10. należy w dziecku kształtować szacunek do zdrowia

Zasady dla rodziców, których dziecko ma problem z uzależnieniem od narkotyków:

1. w przypadku zagrożenia uzależnieniem należy podjąć działanie
2. należy szukać wsparcia i pomocy ze stromy specjalistów
3. nie wolno nigdy rezygnować z pomocy dziecku, nie wolno się poddawać
4. rodzice powinni uczestniczyć w terapii dziecka
5. nie należy przejmować się tym, co pomyślą inni lecz skupić się na zdrowiu dziecka
6. należy być e zawsze szczerym w stosunku do dziecka
7. trzeba nauczyć się tak rozmawiać z dzieckiem, by go do siebie nie zniechęcać
8. w pomoc należy zaangażować również inne osoby
9. należy ustalić konkretne, spójne i racjonalne normy
10. należy zredukować do minimum domowe zapasy alkoholu, leków oraz innych środków psychoaktywnych

Zasady przeznaczone dla osoby chcącej uniknąć zażywania narkotyków:

1. nie wchodzić w towarzystwo osób, w którym znajdują się narkotyki
2. nie dać się skusić
3. będąc na imprezie nie należy pić napojów, które są niewiadomego pochodzenia
4. trzeba szanować zdrowie
5. w przypadku kłopotów trzeba mieć świadomość, iż wiele osób lub specjalistów z odpowiednich placówek może pomóc je rozwikłać
6. jeśli już chce się spróbować, to przed sięgnięciem po narkotyki należy zasięgnąć informacji na ich temat
7. należy pamiętać, iż jest się wartościowym człowiekiem
8. należy pamiętać, iż własne życie ma wartość również dla osób z otoczenia
9. należy mieć świadomość, że spożywanie narkotyków prowadzi najczęściej do uzależnienia
10. należy mieć świadomość, że spożywanie narkotyków często prowadzi do śmierci

Zasady przeznaczone dla osoby chcącej wyjść z nałogu:

1. należy zgłosić się do specjalistycznej poradni dla osób uzależnionych
2. należy dowiedzieć się, jakie inne instytucje mogą pomóc w takiej sytuacji
3. należy zwrócić się o pomoc i wsparcie do rodziców
4. wraz z rodzicami należy wybrać najbardziej odpowiedni rodzaj terapii
5. należy zerwać wszelkie kontakty z zażywającymi narkotyki osobami
6. należy robić wszystko, żeby zachowań abstynencję
7. nie wolno się załamywać i poddawać
8. należy postarać się podnieść swoją samoocenę
9. należy słuchać innych, którzy chcą pomóc
10. należy postrzegać życie we wszystkich barwach, a nie tylko czarno - białych schematach