Romantyzm. Czas "burzy i naporu". Okres aktywności ludzi szalonych, wierzących w siłę uczucia, gotowych dla ideałów, które głosili poświęcić wszystko. A zatem śmiałe, odważne czyny, wielkie namiętności, odważny bunt przeciw skostniałym teoriom i formom życia poprzedniej epoki. Młodość, energia, prawo dla marzenia. Wolność w twórczości - także formalna - widoczna w synkretyzmie rodzajowym, łączeniu przestrzeni realnych i fantastycznych, nasyceniu symbolami, elementami gotycyzmu. W postawie twórców podkreślano indywidualizm, niezależność.

Czas fascynacji i ponownego odkrywania średniowiecza. Podążania śladami Szekspira ówczesnego skandalisty i twórcy, lekceważącego powszechne kanony i zasady. Jego dzieła były w znacznym stopniu nowatorskie. Szekspir mógł zatem być dla romantyków wzorem twórcy szukającego nowych rozwiązań, konsekwentnie realizującego własną wizję sztuki, otwartego na to, co nowe.

Dramat szekspirowski i romantyczny łączy także strona warsztatowa i burzycielski charakter wobec warsztatu i konwencji epoki poprzedniej.

Szekspir wprowadza modyfikacje w metodzie twórczej dramatopisarzy, którzy ciągle wiernie i sztywno trzymali się reguł wyznaczonych przez Arystotelesa dla tej dziedziny. W jego utworach więc nie znajdziemy jedności czasu, miejsca i akcji. Podobne rozbicie jedności obserwujemy w dramatach romantyków - przypomnijmy "Kordiana" Juliusza Słowackiego - akcja ma miejsce w Polsce, Londynie, Włoszech, Watykanie i na szczycie Mont Blanc. Łączy wiele wątków. Porusza aktualne wówczas sprawy, wypływające z sytuacji narodowej - pojawia się sprawa walki o wolność, nieporozumienia między carem i Wielkim Księciem. Na tym tle przedstawione zostały losy osobiste bohaterów. Analiza "Nie - Boskiej Komedii" Zygmunta Krasińskiego jest kolejnym argumentem, dowodzącym odchodzenia od antycznych norm w teatrze. Akcja utworu trwa bardzo długo - jest to kilkanaście lat w czasie, których śledzimy losy głównego bohatera od jego ślubu, aż do śmierci syna Orcia w wieku dziesięciu lat. W zestawieniu z tragedią antyczną, w której akcja zamknięta była w ciągu doby jest to znaczna zmiana.

Powszechnie obserwowany w utworach dramatycznych romantyzmu jest synkretyzm rodzajowy. Widać to w III części "Dziadów" Adama Mickiewicza, a także we wspomnianej już "Nie Boskiej Komedii" i "Kordianie". Popularne są sceny zbiorowe, których wcześniej unikano. Należą do nich "obóz rewolucji" z utworu Krasińskiego, czy "scena koronacyjna" u Słowackiego.

Pojawia się także jako element charakterystyczny rozdarcie bohatera - konieczność dokonania wyboru. Tragizm postaci polega na konieczności wybrania właściwie mniejszego zła, bo nie ma rozwiązania stuprocentowo dobrego. Zwykle bohater musi poświęcić swoje szczęście osobiste, marzenia i pragnienia na rzecz ogółu. Wystarczy na potwierdzenie tego wspomnieć postać Konrada Wallenroda.

Romantycy kontynuują zapoczątkowany przez Williama Szekspira proces równouprawnienia świata fantastyki, imaginacji, wyobrażenia. Śmiało wprowadzają oni na scenę postaci i elementy tego świata. Roi się tam od duchów, zjaw, czarów, co wprowadza aurę niejasności, tajemniczości. Niech posłużą tu za przykłady utwory Adama Mickiewicza - ballada "Romantyczność" i "Dziady".

Wszystkie te elementy dowodzą, że twórcom romantyzmu bliżej do Szekspira niż Sofoklesa. Łączy ich także upodobanie do podobnych tematów. Pierwszym kręgiem jest tragiczny wymiar miłości - niemożliwej do zrealizowania. Historia Romea i Julii bliska była romantykom, o czym świadczy liryk "W Weronie" Cypriana Kamila Norwida. A podobne problemy i cierpienie, wywołane uczuciem skazanej na śmierć miłości, odnajdziemy w losie na przykład Gustawa.

W utworach romantyków pojawiają się często bardzo czytelne aluzje, zapożyczenia, czy odniesienia do mistrza Szekspira. Chyba wszystkim scena, otwierająca "Kordiana" Juliusza Słowackiego przywodzi na myśl sabat z "Makbeta". Bohaterowie utworów obu dramatopisarzy mają wiele cech wspólnych. Kordian i Hamlet to samotne natury, o przewadze pierwiastka refleksyjnego, niezdecydowane, poszukujące. Rozmowa Hamleta z samym sobą, przychodzi na myśl, kiedy śledzimy Wielką Improwizację Konrada, czy monologu Kordiana na górze Mont Blanc.

Romantycy zafascynowani byli mrokami historii, zamierzchłej przeszłości, dawnych dziejów toteż za przykładem Szekspira inspiracji tematycznej szukali w kronikach historycznych i ludowych podaniach. Elementy takie dostrzeżemy w "Grażynie", "Konradzie Wallenrodzie", "Makbecie".

Postaci dramatów szekspirowskich żyją - są postaciami "z krwi i kości" - poddającymi się emocjom, ulegającym namiętnościom, rozchwianiu wewnętrznemu. Potrafili kochać i nienawidzić, poświęcać się i zdradzać. W tym sensie byli blisko spraw zwykłego człowieka i jego sposobu przeżywania. Ale łamało to zasadę decorum - odpowiedniości i wywołało atak osiemnastowiecznych klasycystów. Z drugiej strony wzbudzało zaciekawienie, by wreszcie u romantyków wywołać zachwyt.

Poglądy Williama Szekspira widoczne w jego dziełach zgodne były z założeniami programowymi romantyków. Jego wizja świata zbliżała się do romantycznej. Ale dzieła Szekspira są ponad czasowe, bo podejmują zawsze aktualne tematy takie, jak: miłość, zdrada, władza. Dzieła angielskiego poety i dramatopisarza były inspiracją nie tylko dla romantyków, ale ciągle są żywym i trwałym elementem kultury i punktem odniesienia dla twórców wszystkich dziedzin sztuki.

LITERATURA POMOCNICZA:

"Starożytność - oświecenie", podręcznik literatury do klasy pierwszej szkoły średniej,

"Język polski od A do Z" Ewa Litman, Janusz Stefański, Adam Wątróbski,

"Jak odpowiadać z języka polskiego, romantyzm i pozytywizm" K. Droga,

"Romantyzm", podręcznik literatury do klasy drugiej szkoły średniej,

"Literatura Powszechna" według Jana Zomkowskiego.