Ocena średniowiecza jest o tyle trudna, ze jest to epoka niejednorodna. Trwała ona około tysiąca lat (w zależności od regionu) i ulegała różnym przemianom. By oddać jej sprawiedliwość trzeba uwzględnić jej osiągnięcia i warunki w jakich następował rozwój. Nie można przykładać współczesnej miary do tamtych czasów, ponieważ wówczas mentalność ludzi była zupełnie inna. Ponadto należy pamiętać, że nasz punkt widzenia, dorobek kulturalny, z perspektywy którego patrzymy na średniowiecze jest właśnie wynikiem tamtej epoki. Nasza obecna kultura wyrosła z średniowiecznych początków. Oczywiście przez wieki czerpiemy z antyku, ale za pośrednictwem wieków średnich. To jest nasza przeszłość, oceniając ja oceniamy też siebie.
Przyjrzyjmy się tej epoce bliżej. Zastrzeżenia budzi rozwój nauk przyrodniczych, znacznie odbiegający od osiągnięć starożytnych. We wszystkich dziedzinach nauki i sztuki dominowała wiedza religijna. O ile sztuka czerpała z tego znaczne korzyści i inspiracje i tyle na naukę wpływało to paraliżująco. Dogmaty wywiedzione z Biblii (np. o centralnym położeniu Ziemi we wszechświecie, czy początkach ludzkości) były niepodważalne, nie wolno było z nimi polemizować. To tłumiło wolną myśl naukową i opóźniało publikacje i rozpowszechnienie dzieł "nieprawomyślnych". Jednak mimo to miało miejsce wówczas wiele odkryć i choć małymi krokami, ale nauka robiła postępy. Między innymi w dziedzinie medycyny, która jako jedna z pierwszych dziedzin nauki weszła na uniwersytety. Rozwijała się też kartografia i wiedza o żeglarstwie.
Ważnym średniowiecznym wynalazkiem był druk. Odkrycie Gutenberga z 1440 roku zmieniło oblicze nauki. Możliwość szybkiego powielania dzieł pisanych przyspieszyła wymianę myśli między różnymi ośrodkami nauki, upowszechniła też umiejętność czytania.
O wiele prężniej rozwijała się sztuka. W architekturze początkowo panował styl gotycki, wznoszono imponujące, monumentalne budowle. Później zrodził się styl romański, wprowadzając do średniowiecznego budownictwa nieznaną dotąd lekkość. Powstawały strzeliste budynki o jasnym wnętrzu i ogromnych oknach witrażowych. Budownictwo święciło swoje triumfy głównie w służbie Kościoła, ale także w dziele tworzenia miast, gdzie wznoszono ceglane budynki użytkowe.
Z czasem coraz większą rolę odgrywała edukacja, która zaczynała się instytucjonalizować. Większość szkół była prowadzona przez księży, a na uniwersytetach królowała teologia, niemal wszyscy naukowcy byli księżmi. Świecenia kapłańskie stanowiły furtkę do dalszej edukacji. Z czasem zrodziła się te idea szkół świeckich przeznaczonych dla przyszłych kupców. Mieszczanie chcieli, by ich dzieci uczyły się przede wszystkim pożytecznych umiejętności jak podstawy arytmetyki czy pisania i czytania.
Filozofia podobnie jak inne nauki rozwijała się w nurcie katolickim. Dominującym założeniem był teocentryzm, toteż rozważania filozoficzne dotyczyły głownie zagadnień religijnych. Często podejmowanym problemem, było przeprowadzanie dowodu na istnienie Boga. Oczywiście, chodziło tylko o logiczne wykazanie tej prawdy, która nie podlegała dyskusji. Podobnie jak nie ulegało wąt6pliwosci (w każdym razie nie należało takich zgłaszać) ze Bóg jest początkiem wszystkiego.
Religijność była w średniowieczu dominującą cechą światopoglądu. Na nauce kościoła opierały się wzajemne stosunki międzyludzkie. Życie toczyło się zgodnie z kalendarzem liturgicznym. Pielgrzymki były zjawiskiem powszechnym. Głoszono kult ascezy i bezwzględnego podporządkowania się Bogu.
Mówiąc o średniowieczu, należy podkreślić, ze prężnie rozwijającą się wówczas dziedziną była literatura. Powstawały nowe gatunki, zaczęła powstawać twórczość narodowa. Z dorobku średniowiecza pozostały tylko niektóre dzieła, wiele zaginęło, wiec nie mamy pełnego obrazu ówczesnej literatury, mimo to możemy wnioskować o wysokim poziomie pisarskim. Do nowych gatunków nalezą żywoty świętych, sonety, pasje, misteria itd.
Oceniając epokę i jej osiągnięcia, należy wziąć pod uwagę sytuację polityczną średniowiecznej Europy. Był to czas licznych wojen, działań inkwizycji czy dziesiątkujących ludność epidemii. Wśród ludu panowała ciemnota i zabobony, często prowadzące do tragicznych samosądów. Analfabetyzm był powszechny, śmiertelność bardzo wysoka, szczególnie wśród niemowląt. Społeczeństwo było silnie rozwarstwione i podlegało bezwzględnie władzy króla. Państw w tych czasach było uważane za własność władcy.
Jednoznacznie średniowiecza ocenić nie można, obiektywna ocenę utrudnia rozległość epoki, jej niejednorodność i ambiwalencja. Rozwojowi jednych dziedzin towarzyszyło zacofanie na innych polach. Nie ma sensu osądzanie epoki na dwuwartościowej skali + - , należy uznać jej odrębność i znaczeni dla naszej współczesnej cywilizacji.
