Genezą "Wesela" było rzeczywiste wesele poety Lucjana Rydla z prostą dziewczyną ze wsi - Jadwigą Mikołajczykówną, które miało miejsce w podkrakowskiej wsi Bronowice w listopadzie 1900 roku. Występujące w dramacie postaci można podzielić na dwie grupy: osoby (czyli postacie rzeczywiste) oraz osoby dramatu (czyli ukazujące się bohaterom realnym zjawy). Główne osoby to: Pan Młody, Panna Młoda, Gospodarz (czyli Włodzimierz Tetmajer), Gospodyni, Poeta (Kazimierz Przerwa-Tetmajer), Dziennikarz (konserwatysta, redaktor lojalistycznego pisma "Czas"), Czepiec, Radczyni, Klimina, Jasiek, Rachela. Wszyscy goście weselni są reprezentantami inteligencji lub chłopstwa.
I akt jest realistyczny i obrazuje polskie społeczeństwo. Zainteresowani kwestiami politycznymi i społecznymi chłopi próbują dowiedzieć się nowości od mieszczan - Czepiec zadaje Dziennikarzowi pytanie: "Cóż tam, panie, w polityce?". Jednakże inteligent ignoruje i lekceważy to. Według Dziennikarza chłopi powinni się interesować jedynie swoją wsią. Inteligencja widzi w chłopstwie skarbnicę odmiennej kultury, a wieś jest dla nich synonimem beztroskiego odpoczynku. Natomiast chłopi są patriotami, chcą walczyć o wolną ojczyznę, ale brakuje im przywódcy. Czepiec przywołuje legendarny udział oddziałów chłopskich w czasie powstania kościuszkowskiego. Natomiast inteligenci ośmieszają się - nie znają realiów życia na wsi. Dwie warstwy polskiego społeczeństwa nie potrafią znaleźć nici porozumienia
Rozmowa Poety z Rachelą, w czasie której zapraszają na wesele Chochoła, zmienia konwencję dramatu. II akt ma charakter symboliczny, fantastyczny - pojawiają się w nim osoby dramatu. Zjawy uosabiają lęki, marzenia i rozterki realnych osób, dlatego ukazują się pojedynczym osobom: Marysi - Widmo (czyli duch nieszczęśliwego kochanka), Dziennikarzowi - królewski błazen Stańczyk, Poecie - Czarny Rycerz (Zawisza), Panu Młodemu - zdrajca Hetman, Dziadowi - Upiór Jakuba Szeli, Gospodarzowi - Wernyhora. Ukazujące się Widmo oznacza tęsknotę dziewczyny za nieżyjącym ukochanym. Stańczyk uosabia troskę o losy ojczyzny. Rozmawiający z nim Dziennikarz dostrzega bezczynność Polaków i swoją, zaś błazen ostro krytykuje lojalistyczne nastawienie do zaborców. Dziennikarz otrzymuje kaduceusz symbolizujący władzę, ale ten rezygnuje z jakichkolwiek działań narodowych. Czarny Rycerz to wcielenie marzeń młodopolskich artystów o wewnętrznej potędze. W rozmowie z Poetą pokazuje, jak bezwartościowa jest jego dekadencka poezja - naród potrzebuje literatury tyrtejskiej. Ukazujący się Panu Młodemu Hetman Branicki symbolizuje zdradę narodową; udowodnia inteligentowi, że jego bratanie się z chłopami jest pozorne. Upiór Jakuba Szeli to przywódca galicyjskiej rabacji. Mówi o odwiecznym konflikcie dzielącym szlachtę (której tradycję kontynuuje inteligencja) i chłopów. Wernyhora jest legendarnym wróżbitą ukraińskim, który przepowiadał rozbiory, a potem wyzwolenie Polski. Ofiarowuje Gospodarzowi złoty róg wraz z misją zorganizowania zrywu narodowowyzwoleńczego. Jednakże bohater dramatu nieodpowiedzialnie powierza opiekę nad rogiem Jaśkowi.
W akcie III łączą się obie płaszczyzny dramatu. Chociaż Gospodarz przypomina sobie rozkaz Wernyhory, nie może go wykonać, gdyż podnosząc czapkę z pawich piór Jasiek zgubił róg. Marzenia o wolności nie spełnią się. Gości weselnych porywa do uśpionego tańca Chochoł.
Obraz społeczeństwa, jaki kreśli w utworze Wyspiański, jest pesymistyczny. Podziału na warstwy społeczne nie jest w stanie zniwelować nawet wspólna sprawa narodowa. Chłopi mają świadomość dawnych konfliktów i lekceważącego stosunku inteligencji do nich. Natomiast inteligenci są zbyt zanurzeni we własnym świecie, aby podjąć próbę działania. Autor "Wesela" krytykuje egoizm, bierność i pychę inteligentów. Podsumowaniem rozważań dramaturga jest symboliczny taniec chocholi.
