Motyw śmierci pojawiał się literaturze każdej epoki. Jednak średniowieczne zainteresowanie tą tematyką było szczególne ze względu na ilość opracowań. Wynikało to miedzy innymi z teocentrycznego charakteru ówczesnej kultury. Zainteresowanie dla spraw wiecznych, bożych, kazało skupić się na śmierci, jako momencie przejścia od życia doczesnego do wiecznego. Średniowieczni mnisi powtarzali "memento mori" (pamiętaj, że umrzesz). Śmierć stanowiła nieodłączny element życia, który należało nieustannie mieć w pamięci. To szczególne zainteresowanie śmiercią miało też swe źródło w sytuacji ówczesnych ludzi. Epidemie nie były rzadkością, przy średniowiecznym stanie higieny, szczególnie w miastach, były nieuniknione, a ponieważ nie znano szczepionek ani skutecznych lekarstw, żniwo, jakie zbierała wówczas śmierć, musiało być straszne.
Współczesna literatura również porusza zagadnienia związane ze śmiercią, w szczególny sposobi robi to literatura wojenna, jednak nasze współczesne ujęcie jest nieco inne w formie, śmierć nie jest raczej personifikowana, nie stanowi motywu literackiego samego w sobie. W średniowiecznej sztuce często przedstawiano wizerunki śmierci, wyobrażano ją sobie jako ludzki szkielet z kosą czy martwe, rozkładające się ciało.
Ten drugi wizerunek - śmierć jako rozkładający się ludzki trup - był znacznie rzadszy, ujawnił się on między innymi w "Rozmowie Mistrza Polikarpa ze śmiercią". Utwór ten stanowi doskonały przykład średniowiecznej literatury tanatologicznej, ponieważ zawiera cechy charakterystyczne dla tego nurtu. Jedną z nich jest wizualizacja śmierci i jej uosobienie. Rozmówczyni jawi się Mistrzowi w swej "pełnej krasie" - jest to nagie kobiece ciało w stanie początkowego rozkładu, potwornie chude, żółte, bezzębne z ubytkami np. w miejscu nosa i nieodłącznym atrybutem w postaci kosy. Śmierć osobiście ukazuje tu swą naturę i potęgę, przerażony mistrz zadaje jej tylko pytania. Drugim ważnym, zawartym tu, motywem jest ukazanie Tańca śmierci czyli tzw. "Dance macabre". Taniec śmierci to korowód martwych ciał, podążających za swą przewodniczką. Motyw ten miał na celu ukazanie równości ludzi wobec śmierci. Silne zhierarchizowane społeczeństwo feudalne w tym jednym przypadku stawało się równe. W makabrycznym korowodzie tańczyli, a właściwie konwulsyjnie podrygiwali przedstawiciele wszystkich stanów, tak samo bezsilni.
Dydaktyczny charakter utworu polega na przypomnieniu odbiorcy, ze i jego ów los nie minie i on musi "zasiąść w jej szkole" - jak mówi śmierć. Ważnym, bo dość oryginalnym rysem tego utworu jest wisielczy humor, mimo że śmierć celowo dodaje sobie grozy, autor jakby ciał nieco ją osłabić, przez wprowadzenie wątków humorystycznych.
Ciekawe jest też potraktowanie motywu śmierci w "dziejach Tristana i Izoldy". Utwór należy do gatunku romansów, jego głównym tematem jest więc miłość, ale nie jedynym. Eros i Tanatos są tu nieodłączni. Miłość oznacza dla kochanków śmierć. Od momentu wypicia przez nich magicznego napoju są stale narażeni na śmiertelne niebezpieczeństwo, cierpią straszną mękę z chwilą każdego rozstania, a w końcu umierają nie mogąc żyć bez siebie. to, co wymaga podkreślenia, to potęga miłości, pokonująca nawet śmierć. Kochankowie umierają, ale z ich grobów wyrasta głóg, którego splecione gałęzie łączą ich na zawsze.
Ujęcie motywu śmierci znalazło interesującą realizację w jednym z najwybitniejszych utworów późnego średniowiecza, mianowicie w "Boskiej komedii" Dantego Alighieri. Kompozycja utworu zasadza się na trzech podstawowych częściach czyli trzech miejscach wędrówki bohatera po zaświatach. Prowadzony przez Wergiliusza trafia do dziewięciu kręgów piekła, później, gdy jego przewodniczką jest już ukochana Beatrycze, trafia do Czyśćca i Nieba. Ów schemat wędrówki od Piekieł ku wyżynom Nieba jest symbolicznym wyrazem dążenia człowieka do doskonałości.
Warto zauważyć, że śmierć w średniowieczu jest uświęcona i wzniosłą. Jednostkowe przykłady umierania, są zawsze ukazane z nażną im powaga i szacunkiem. Śmiercią bohatera kończy się legenda o św. Aleksym. Jest to doskonały przykład ujmowania chwili śmierci przez ówczesną sztukę. Aleksy umiera szczęśliwy, ma poczucie dobrze wypełnionego życia, śmierć jest dla niego wybawieniem, przejściem do lepszego życia. Koniec doczesności oznacza koniec cierpień. Moment śmierci ukazany jest z patosem, dzwony w całym Rzymie zaczynają bić, w ręku zmarłego odnaleziony zostaje testament, który tylko jego wierna żona może wyjąc mu z ręki. Pogrzeb i późniejsze pielgrzymki do grobu świętego obfitują w cudowne zdarzenia.
Nie mniej wzniośle ukazana została śmierć Rolanda. Średniowieczny rycerz Karola Wielkiego umiera w sposób honorowy, a jego śmierć została ujęta w sposób analogiczny, do przedstawień męki Chrystusowej. Roland przeczuwając nadchodzącą śmierć, kładzie się na wzgórzu, pod drzewem i symbolicznym gestem wyciągnięcia rękawicy ku niebu oddaje się Bogu. Wiernego sługę, pogromcę pogan, aniołowie biorą wprost do raju.
Powszechność śmierci w rzeczywistości średniowiecznej nie umniejszyła jej dostojności przedstawiana. Literatura nie zajmował się masowymi zgonami z powodu chorób, nie uznając ich za odpowiednie dla artystycznego opracowania. Przedstawiano więc śmierć głównych bohaterów a więc świętych, królów, rycerzy, kochanków... Osobny wątek literatury o tematyce śmierci stanowią utwory pasyjne, czyli teksty dotyczące Męki Pańskiej.
To, co należy zapamiętać, to znaczenie: dance macabre, memento mori, znaczenie i powszechność motywu śmierci
