WSTĘP:

Motyw życia i śmierci pojawia się w literaturze od jej początków. Twórcy łączyli często śmierć nawet z miłością, ukazując paradoksalne podobieństwa tych różnych zjawisk, można też zauważyć różne ujęcia życia i śmierci:

  • świadomość nieuchronności śmierci, przemijania
  • korzystanie z życia
  • śmierć towarzyszką miłości
Fascynacja śmiercią ("memento mori" - pamiętaj o śmierci):

- średniowieczny motyw danse macebre - taniec śmierci, która zaprasza do swojego kręgu wszystkich, bez względu na stan, urząd, władzę, majątek. Początkowo śmierć wyobrażano jako rozkładające się zwłoki, potem jako szkielet. W literaturze, motyw danse macabre przybierał często formę dialogu, jak np. w "Rozmowie mistrza Polikarpa ze śmiercią".

- "Legenda o św. Aleksym" - człowiek średniowiecza żyje w nieustającej świadomości zbliżającego się końca świata, w perspektywie wiecznej, dlatego popularna staje się asceza, mająca zapewnić szczęście po śmierci.

- Daniel Naborowski "Marność", "Krótkość żywota" - ujmuję życie ludzkie jako mgnienie, punkt, błysk, cień - przeczucie śmierci towarzyszy koncepcji świata.

- Mikołaj Sęp - Szarzyński - Sonet I "O krótkości i niepewności na świecie żywota człowieczego", Sonet V "O nietrwałej miłości rzeczy świata tego" - poeta daje tu wyraz kruchości i niepewności bytu człowieka na ziemi, całe życie ludzkie to walka, zmaganie z namiętnościami i dążenie ku rzeczom nieprzeciętnym, ku Stwórcy.

- Jan Kasprowicz "Hymny" - wizje pochodu ludzkości, zmierzającej do otwartego grobu, obraz dnia Sądu Ostatecznego - wszechogarniającej śmierci.

- Wisława Szymborska "Wszelki wypadek", "Nic dwa razy" - poetka podchodzi tu do przemijania z mniejszym tragizmem niż to miało miejsce w poprzednich epokach, z ironią, sceptycyzmem, bo to jedyna broń w walce z przemijaniem.

Afirmacja życia ("Carpe diem" - chwytaj dzień):

- Horacy "Pieśni" - głoszą ideę czerpania radości z życia, korzystanie z chwili. Częstym tematem są tu uczty i wino.

- Jan Kochanowski "Pieśni" - autor postuluje tu radość, korzystanie z uroków życia, cieszenie się każdym dniem, nie zamartwianie się przyszłością, która i tak znana jest tylko Bogu.

- Adam Mickiewicz "Pieśń Filaretów" - poeta mówi tu o "czarze złotej" (kielich wina), która krąży wśród studentów - przy niej młodzi, radośni, mądrzy ludzie uczą się i dyskutują. Jest to pochwała nie tylko uczty cielesnej, ale i duchowej.

Śmierć w parze z miłością:

- J. A. Morsztyn "DO trupa" - poeta ukazuje tu podobieństwa obu "stanów" - miłości i śmierci. Wylicza te cechy, by w końcu utworu dojść do zaskakującej konkluzji - o wyższości śmierci nad miłością.

- K. Przerwa - Tetmajer "Ja, kiedy usta..." - utwór jednocześnie ujmuje i miłość, i śmierć. W chwili największej rozkoszy, poeta pragnie śmierci.

- Wiersze Haliny Poświatowskiej (np. z tomu "Dzień dzisiejszy") - obok śmierci pojawia się tu także motyw miłości, miłości erotycznej, radosnej, będącej pochwałą życia i pewnego antidotum na lęk przed śmiercią.

ZAKOŃCZENIE:

Motyw śmierci był w literaturze niezwykle często wykorzystywany. Można zauważyć w niej zarówno inspirację średniowiecznym hasłem "memento mori", postawą epikurejską - "Carpe diem", jak i próbę połączenia takich kontrastów jak miłość i śmierć.