Największe prądy filozoficzne skupione były wokół myśli i dzieł trzech myślicieli oświecenia- Kartezjusza, Woltera i Bacona.

Kartezjusz - twórca nowego racjonalizmu, czyli przekonania o potędze rozumu człowieka, o możliwości rozumowego poznania świata, jego sensów i prawd jest sztandarowym myślicielem oświeceniowym, działającym jeszcze w siedemnastym wieku. Jego maksyma "Cogito ergo sum"- "myślę, więc jestem" wyraża władzę, moc, wyjątkowość człowieka, jaka kryje się w jego umyśle, w rozumie, w umiejętności wątpienia, wnioskowania, rozumowania. Nie ma dylematu co jest ułudą a co faktem, co jest istotą bytu. Człowiek niewątpliwie "JEST", bo sam fakt, że stawia sobie to pytanie, sam proces myślowy potwierdza rzeczywistość jego bytu. Rozum zatem (nie wiara, bóg czy wrażenia zmysłowe), myśl powinny być przewodnikami człowieka po świecie, naturze i nauce.

Racjonalistą był również Wolter, wielki obrońca tolerancji oraz wolności poglądów i myśli. Na postawy filozofów miały oczywiście wpływ wydarzenia historyczne we Francji- epoka Rewolucji Francuskiej, powstania demokracji, rządów równości, epoki wolnomyślicielstwa. Tolerancyjne, otwarte poglądy Woltera wyrażone są w jego poglądach na filozofię i na kontrowersje, jakie budziła ona w czasach absolutnej monarchii i władzy Kościoła. Tak pisze w swoim "Traktacie o tolerancji":

"Wiem, z jaką wściekłością fanatyzm powstaje przeciwko filozofii. Ma ona dwie córki, które chciałby zgubić tak jak Calasów [Calas był kupcem paryskim skazanym w procesie poszlakowym za zamordowanie syna. W rzeczywistości problematyczne dla sędziów były jego protestanckie przekonania- przyp.]: Prawdę i Tolerancję. Filozofia zaś pragnie tylko wytrącić broń z ręki dzieciom fanatyzmu: Kłamstwu i Prześladowaniu".

Swoje przekonania propagujące wolność poglądów, tolerancję, śmiałe poszukiwanie odpowiedzi na trudne nieraz pytania zawarł Wolter w najbardziej znanym ze swoich dzieł- powiastce filozoficznej "Kandyd". Całość poglądów Woltera, które nie zostały ujęte w zamkniętą szkołę filozoficzną, stworzyły jednak prąd umysłowy zwany wolterianizmem, który w znaczącym stopniu odbił się na kształcie i kierunkach myśli oświeceniowej i późniejszej. Wolterianizm to filozofia tolerancji, wolności i szacunku, ale także wysmakowanej elegancji językowej i dowcipu.

Jego poglądy bywają ujmowane w maksymę w pełni oddającą ideę wolteriańskiej wolności myśli- wolno myśleć, wolno się nie zgadzać, nie wolno zabraniać myśleć: "Nie zgadzam się z tobą, lecz zawsze będę bronił twego prawa do głoszenia własnych poglądów"

Franciszek Bacon jest twórcą innego prądu umysłowego, opartego na przekonaniu, że świat można poznać jedynie poprzez dostępne nam narzędzia zmysłowe- czyli przez empirię. Stąd nazwa prądu- empiryzm. Możemy zatem prawdziwie poznać i zrozumieć tylko to, czego możemy bezpośrednio doświadczyć za pomocą zmysłów (empiryzm jest więc przeciwieństwem racjonalizmu, w którym jedyną drogą poznania było wnioskowanie- rozum. Zmysły uznawane były przez Kartezjusza za źródło wiedzy niepewnej i wątpliwej, która wymaga dowodzenia rozumowego).

Inne ważne prądy myślowe powstałe w oświeceniu to sensualizm- właściwie synonim empiryzmu, podkreślający jeszcze bardziej, nawet w nazwie znaczenie zmysłów (smaku, zapachu, dotyku itd.- sensitivus- wrażeniowy, zmysłowy). Jego maksymą są słowa Arystotelesa, tłumaczone na łacinę: Nihil est in intellectu quin prius fuerit in sensu (nie ma nic w umyśle, czego by przedtem nie było w zmysłach); a także- określające w swojej istocie przede wszystkim stosunek do Boga deizmateizm. Ateizm oznaczał całkowite odrzucenie wiary w Boga i innych form nadprzyrodzonych- człowiek jest sam i odpowiada jedynie przed sobą. Nieco łagodniejszym ujęciem samodzielności człowieka był deizm, przyjmujący wiarę w Boga, jednak z zastrzeżeniem, że ten, stworzywszy świat i ustanowiwszy w zamierzchłej przeszłości prawa, nie ingeruje dalej w losy człowieka, pozostawiając go samemu sobie.

Nowe prądy umysłowe promieniowały także na życie społeczne, na wyznawane normy polityczne. Wyrazem ich jest powstały w oświeceniu prąd zwany krytycyzmem. Była to postawa, jaką przyjmowali światli ludzie tej epoki wobec zastałych, niewydolnych w nowej rzeczywistości instytucji- Kościoła i państwa, przestarzałych form rządzenia i funkcjonowania. Krytycyzm poddawał krytyce ich wady, wytykał zaszłości i błędy.