Zofia Nałkowska "Medaliony"

Gatunek: dokumentalna proza.

Geneza utworu:

Zofia Nałkowska pracowała w roku 1945 w Głównej Komisji Badań Zbrodni Hitlerowskich, wtedy to zebrała materiał wykorzystany w utworze. Swoje opowiadania oparła na relacjach samych więźniów obozów oraz naocznych świadków dokonywanych zbrodni, a także zeznań uczestników wizji lokalnych na terenach masowych mordów. W utworze autorka skupiła się na przeżyciach i odczuciach naocznych świadków wydarzeń i ofiar. Już w 1945 roku "Medaliony" drukowane były w prasie. Książkowe wydanie miało miejsce w roku 1946.

Bohaterowie "Medalionów" to okaleczeni psychicznie ludzie, porażeni otaczającym ich złem, często o zlagrowanej świadomości. Ofiary hitlerowskich zbrodni, więźniowie obozów to często prości ludzie, będący naocznymi świadkami potwornych zbrodni. Nie potrafią zanalizować czy uogólnić swych przeżyć, beznamiętnie i rzeczowo relacjonują to, co widzieli lub doświadczyli.

Miejsce i czas akcji: poszczególne wydarzenia rozgrywają się w Polsce, podczas okupacji hitlerowskiej. Rzecz dzieje się miedzy innymi w Warszawie, Gdańsku, Międzyrzeczu, Skarżysku-Kamiennej, gdzie znajdowała się fabryka amunicji, oraz w obozie w Oświęcimiu i na Majdanku.

Najważniejsze wątki: produkcja mydła z ludzkiego tłuszczu w opowiadaniu "Profesor Spanner", dzieje obozowej więźniarki, której udało się przeżyć dzięki fałszywym dokumentom (opowiadanie "Wiza"), historia kobiety, której udało się wyskoczyć z pociągu jadącego do koncentracyjnego obozu( opowiadanie "Przy torze"), późniejsze losy oświęcimskich więźniów (opowiadanie "Dorośli").

Narrator: wydarzenie relacjonuje dokumentalistka, będąca osobą z, zewnątrz, czyli sama autorka. Czasem mamy do czynienia z relacjami innych członków komisji i samych ofiar. Narracja prowadzona jest bez emocji i pozbawiona komentarzy.

Język: uproszczony i beznamiętny, publicystyczny, często zindywidualizowany i potoczny, zgodnie z relacją bohatera.

Przesłanie: "Ludzie ludziom zgotowali ten los"

Tadeusz Borowski "Opowiadania"

Gatunek: fikcjonalna proza.

Geneza utworu:

Tadeusz Borowski zaczął pisać swoje "Opowiadania obozowe" w Monachium, w roku 1945. W 1946 roku ukazał się wspólna książka J. Siedleckiego, K. Olszewskiego i T. Borowskiego, która zawierała znaczące opowiadania pisarza, jak "U nas w Auschwitzu" czy "Proszę państwa do gazu". Po raz pierwszy opublikowano je w Polsce w piśmie "Twórczość" w 1946 roku. W następnym roku, 1947, powstało "Pożegnanie z Marią".

W utworach da się zauważyć starania o jak największy obiektywizm relacji. Świat przedstawiony w opowiadaniach jest oglądany od wewnątrz. Pisarz sam przebywał w obozach koncentracyjnych ( w Oświęcimiu znalazł się w 1943 r.), dlatego opiera się w "Opowiadaniach" na swoich własnych przeżyciach. Autora ( Borowski w 1943 roku został wywieziony do Oświęcimia).

Bohater opowiadań to zniewolony, zlagrowany człowiek, o wypaczone, zdegradowanej i zdemoralizowanej skrajnymi warunkami życia psychice. Obóz pozbawiał więźniów wyższych potrzeb, ich dawne wartości straciły swe znaczenie, jedyną myślą było zaspokoić nieustanny głód, zrobić wszystko, by uniknąć śmierci. Utwór ujawnia nędzę kondycji ludzkiej w obozie, pokazuje degenerację i psychopatologię, jaka dotyka więźniów. Porównani są do chodzących trupów, ludzkich strzępów czy ochłapów i szczurów. W opowiadaniach ukazany jest proces stopniowego przystosowywania się człowieka do warunków życia w obozie koncentracyjnym. Wraz z losami Tadka poznajemy najpierw życie okupowanej Warszawy, później straszne warunki obozowego życia.

Miejsce i czas akcji: tytułowe opowiadanie "Pożegnanie z Marią" dzieje się w 1943 roku, w Warszawie. Pozostałe opowiadania toczą się na terenie obozu koncentracyjnego, którego więźniem jest narrator.

Narrator: wydarzenia opowiada Tadek, nie narzuca on odbiorcy żadnych ocen. W opowiadaniach zastosowany jest styl behawiorystyczny. Opisane zostaje wszystko, co można zobaczyć, nawet wygląd narratora. Granica między autorem, narratorem i bohaterem jest mocno zatarta, co wzmaga wrażenie autentyzmu.

Język: codzienny i potoczny, typowo obozowy, zawierający neologizmy i wulgaryzmy, często ironiczny i sarkastyczny.

Charakterystyczny cytat: "Głód jest wtedy prawdziwy, kiedy człowiek patrzy na człowieka, jak na obiad do zjedzenia."

Gustaw Herling-Grudziński "Inny Świat"

Utwór jest relacją własnych przeżyć pisarza, który znalazł się w sowieckich więzieniach i w latach 1940 - 1942 był zesłany do Jarcewa, obozu pod Archangielskiem. Autor opisuje trudne do wyobrażenia cierpienia i męki ludzi w obozie. Podtytuł utworu: "Zapiski sowieckie" stanowi nawiązanie do dzieła Fiodora Dostojewskiego, sugerując jednocześnie luźną formę wypowiedzi. Jednak "Inny Świat" stanowi bardzo przemyślane dzieło.

Bohaterem utworu jest więzień łagru. Popadający w psychopatologię, zdegenerowany i zdeprawowany warunkami życia.

Miejsce i czas akcji: miejscem akcji są więzienia sowieckie oraz leśny obóz w Jarcewie, pod Archangielskiem, dokąd został zesłany autor. Czas akcji to lata 1940 - 1942.

Najważniejsze wątki: ukazanie bestialstwa więźniów, gwałtów na kobietach w latrynie ("Nocne łowy"), historia trzech Niemców, którzy po ucieczce do Rosji, dostali się do jeszcze gorszego piekła ("Drei Kameraden"), opis nadludzkiej pracy więźniów, którzy zależnie od jej efektów mieli racjonowaną żywność ("Dzień po dniu").

Narrator: narratorem i głównym bohaterem jest sam pisarz. Opisuje własne przeżycia, ale przedstawia też doświadczenia innych. Jest naocznym świadkiem i społecznego-politycznym obserwatorem życia stalinowskiej Rosji. Narracja ma charakter werystyczny, pamiętnikarski.

Język: reporterski, beznamiętny, pozbawiony emocji, behawiorystyczny, relacjonuje suche fakty, bez subiektywnej oceny autora.

Gatunek: literatura faktu

Cytat: "Tu otwiera się inny, odrębny świat, do niczego niepodobny; tu panowały inne, odrębne prawa, inne obyczaje, inne nawyki i odruchy; tu trwał martwy za życia dom, a w nim życie jak nigdzie i ludzie niezwykli. Ten oto zapomniany zakątek zmierzam tutaj opisać."