Przełom XIX i XX wieku był niezwykle płodnym w nowe prądy artystyczne okresem w dziejach sztuki. Nie można mówić o jednolitej wizji sztuki i być może właśnie ze względu na przenikanie i współistnienie różnych zjawisk był to tak ciekawy i atrakcyjny okres w historii sztuki, który do dzisiaj dostarcza niezwykłych przeżyć estetycznych.
Szczególnie wyraźnie nowatorstwo artystyczne zaznaczyło się na polu malarstwa. Okres nazywany Młodą Polską w naszym kraju dostarczył wielu wspaniałych dzieł, realizujących postulaty różnych prądów artystycznych, które są efektem pracy wielu niezwykłych osobowości. Wśród indywidualistów, którzy tworzyli ówczesne życie artystyczne byli między innymi: Malczewski, Wyspiański, Weiss, Wojtkiewicz, Stanisławski, Łuszczyc. Szczególnie mocno swoją obecność w wielu dziedzinach zaznaczył symbolizm. Na styl tego okresu niewątpliwy wpływ miał także impresjonizm, ekspresjonizm, oraz secesja. Ta ostatnia przez swój dekoracyjny charakter (falista linia, kolorowe plamy, ślady fascynacji orientem) odbijała się nie tylko w dziełach przeznaczonych do kontemplacji - malarstwie, rzeźbie, ale także architekturze i sztuce użytkowej, która się wtedy bujnie rozwijała. I przyniosła nieraz zaskakujące rozwiązania w dziedzinach takich, jak: architektura wnętrz, meblarstwo, ceramika, tkactwo i grafika. Z dążeniami tymi w parze szło pragnienie wytworzenia stylu typowo narodowego, inspirowanego folklorem lokalnym - krakowskim, tatrzańskim i huculskim.
Kierunek artystyczny nazywany impresjonizmem swoje źródła ma w sztuce francuskiej lat sześćdziesiątych XIX wieku. Impresjonizm, jak zresztą widać to także w etymologii nazwy (od francuskiego "impression" - wrażenie) otwiera się na całkowicie jednostkowe i subiektywne odczucia ludzkie - żywi się nimi, służy bowiem jak najbardziej naturalnemu oddawaniu wrażeń konkretnej osoby. Ten rodzaj sztuki wymagał więc od artysty szczególnej wrażliwości, umiejętności dostrzegania zjawisk ulotnych, krótkotrwałych - zależnych na przykład od chwilowego natężenia światła - i utrwalania ich w jednej wyjątkowej sekundzie na płótnie. Technika, którą wykorzystywali twórcy tego kierunku także była ciekawa - posługiwali się oni plamami barwnymi o pięknych, łagodnych, kojących, pastelowych odcieniach, które oglądane dopiero z pewnego oddalenia komponowały się w całość. Impresjonizm nie ograniczał malarzy tematycznie w żaden sposób. Ich dzieła nazwać można pełnymi uroku, cudownymi reportażami z życia dziewiętnastowiecznej Francji - widzimy na nich szare, codzienne życie i zabawy świąteczne: a zatem ulice, parki, kawiarnie. Chodziło o podkreślenie naturalności przedstawianych zjawisk, o utrwalenie ich w ruchu, wrażenie to potęgować miał chwyt wprowadzania na płótno osób, które "przypadkowo" weszły w kadr i zasłoniły główny temat obrazu. Znamy takie sytuacje z podróży do jakichś popularnych miejsc, kiedy trudno zrobić fotografie bez "nieproszonych gości". Jednak wspomniana już technika tworzenia - szybkimi pociągnięciami, uderzeniami pędzla - oddaliła impresjonistów od tradycyjnych kierunków sztuki. Poświęcali oni nieraz wierne oddanie rzeczywistości, aby wiernie oddać wrażenie. Do Polski impresjonizm dociera w latach dziewięćdziesiątych i znajduje swoją realizację głównie w dziełach Józefa Pankiewicza i Władysława Podkowińskiego.
Symbolizm to kierunek w sztuce, który jako podstawowy środek wyrazu stosuje symbol. Termin ten oznacza przedmiot, motyw, który poza sensem podstawowym zawiera także znaczenia ukryte, przenośne. Jego istotą jest więc wieloznaczność, otwartość na interpretację. Na obrazach malarzy symbolistów widzimy, więc elementy świata rzeczywistego i fantastycznego, sceny znane nam z życia, ale udziwnione niezwykłym dynamizmem i przedstawione nietypowo, odważnie zestawionymi barwami, których wykorzystanie budzi niepokój, sprawia wrażenie tajemniczości. Symbolizm korzysta z motywów biblijnych, mitologicznych, folklorystycznych. Symbol dzięki konieczności odwołania do wyobraźni, skojarzeń, doświadczeń, wiedzy pozwala wyrazić to, co trudne do wyrażenia bezpośrednio. W Polsce w okresie modernizmu symbolistyczne dzieła tworzyli: Jan Malczewski, Józef Mehoffer, oraz Witold Wojtkiewicz.
Secesję nazwać można sprzeciwem ludzi estetycznie wrażliwych na masową, przemysłową produkcję przedmiotów użytkowych, która gwałtownie wzrosła pod koniec XIX wieku, co wiązało się z pozbawianiem ich jakiegokolwiek wdzięku. Korzystając z zapotrzebowania wśród warstwy mieszczańskiej, która była wtedy bardzo liczna, właściciele fabryk produkowali kicz i tandetę, która udawała na przykład sprzęty, należące do stylów minionych epok. Secesjoniści pokazali, że przedmioty użytkowe także mogą być piękne, że istnieje rzemiosło artystyczne i dekoracyjne, które jest dziedziną sztuki. Rozwija się, więc dzięki nim zdobnictwo szkła, ceramiki, mebli. Ale także witrażownictwo, metaloplastyka i jubilerstwo przeżywa swój renesans.
Wybitne dzieła w dziedzinie szklarstwa artystycznego stworzyli: we Francji Emile Galle i w Stanach Zjednoczonych Louis Comfort Tiffany. Potrafili oni komponować całość z nałożonych na siebie wielokolorowych warstw szkła, a efekt ich pracy był zachwycający.
W dziedzinie złotnictwa w czasach modernizmu zasłynął Francuz Rene Lalique. W przypadku jego działalności artystycznej zaobserwować można nowatorstwo formalne i warsztatowe. W jego biżuterii na plan pierwszy wysuwała się koncepcja i perfekcyjne wykonanie, a nie kosztowność materiałów, bo w miejsce drogich minerałów pojawiły się nie tak drogie oczka ozdobne i masa perłowa. Klejnoty, które wyszły spod jego ręki odwoływały się zwykle do motywów zaczerpniętych z natury, zawierały elementy flory i fauny.
Ślady stylu secesyjnego widoczne są w dziełach wielu wybitnych artystów przełomu wieków. Nie oparł się mu nawet van Gogh i Gauguin. Po zachwycie impresjonizmem, który doprowadził do zaniku wyraźnych form i kształtów, secesja przynosi ponownie zainteresowanie linią, konturem jako istotnym środkiem wyrazu. Ten kierunek artystyczne nadał jej wartość równoznacznego z innymi środka ekspresji emocji.
Secesja wiąże się także z narodzinami nowoczesnego plakatu. Był on już nie tylko zwykłym komunikatem, ale także dziełem sztuki, gdzie forma jest tak samo istotna, jak treść. Po raz kolejny widać tutaj istotę secesji, która zbliża sztukę do życia codziennego bez jej profanacji i banalizacji. Zbierzmy więc podstawowe elementy stylu secesyjnego: falista linia, bogata ornamentyka - często roślinna, elementy sztuki japońskiej, asymetria, delikatne pastelowe barwy.
Ekspresjonizm zapoczątkowany został w Niemczech w pierwszej połowie XX wieku. Inspiratorami zaś tego nurtu byli Vincent van Gogh i James Ensor. W pewnym sensie wyraża odwrotny sposób odbioru rzeczywistości niż impresjonizm, który miał wiernie odbijać naturę w określonym momencie. Ekspresjonizm za najwyższą wartość uznaje przeżycia artysty. Postuluje spontaniczność, pierwotność, instynktowny sposób wypowiedzi, które mają pozwolić w pełni wyrazić siebie. Za wzór przyjmuje się więc nieskrępowaną twórczość dziecięcą, ludową i prymitywną. Efekt to kontrasty kolorystyczne, antyrealistyczne wizje, wymieszany ze śladami realizmu, dynamika. Obraz mający wyrażać skomplikowany świat ludzkich uczuć i emocji odwołuje się, więc często do karykaturalnego sposobu przedstawiania, stylizacji na prymitywizm, deformacji. Efektem często jest skandal i szok odbiorcy.
