Literatura uwielbia przedstawiać różnorodne wzorce ludzkich zachowań i powinności. Epoka średniowiecza przyniosła wiele takich wzorców. Podobnie było i z epoką odrodzenia. Do najbardziej znanych wzorców należał wzór dobrego człowieka i wzorowego obywatela.
Problem ten szczególnie intrygował wielkiego polskiego renesansowego twórcę, jakim był niewątpliwie Mikołaj Rej. W swym utworze zatytułowanym "Krótka rozprawa między trzema osobami, Panem, Wójtem a Plebanem" skrytykował złe stosunki międzyludzkie. Krytyce poddane zostały wszystkie znaczące stany polskiego społeczeństwa. I tak krytyce poddał Rej duchowieństwo, któremu zarzucał pychę, samolubstwo, lenistwo, pazerność, nie sumienne wykonywanie swoich obowiązków takich, jak godne odprawianie mszy świętej i nabożeństw. Nadużywanie odpustów, sprzedawanie ich i czynienia z kościoła rozkrzyczanych jarmarków. Szlachcie natomiast zarzuca wielką rozrzutność, brak wykształcenia, a nawet głupotę, chciwość i brak wszelkiej ogłady. Szlachcica nie interesuje los powierzonych jego rządom podległych mu chłopów. Ci z kolei są zacofani i lojalni wobec swych panów. Zdecydowanie jednak wypowiada się przeciw pańszczyźnie. Kwintesencją istniejących problemów społecznych jest stwierdzenie: "Ksiądz pana wini, pan księdza, a nam prostym zewsząd nędza".
Mikołaj Rej w "Żywocie człowieka poczciwego" przedstawił wzór dobrego szlacheckiego życia. W trzech księgach prezentuje on je od wczesnego dzieciństwa aż do późnej starości. Jest analogiczne do zmienności pór roku. Dzieciństwo to wiosna, a jesień życia to starość człowieka. Aby być doskonałym ziemianinem należy solidnie wypełniać przypisane do swego stanu obowiązki i zadania. Trzeba w swoim życiu postępować mądrze i rozsądnie, być wielce uczciwym i odznaczać się cnotą, pojmowaną przez Reja jako życie wypełnione harmonią i określonym porządkiem. "Człowiek poczciwy" to szlachcic, ziemianin, wzorowy gospodarz, dobry mąż i wzorowy ojciec, człowiek układający swe codzienne życie zgodnie z prawami natury.
Gospodarz potrafi radować się tym co przynosi mu życie, tym co udaje mu się wyhodować, tym wszystkim co go otacza. Kiedy przychodzi starość przeżyte życie jest dla niego miłym i spełnionym przeżyciem.
Andrzej Frycz Modrzewski budując wzór człowieka i dobrego obywatela powoływał się na Biblię i starożytnych filozofów takich jak Platon czy Cycero. Twierdził on, że wszyscy obywatele na czele z władcą podlegają tym samym prawom i obowiązkom. Przekonywał wszystkich o powinności kształcenia młodzieży, bo to ona właśnie odpowiedzialna będzie za dalsze losy Polski.
Jan Kochanowski w "Pieśń o dobrej sławie" przypomina każdemu człowiekowi, że Bóg chcąc odróżnić człowieka od innych stworzeń dał mu rozum i mowę. Każdy człowiek zobowiązany jest do tego aby solidnie i sumiennie służyć swej ojczyźnie. Człowiek obdarowany jest wieloma rozmaitymi talentami, które należy jak najlepiej wykorzystać. Ludzie wyposażeni w talent dobrego wysławiania się powinni właśnie w ten sposób służyć swoim rodakom, wypowiadając się w ich imieniu albo ich pouczając.
Człowiek wyposażony w męstwo i odwagę powinien stawać w obronie ojczyzny, jeśli okaże się to oczywiście konieczne. Za swą ojczyznę warto nawet oddać swe życie niż pozostać tchórzem i żyć w zapomnieniu i niesławie.
