W literaturze wraz z nastaniem nowej epoki pozmieniało się wyobrażenie bohatera. Musiał powstać nowy typ, który realizował by założenia pozytywizm. Po pewnym czasie został on narzucony przez tworzącą się literaturę. Nowy człowiek na miarę wieku to osoba realizująca swoje cele w życiu i w pracy. Poza tym był to człowiek, który realizował ideały istniejącego czasu. Znał świat i jego wszystkie realia.
a) "A...B...C..." autorstwa Elizy Orzeszkowej - w tej nowelce główna postać to nauczycielka, która postanawia pracować sama na siebie. Wszystkim staje się dla niej praca w szkole, gdzie uczy dzieci języka polskiego. Praca daje jej też samorealizację i zadowolenie. I przynosi widoczne efekty.
b) "Nad Niemnem" to również twórczość Elizy Orzeszkowej - Jan Bohatyrowicz znalazł swoje przeznaczenie na roli. Ciężka fizyczna praca na roli daje mu satysfakcję, zwłaszcza kiedy widzi on plony swego wysiłku. Pisarka zwraca również uwagę na polskie społeczeństwo. Ma na myśli to, co stało się z Polakami po 1863 roku. Swoją obawę wkłada w usta Justyny Orzelskiej, jednej z bohaterek. Wspomina o tym, że często dochodzi do uginania się pod zaborcą i służenia jemu i wszechobecny strach przed wszystkim, co się z tym wiąże. Kontrastowo rysuje obraz starszego i młodszego pokolenia. Młodzi nie pogodzili się nigdy z niewolą w jakiej przyszło im żyć. Wszystkim przypomina: "lepiej zginąć, niż żyć podle". Często pojawiają się motywy i hasła kluczowego pojęcia pozytywizmu- pracy u podstaw. Dotyczy to zwłaszcza wkładania ciężkiej pracy w pokazywaniu ludowi nauki. Taki właśnie jest kolejny bohater powieści- Witold Korczyński. To on stara się wytłumaczyć rolnikom jak pracować nad ziemią, aby przyniosła ona korzyści. Do dyskusji na ten temat włącza się także Benedykt, jego ojciec kiedy powtarza: "Jeżeli wam [młodym] się zdaje, że wy pierwsi wymyśliliście wszystkie szlachetne uniesienia i wzniosłe idee, że wy pierwsi poczęliście kochać i ziemię, i lud, i sprawiedliwość - to popełniacie błąd gruby i grzech przeciw sprawiedliwości.". Dla młodych ludzi równie ważne i żywotne były idee romantyczne. A wśród nich najważniejsza była ojczyzna. A wszystko wiązało się ze wspomnianą przeze mnie pracą u podstaw, która miała pomóc polskiemu narodowi i zapewnić wszystkim edukację i rozwój.
c) "Lalka" Bolesława Prusa - jeden z głównych bohaterów Wokulski Stanisław, nie pochodził z majętnego domu. Swoją pierwszą pracę rozpoczął w piwiarni. Później rozpoczął studia. Jako człowiek pozytywizmu, uczy się i pracuje. Swój udział w powstaniu 1863 roku przypłaca zsyłką na Sybir. Kiedy wraca z powrotem podejmuje pracę u Minclów. Interes idzie do przodu a Wokulski staje się bogaty po zawarciu ślubu z Minclową. Jego próba zrobienia kariery to sposób na piękną Izabelę Łęcką, w której był zakochany. Traci on jednak swoje złudzenia w konfrontacji z brutalną rzeczywistością. Jednak pomaga on wielu ludziom zejść ze złej drogi lub zapomnieć o biedzie. Ale jeden z ideałów epoki- osławiona praca organiczna okazała się mitem. Ludzie miasta nieustannie walczą o wpływy i pieniądze. Sklep bohatera zostaje przejęty przez innego kupca. Upada jedna ze spółek handlowych. Życie bohatera to pokazanie, że prawda jest inna niż ktokolwiek chciałby wiedzieć. Idee pozytywizmu nie są realizowane, a jeśli już są to nie przez wszystkich. A pojedyncze osoby skazane są na zapomnienie i przegraną.
