Zgodnie z tradycją antyczną, każda epopeja zaczyna się inwokacją. Rozbudowana apostrofa, w której twórca zwraca się do bóstwa opiekuńczego z prośbą o natchnienie oraz nakreśla istotę tematu, jest tradycją równie szanowaną jak kunsztowny werset. Nie inaczej jest z inwokacją Pana Tadeusza.

 Pan Tadeusz, Inwokacja - nowatorski charakter

Mickiewicz, zachowując szacunek do tradycji, sięga po nowe rozwiązania. Znajduje to odzwierciedlenie w adresatach jego inwokacji. Nie ma tylko jednego bóstwa, któremu poeta powierza swą inwencję twórczą. Pierwsze wersy zwrócone zostają do Litwy, co jest charakterystyczną dla inwokacji sugestią odnośnie treści całego dzieła. 

Swoista prośba o natchnienie zaś jest zwrócona do Matki Boskiej przywołanej w trzech wizerunkach: jasnogórskim, ostrobramskim oraz nowogrodzkim.

Pan Tadeusz, Inwokacja - Litwo, ojczyzno moja!

W pierwszych wersach inwokacji Pana Tadeuszapoeta zwraca się do ojczystej Litwy porównując ją do zdrowia. Uzasadnienie tego porównania nasuwa nieuchronne skojarzenia z fraszką "Na zdrowie" Jana Kochanowskiego, bowiem i Mickiewicz pisze o tym, że ojczyznę docenia się naprawdę dopiero wtedy, gdy się ją utraci. 

A skoro on sam "widzi ją i opisuje, bo tęskni", dla czytelnika stanowi to prosty komunikat, że autor dzieło swe tworzy patrząc z perspektywy człowieka, który kraj stracił.

Pan Tadeusz, Inwokacja - Panno Święta...

Mickiewicz przywołuje w swej inwokacji Matkę Boską - ale nie poprzestaje na wezwaniu jej z imienia. Nieprzypadkowo, wołając do Matki Jezusa, wspomina kilka jej wizerunków. Przywołanie obrazów Matki Boskiej Częstochowskiej czczonej od wieków jako Królowa Polski oraz pani Litwy, Matki Boskiej Ostrobramskiej i bliskiego samemu poecie obrazu z cerkwi na Górze Zamkowej w Nowogródku, ma określone znaczenie. 

Odwieczny spór na temat tego, czy Mickiewicz miał się Litwina czy Polaka, odnajduje w tym zestawieniu odpowiedź samego poety. Przywołanie trzech Madonn sugeruje, że zarówno Polska, jak i Litwa są tym, co Mickiewicz rozumie pod pojęciem ojczyzna. Zaś tzw. mała ojczyzna, czyli okolice rodzinnego Nowogródka - to przedmiot największej tęsknoty twórcy. 

Matka Boska w życiu poety zdziałała cud już w jego dzieciństwie, kiedy to jako dziecko został uzdrowiony, gdy matka oddała go w opiekę Maryi. Fakt ten rzeczywiście zaistniał w biografii poety. Dlatego teraz też oczekuje on cudu "przywrócenia na ojczyzny łono". Nie zakłada jednak natychmiastowego spełnienia tego marzenia. Prosi- póki co - o przenoszenie jego stęsknionej duszy do utraconego kraju lat dziecinnych.

Pan Tadeusz, Inwokacja, Do tych pagórków leśnych, do tych łąk zielonych...

Inwokacja zawsze jest pewnym wstępem zarysowującym, co będzie w utworze najistotniejszą problematyką. Wiemy już, że pisze poeta z daleka od rodzinnego kraju, tęskniący szczególnie za rodzimą krainą. Dalszy ciąg inwokacji sugeruje, w jaki sposób będzie ona opisywana. Pierwszy widok, nakreślony jakby z lotu ptaka, przedstawia obrazy pól i lasów, odmalowane z drobiazgowością i czułością. 

Obraz Litwy oddany jest bogatymi barwami (złoto pszenicy, srebro żyta, bursztyn świerzopa, błękitny Niemen, zielona miedza, panieński rumieniec dzięcieliny) oraz spersonifikowany (panieńskim rumieńcem dzięcielina pała, ciche grusze siedzą, cały kraj jest przepasany miedzą jak wstęgą).

Oceniając treść inwokacji w kontekście całości dzieła - rzeczywiście najistotniejsze w epopei tej będzie oddanie tego, jak bogatym i wspaniałym krajem była utracona Litwa. Opisy przyrody stanowią tak istotną część utworu, że stwierdza się często, że jest ona po prostu jednym z pierwszoplanowych bohaterów Pana Tadeusza.

Pan Tadeusz, Inwokacja - kunsztowność na miarę antyczną

Wielkie eposy Homera były pisanegreckim heksametrem. U Mickiewicza też mamy do czynienia z wierszem sylabotonicznym, tyle że jest to trzynastozgłoskowiec, z regularną średniówką po siódmej sylabie. Takim wersem będzie się posługiwał Mickiewicz przez całość epopei.