Pierwsze słowa, jakie się nasuwają w związku z typem literackim, jakim jest bohater romantyczny, to niepowtarzalność, niezwykłość, siła namiętności i uczucia, indywidualizm. Jest to postać zbuntowana, zmagająca się ze społeczeństwem, z Bogiem, ze sobą. Nieustannie walczy, powodowana pasją tworzenia nowego. Sprzeciwia się społecznej niesprawiedliwości, tkwiącemu w ludziach złu, obojętności świata i jego sztywnym konwenansom. Bohater romantyczny jest wrażliwy (często przewrażliwiony), idealistyczny, marzycielski, skłonny do bezinteresownych poświęceń. Dla wielkiej idei jest w stanie poświęcić wszystko, nawet osobiste szczęście. Często też bywa samotny, wyobcowany, niezrozumiany i nieakceptowany przez większość. Czasem sam trzyma się na uboczu, zmagając się z wielką namiętnością lub poczuciem winy.

W pracy zamierzam zaprezentować sylwetki wielu wybitnych bohaterów romantycznych. Z literatury powszechnej będą to: Faust, Werter i Giaur. Polscy bohaterowie to: Gustaw, Konrad Wallenrod, Konrad i Jacek Soplica.

Faust to tytułowa postać z dramatu Goethego. Był to średniowieczny uczony i alchemik, który w nienasyceniu wrażeń i wiedzy zawarł pakt z diabłem. Mefistofeles na powrót dał mu młodość i przeprowadzał przez różne poziomy zła. Wreszcie Faust doświadczył tyle, że zrozumiał, że szczęście człowieka nie tkwi w wiedzy i przyjemnościach, ale w pomocy innym. Ten bohater romantyczny symbolizuje wieczną ciekawość świata tkwiącą w człowieku, nienasycenie, chęć przeżywania nowych wrażeń, poszukiwanie inspiracji, nowych sposobów spełniania się.

Ukazany w epistolarnej powieści Goethego Werter stał się wzorem do naśladowania dla wielu młodych ludzi żyjących w dobie epoki romantyzmu. Cała książka bardzo mocno wpłynęła na ówczesną romantyczną obyczajowość. Werter, bohater Goethego, to postać przeżywająca nieszczęśliwą miłość. Jego wybranką jest Lotta, która zostaje jednak żoną innego. Werter nie potrafi poradzić sobie z uczuciem, zarazem pięknym i wyniszczającym. W końcu popełnia samobójstwo, kładąc kres swoim cierpieniom. Jest to bohater uwikłany w toczące epokę konflikty, poszukujący wyzwolenia od mieszczańskiej moralności, przesądów stanowych, sztywnego i pełnego obłudy kodeksu moralnego. Popełniając samobójstwo Werter protestuje przeciwko zakłamanej rzeczywistości, walcząc tym samym o prawo człowieka do miłości. Nic więc dziwnego, że wielu ludzi zrozumiawszy tę książkę dosłownie sugerowało się nią w życiu, a nawet popełniało pod jej wpływem samobójstwo.

Bohater stworzony przez lorda Byrona, Giaur, dokonuje okrutnej zemsty na zabójcy swej ukochanej. Nie przynosi mu to jednak wewnętrznego spokoju - do końca życia nie zazna ukojenia, większość swoich lat spędzi żyjąc w odosobnieniu i gorzkiej samotności. Przyczyną jego samotności, oprócz nieszczęśliwego uczucia, jest także jego niezwykłość i tajemniczość. Dopiero przed śmiercią decyduje się na spowiedź i wyjawienie prawdy, co przynosi mu jednak niewielką ulgę. Giaur do końca nie żałuje swojego czynu, gdyby miał taką możliwość, postąpiłby jeszcze raz tak samo.

W polskiej literaturze romantycznej bohaterowie zostali wzbogaceni o wiele cech wynikających z tego, że naród polski pozostawał zniewolony. Ukazany w IV części "Dziadów" Mickiewicza Gustaw reprezentuje jeszcze typ nieszczęśliwego kochanka w stylu Wertera. Jest nadwrażliwy, bezradny wobec brutalnego świata, czuje się niezrozumiany i nieakceptowany przez innych ludzi. Jednak kolejny z bohaterów mickiewiczowskich, Konrad Wallenrod, to postać tragiczna, rozdarta między patriotyzmem a szczęściem osobistym. Decyduje się je poświęcić na rzecz obowiązków wobec ojczyzny. Jego dramat pogłębia dodatkowo to, że przez polityczne okoliczności został zmuszony do niehonorowego sposobu walki z wrogiem, do podstępu i zdrady. Mickiewicz pokazuje swojego bohatera w całym psychologicznym skomplikowaniu, tak że odbieramy go jako postać niejednoznaczną i kontrowersyjną. Z jednej strony Konrad Wallenrod dokonuje heroicznego czynu, z drugiej przeżywa rozterki, wahania, nawet odwleka chwilę decydującego ciosu. Konrad ma świadomość, że zakończeniem jego tragicznego losu będzie śmierć - po wypełnieniu swojej spiskowej misji nie będzie mógł ujść zemście Krzyżaków. Mimo zrywów nadziei Wallenrod zdaje sobie sprawę, że spokojne, szczęśliwe życie u boku kochającej go Aldony jest niemożliwe. Jego wewnętrzny dramat jest więc tym większy, że ma świadomość jej złamanego życia. Czyn, którego dokonał, wyniszcza go od środka, skłania ku alkoholizmowi, wreszcie powoduje samobójczą śmierć.

Niespełniony mickiewiczowski kochanek, Gustaw, w III części "Dziadów" przeistacza się w gorącego patriotę, walczącego o wyzwolenie swojego narodu. W celi więziennej bohater zapisuje na ścianie: "Umarł Gustaw - narodził się Konrad". Konrad-poeta nie pogrąża się w bezproduktywnej rozpaczy, lecz odnajduje sens i cel swojego życia w poświęceniu dla ojczyzny. Jest w pełni przekonany, że z tyranią zaborcy należy walczyć, dlatego też zwraca się do Boga z żądaniem przydzielenia mu "rządu dusz". W Wielkiej Improwizacji Konrad nie waha się wyzwać Boga na pojedynek, a nawet, gdy Stwórca nie odpowiada na jego wyzwanie, nazwać Go "carem", co jest najgorszą obelgą w ustach Polaka. Dla sprawy narodowowyzwoleńczej Konrad jest więc gotów walczyć nie tylko etycznie - posuwa się także do czynów niemoralnych (bluźnierstwo). Jego romantyczny indywidualizm wypływa z wiary w siłę i kreującą moc poezji, z przekonania o jej niezwykłym wpływie na naród. Konrad wyznaje nadzieję, że poświęcenie jednostki dla ogółu nie pójdzie na marne. Dzięki modlitwie księdza Piotra bohater wyzwala się z mocy szatana, który skusił go do popełnienia grzechu pychy - wyzwania i przekleństwa rzuconego samemu Bogu. Za karę nie będzie mógł jednak poznać przyszłych losów swojego ukochanego narodu.

Kolejną godną uwagi postać odnajdziemy w "Panu Tadeuszu". Mickiewicz rozwija tutaj swoją koncepcję bohatera romantycznego i idei będących w centrum jego zainteresowania: od miłości, poprzez poezję, do patriotyzmu. Głównym bohaterem dzieła jest ksiądz Robak, czyli Jacek Soplica. Historia jego życia to konsekwencja popełnionej w młodości zbrodni, wynikającej z nieszczęśliwej miłości do Ewy Horeszkówny. Gdy jej ojciec nie zgodził się na ślub i wzgardził młodzieńcem, ten dokonał gwałtownej zemsty. Ceną za ten czyn było poczucie winy, które prześladowało go do końca życia. Nieszczęśliwy, samotny, splamiony polską krwią, poszukiwał odkupienia swoich win w służbie ojczyźnie i społeczeństwu. Stał się mnichem i przyjął imię Robaka. Jako niezmordowany emisariusz polityczny działał na całej Litwie przygotowując zaścianki szlacheckie do powstania zbrojnego przeciwko zaborcy i do czynnego poparcia Legionów Polskich Dąbrowskiego. Zachowywał się w sposób skromny i cichy, twarz zawsze zasłaniał kapturem. Mimo że okrywająca go hańba i zła sława musiały być dla niego strasznym brzemieniem, dopiero na łożu śmierci zdecydował się wyznać: "Jam jest Jacek Soplica". Ksiądz Robak nie był typem samotnika, nie ukrywał się przed światem w klasztorze, niw widział sensu w ucieczce od rzeczywistości. W jego postaci zauważyć możemy, oprócz typowych cech romantycznych, także nowy element: patriotyzm o charakterze społecznym. Ksiądz Robak jest pierwszym z wielkich mickiewiczowskich bohaterów, który nie jest indywidualistą. Jest przekonany o słuszności działania grupowego, o mocy tkwiącej w całym narodzie. Swoim działaniem podkreśla sens wysiłku podejmowanego wspólnie przez całe społeczeństwo.

Bohaterowie romantyczni ukazani w literaturze polskiej walczyli o wolność swego zniewolonego narodu, służyli ojczyźnie, byli bezinteresowni i altruistyczni. Przeżywali konflikt sumienia między honorem a zdradą, piękną ideą a niemoralnymi środkami wiodącymi do jej zrealizowania. Natomiast bohaterowie ukazani w europejskiej literaturze przeżywali często ból istnienia i buntowali się przeciw sztywnym konwenansom czy mieszczańskiej fałszywej moralności. Ludzie epoki romantyzmu bardzo często utożsamiali się z literackimi bohaterami.