Wielokrotnie podejmowano w naszej literaturze temat wsi. W różny sposób postrzegano wieś - jako Arkadię, miejsce niesprawiedliwości społecznej, odwiecznego sporu między chłopami a szlachtą. O bogactwie tematu świadczy mnogość opinii oraz ich wielość opinii na poruszany temat. Wieś ukazywano na różne sposoby, a jej wizerunek bywał nacechowany historycznie, naturalistycznie, humorystycznie lub też groteskowo. Nierzadki jest podział ludzi na pochodzących ze wsi i z miasta. Często opisywano różnice między chłopstwem a inteligencją, proletariatem czy burżuazją. Jedni twórcy chcieli nawet nieco na siłę postrzegać wieś jako przestrzeń nieskażoną złem i fałszem cywilizacji. Z kolei inni dostrzegali we wsi jedynie zacofanie, chamstwo i brak wykształcenia jej mieszkańców. Obrazy wsi w naszej literaturze są zbyt różnorodne i dlatego trudno jest wyodrębnić jeden podstawowy sposób pisania na ten temat lub podać wspólne cechy tych przedstawień.
W "Żywocie człowieka poczciwego" Mikołaj Rej pokazał, w jaki sposób powinno się prowadzić gospodarstwo. Szlachcic ceniący sobie spokój i dostatnie życie powinien systematycznie zajmować się gospodarstwem w zgodzie z rytmem prac wyznaczanych przez naturę. Podział zajęć zgodny z czterema porami roku daje możliwość racjonalnego podziału obowiązków i cieszenia się każdą z pór. Jednak nie wolno zapominać, że utwór był pisany z perspektywy szlachcica, a nie chłopa pracującego na to, aby pan mógł cieszyć się z plonów.
Obraz wsi jako sielanki ukazuje Jan Kochanowski w "Pieśni świętojańskiej o Sobótce". Prości ludzie zadowalają się tym, co mają. Żyją w nieskomplikowanym świecie, ale nie chcą odmiany swego losu. Zachowywanie obyczajów przodków cechuje mieszkańców wsi, przez moich świat jest uporządkowany i harmonijny. Pochwała piękna świata przyrody, zachwyt nad polami, łąkami, lasami i jeziorami obecny jest w utworze. Panna XII wypowiada znane słowa:
"Wsi spokojna, wsi wesoła,
Który głos twej chwale zdoła?
Kto twe wczasy, kto pożytki
Może wspomnieć za raz wszytki?"
Na wsi żyje się uczciwie i każdy może zapracować na swe utrzymanie. Rolnik może samodzielnie, z tego, co zdoła wyprodukować, utrzymać swą rodzinę. Praca na wsi w ujęciu Kochanowskiego nie jest zajęciem ciężkim, dlatego chłopi mogą wydawać się szczęśliwi i pozbawieni poważniejszych trosk. Po pracy zaś chłopi bawią się i odpoczywają. Dużą rolę przywiązuje poeta do obowiązków kobiety. Bez codziennej pracy gospodyni na nic zdadzą się starania gospodarza o dostatek. Kobieta na wsi zajmowała się opieką nad bydłem, przygotowywaniem posiłków i troską o ładny wygląd domu.
Obaj poeci skoncentrowali uwagę przede wszystkim na pochwale wsi i spokojnego życia na łonie natury. Dla Kochanowskiego pochwała życia wiejskiego łączy się ze stoickim podejściem do świata i poprzestaniu na małym. Radowanie się ze wszystkiego, co przynosi nowy dzień i umiejętność odnajdywania piękna w zwykłych czynnościach możemy odnaleźć w obu utworach.
Surowej krytyce panujące na wsi obyczaje poddał Szymon Szymonowic w utworze pt. "Żeńcy". Starosta pilnujący przebiegu żniw bezlitośnie pogania pracujące kobiety. Nawet nie przychodzi mu go głowy myśl, aby pomóc pracującym ciężko chłopkom. Oczywista jest wymowa dzieła - niesprawiedliwość panująca na wsi jest zbyt wielka, aby spokojnie ją tolerować. Na dostanie i spokojne życie szlachty pracuje zbyt wiele ludzi, a system oparty na wyzysku jednej klasy społecznej nie może być dobry. Na wsi przyjemnie jest mieszkać tylko wówczas, gdy się nie pracuje fizycznie. Można Szymonowicowi zarzucić zbytnią powierzchowność i nie dostrzeganie podstaw takiej sytuacji, ale jako pierwszy zwrócił w literaturze uwagę na krzywdę i wyzysk chłopów.
W "Panu Tadeuszu" Adama Mickiewicza wieś nie jest wprawdzie głównym tematem utworu, ale stanowi tło zdarzeń. Na wsi mieszka ziemiańska szlachta, która utrzymuje się z pracy chłopów. Kultywowanie tradycji zajmuje w świecie utworu najważniejsze miejsce. Wieś postrzegana jest jako miejsce, gdzie zachowuje się tradycyjne polskie obyczaje, jest ostoją polskości. Wieś jest spokojna, nie mogą w niej zdarzać się żadne spory, waśnie i kłótnie. Odwieczny porządek jest tam utrzymywany, a każdy mieszkaniec zaścianka zna i szanuje swoje miejsce. Chłopi wprawdzie są obarczeni ciężką pracą, ale państwo nie jest stroną pozbawioną obowiązków. Pan zaś sprawiedliwie traktuje chłopów i szanuje ich pracę.
Interesujący jest obraz wsi ukazany w "Weselu" Stanisława Wyspiańskiego. Na weselu inteligenta z chłopką spotykają się dwie grupy na co dzień nie mające ze sobą wiele wspólnego. Wesele jest zresztą efektem tzw. chłopomanii, czyli młodopolskiej fascynacji wszystkim, co kojarzyło się z naturą, wsią, folklorem ludowym. Inteligencja postrzega wieś w zupełnie wyidealizowany sposób jako miejsce spokoju, porządku i uczciwości. W istocie jednak życie na wsi wygląda zupełnie inaczej, a jej mieszkańcy to w większości niewykształceni, gwałtowni ludzie niestroniący od kieliszka.
W przeciwieństwie do licznych sielankowych wizerunków wsi w literaturze, Stefan Żeromski w dwóch powieściach: "Ludziach bezdomnych" i "Przedwiośniu" ukazuje obraz wręcz tragiczny wsi. Jest to miejsce, w którym panuj nędza, a chłopi pracują ponad siły. Autor koncentruje się na problemach polskiej wsi tamtych czasów - w "Ludziach bezdomnych" największym zagrożeniem dla najuboższych są niekorzystne warunki sanitarne i brak odpowiedniej opieki medycznej. W "Przedwiośniu" zobrazowane zostały dwie wsie: jedna z nich to Nawłoć, dobrze zarządzana i dzięki temu zapewniająca godziwe warunki pracy i mieszkania chłopom. Wieś ta jest podobna do tej z "Pana Tadeusza" Adama Mickiewicza. Państwo odnoszą się z szacunkiem do służby, zachowywane są dawne obyczaje, każdy z dumą i zadowoleniem wykonuje swoje obowiązki. W Nawłoci panuje powszechna zgoda i harmonia, co dodatnio wpływa na jakość życia mieszkańców wsi. Natomiast druga z ukazanych w powieści wsi to Chłodek, gdzie nie wiedzie się już tak dobrze. Na skutek złego zarządzania biedni giną zimą na bezdrożach, a chłopi boją się swego pana i nie mają chęci do pracy, gdyż nie są wystarczająco wynagradzani za swój trud.
Na temat wsi napisano wiele i w różnorodny sposób ukazywano życie chłopów. Życie na wsi nie jest takie proste, jak pozornie się wydaje. Choć życie blisko natury może dawać szczęście, to jednak ciężka praca fizyczna niepozwalająca praktycznie na żaden odpoczynek sprawia, że obecnie tylko nieliczni decydują się prowadzić gospodarstwo na wsi.
