Termin bajronizm jest dość pojemny. Na wstępie określano tym pojęciem kilka najbardziej charakterystycznych cech wczesnej twórczości angielskiego poety, George'a Gordona Byrona i w tym znaczeniu użyto po raz pierwszy w XIX wieku.

Bajronizm - co oznacza?

Z czasem termin rozszerzył znaczenie, gdyż szczególny temperament Byrona, jego skomplikowane i obfite w skandale życie osobiste oraz radykalizm poglądów społeczno-politycznych, spowodowały, że sam twórca stał się romantycznym bożyszczem i niedoścignionym wzorem do naśladowania. 

Legenda Byrona opierała się na zupełnym odrzuceniu konwenansów na rzecz wolności, którą cenił ponad wszystko - i to w szeroko rozumianym pojęciu. Dbał bowiem zarówno o swą własną, jak i skłonny był do poświęceń dla cudzej, co udowodnił angażując się w rewolucje popierające powstańców hiszpańskich, włoskich karbonariuszy, a następnie niemalże stając na czele powstania Grecji przeciwko Turcji. 

W ten sposób czołowy angielski romantyk przyczynił się do powstania wzoru osobowego poety romantycznego o specyficznym zestawie cech, których całokształt nabył z czasem nazwy bajronizmuwłaśnie. Ale bajronizm to nie tylko zespół tendencji obyczajowych, ale również literackich oraz ideowych. Terminem tym ogarnia się również typ literackiego bohatera oraz fascynację życiem kultowego Byrona.

Bajronizm jako postawa wobec świata

Wzorzec osobowy inspirujący prawdziwie romantycznego twórcę, będzie wskazywał wartość pielęgnowania nieprzeciętnej indywidualności, nawet za cenę prowokacji. Jednocześnie zalecana jest aura nieszczęśliwego życia, skłócenie z otoczeniem i zarazem programowo samotna walka o prawa dla innych. 

Pożądane będzie również demonstrowanie wyższości nad normy towarzyskie i konwenanse oraz pielęgnacja wizerunku - dość spojrzeć na portrety słynnych romantyków, aby zauważyć, w jakich postawach pozują oraz jakiej hołdują modzie - w doborze pozornie niedbałego stroju oraz malowniczo wzburzonych fryzurach choćby.

 Bajronizm jako fascynacja życiem autora

Życiorys autora Giauramoże kojarzyć się ze współczesnymi gwiazdami rocka - nie zabrakło w nim licznych skandali, szczególnej aury, którą wytwarzał wokół siebie poeta, hipnotyzujący już samym wyglądem oraz osobliwych decyzji życiowych. Byron, kulejący całe życie w związku z uszkodzeniem stopy przy porodzie, odwracał uwagę od tej wady szczególnym ubiorem i stylem bycia - w efekcie nawet jego kalectwo było postrzegane jako część tego, co składało się na jego hipnotyzujący, niecodzienny urok. 

Nie stronił od różnych preferencji w doborze znajomości romantycznych - pośród jego kochanek znalazła się i przyrodnia siostra, z którą zresztą miał córkę. Eksperymentował z narkotykami i nie bał się ryzyka. Cenił towarzystwo zarówno arystokratów i znanych osobistości literackich, jak i prostych robotników. W obronie tych drugich wygłaszał później mowy w brytyjskiej Izbie Lordów. Oczywistą klęską było poddanie się tak konwencjonalnemu krokowi, jak małżeństwo, podczas trwania którego już w trakcie miesiąca miodowego Byron więcej uwagi poświęcił swej siostrze niż świeżo poślubionej małżonce. 

Demonstracyjne łamanie norm i kontrowersyjny styl życia spowodowały, że został zmuszony do opuszczenia Anglii. Nim osiadł na dłużej we Włoszech, a potem w Grecji, snuto przypuszczenia o jego paraniu się piractwem. Taka legenda spowodowała, że za Byronem snuli się wielbiciele, a na rzece w pobliżu willi, w której mieszkał we Włoszech, organizowano specjalne rejsy dla tych, którzy zaopatrzeni w lornetki, chcieli zyskać szansę podejrzenia poety.

Bajronizm jako wzorzec bohatera zwanego bajronicznym

Wzorzec takiego bohatera ukształtował się w efekcie inspiracji samym Byronem oraz bohaterami, których opisywał w swych dziełach. Bajronicznośćw kreacji bohatera będzie zatem ukazaniem postawy wybitnie indywidualistycznej, skonfliktowanej ze światem, lecz jednocześnie angażującej się w walkę w obronie sprawiedliwości. 

Bohater bajroniczny jednak spowity jest jeszcze aurą tajemniczości, w jego biografii znajdujemy znamiona tragizmu, jest dumny i wyniosły, stąd preferowanie samotności. W pewnych sytuacjach nie waha się przekraczać prawa. Generalnie wyróżnia go buntowniczość szerokim tego słowa znaczeniu: jest w nim bunt wobec krępujących go obyczajów, polityki czy tradycyjnie rozumianej moralności.

Bajronizm jako tendencja literacka

W ślad za swym bożyszczem, twórcy romantyczny sięgali po używane przez niego gatunki literackie i kształtowali je na wzór bajronowski. Stąd popularność powieść poetyckiej czy poematu dygresyjnego oraz tego, co był w nich używane przez samego Byrona. To z niego zatem czerpali twórcy sięgając po kategorie synkretyzmu, ironii romantycznej czy też historyzmu bądź egzotyki i orientalizmu. 

W twórczości polskich romantyków nie brak również, zwłaszcza w początkowych etapach ich działalności, śladów inspiracji Byronem. To w nurt bajronizmu należy zatem wliczyć takie dzieła, jak Grażynai Konrad WallenrodMickiewicza, będące czystą realizacją tego, czym jest powieść poetycka. 

W obydwu występują bohaterowie bajroniczni (w Grażyniebohaterka), którego obecność można stwierdzić również w Mickiewiczowskich Dziadach(poza częścią II, gdzie takowy pojawia się jako nieme widmo tylko) oraz w Panu Tadeuszutego twórcy. Również u drugiego z naszych czołowych romantyków śladów bajronizmu wypatrzyć można wiele. Lambro, Jan Bielecki, Żmijaczy wreszcie wzorowany na Byronowskim Don Juaniepoemat dygresyjny, Beniowski- poza tym Słowacki, niczym sam Byron, lubił zwracać uwagę strojem. 

Silne wpływy bajronizmu dostrzeżemy i u romantyków krajowych - najlepszymi przykładami będą tu MariaAntoniego Malczewskiego oraz Zamek kaniowskii Król zamczyskaSeweryna Goszczyńskiego.