Tytuł

"Bitwa pod Grunwaldem" lub "Wielki Książe Witold w Bitwie pod Grunwaldem"

Gatunek

Obraz olejny

Autor

Jan Matejko

Czas powstania dzieła

1875 - 1879 r.

Tematyka

Wielka bitwa zjednoczonych wojsk polskich i litewskich z wojskami Zakonu Krzyżackiego, przeprowadzona na polach Grunwaldu w 1410 r. Na pierwszy plan obrazu wysuwa się postać Wielkiego Księcia Litewskiego, Witolda.

Data przedstawionego wydarzenia

Bitwa pod Grunwaldem odbyła się 15 lipca 1410 r.

Data pierwszego wystawienia

Pierwsze wystawienie miało miejsce w 1879 roku, w Krakowie, w sali miejskiego Ratusza

Kontekst historyczny

oraz wymowa dzieła

W 1871 r. powstaje Cesarstwo Niemieckie, którego pierwszym kanclerzem zostaje Otto von Bismarck. W 1873 r. ma miejsce sojusz trzech cesarzy. W latach 1877-1878 toczy się wojna rosyjsko-turecka. W roku 1878 odbywa się kongres berliński.

Sytuacja Polaków mieszkających w trzech zaborach była bardzo trudna. Postępowała bowiem programowa germanizacja i rusyfikacja Polaków. Stosunkowo najmniejszy ucisk miał miejsce na terenach zaboru austriackiego. Istniała jednak potrzeba tworzenia dzieł "ku pokrzepieniu serc", które miały dodać otuchy Polakom. Służyło temu między innymi odwoływanie się do ważnych i chlubnych momentów dziejowych z okresu świetności Polski. Naprzeciw tym potrzebom wychodził w swoim malarstwie historycznym wybitny malarz, Jan Matejko. Postanowił wykorzystać budzące dumę narodową wydarzenie, jakim było na pewno zwycięstwo nad Krzyżakami odniesione przez Władysława Jegiełłę pod Grunwaldem.

Tytuł
"Rota"

Gatunek

Pieśń

Autor

Słowa: Maria Konopnicka - polska poetka

Muzyka: Feliks Nowowiejski - poznański kompozytor

Czas powstania dzieła

Słowa pieśni zostały napisane w 1908 roku, natomiast muzyka do nich powstała dwa lata później, w 1910 roku.

Tematyka

Pieśń jest tekstem przysięgi, czyli tak zwaną rotę. Podmiot liryczny, którym są wszyscy Polacy, zobowiązuje się w tejże przysiędze do kultywowania polskiej tradycji, języka i kultury.

Data pierwszego wykonania

Pieśń została po raz pierwszy wykonana w Krakowie, z okazji 500-nej rocznicy Bitwy pod Grunwaldem, wówczas miała tytuł "Grunwald", który później uległ zmianie.

Kontekst historyczny

oraz wymowa dzieła

W czasie, gdy powstawał utwór, Niemcy nadal prowadzili szeroko zakrojoną politykę germanizacyjną. Nawet lekcje religii i modlitwy miały być prowadzone w języku niemieckim, używanie języka polskiego wiązało się z sankcjami karnymi. Reakcją na ten przepis był słynny strajk wrzesińskich dzieci w 1901 r. "Rota" Marii Konopnickiej stanowiła wyraz buntu przeciw postępującej germanizacji Polaków. Wyrażała pragnienie zachowania ziemi, kultury, tradycji i języka polskiego. Do dziś ta piękna pieśń wykonywana jest przy okazji świąt patriotycznych.

Tytuł

"Roczniki, czyli kroniki sławnego Królestwa Polskiego"

Gatunek

Kronika

Autor

Jan Długosz - dyplomata i historyk, od 1436 roku kanonik krakowski, od 1449 roku sekretarz pierwszego polskiego kardynała Zbigniewa Oleśnickiego, od 1467 roku nauczyciel i wychowawca synów Kazimierza Jagiellończyka, od 1480 roku arcybiskup lwowski, w latach 1454 - 1466 prowadził działania w celu przyłączenia terenów nadbałtyckich do Polski.

Czas powstania dzieła

1455 - 1480 r.

Tematyka

Historia Polski od czasów najdawniejszych do 1480 roku.

Data pierwszego wydania

I tom - został wydany w początkach XVII wieku. Wydania dalszych tomów zaniechano z braku popularności kronik. Całość została wydana dopiero 231 lat po śmierci autora, w latach 1711 - 1712, w Lipsku. W Polsce dzieło wydano w całości w Krakowie, dopiero w drugiej połowie XIX wieku.

Kontekst historyczny

oraz wymowa dzieła

Kronika Długosza to największe dzieło tego typu, napisane w Europie w XV. Spisane zostało w języku łacińskim. Długosz ubolewa nad niewykorzystaniem przez Polskę wygranej z Zakonem Krzyżackim w czasie bitwy pod Grunwaldem. Jej przebieg znał Długosz szczególnie dobrze z relacji bezpośrednich uczestników tych wydarzeń, tj. swego ojca oraz Zbigniewa Oleśnickiego. Dzieło wyraża wyraźną antyniemiecką postawę historyka, choć pod koniec dzieła Długosz przewiduje konflikt z Rosją. Dzieło nie cieszyło się popularnością wśród szlachty z powodu krytyki jej przywilejów i przywar.

Tytuł

"Krzyżacy"

Gatunek

Powieść

Autor
Henryk Sienkiewicz

Czas powstania dzieła

1897 - 1900 r.

Tematyka

Historia stosunków polsko-krzyżackich, na której tle rozgrywają się losy bohaterów.

Data pierwszego wydania

W latach 1897-1900 powieść "Krzyżacy" ukazywała się w odcinkach w czasopiśmie "Tygodnik Ilustrowany"

W 1900 roku ukazało się wydanie książkowe.

Kontekst historyczny

oraz wymowa dzieła

Powieść powstała na fali protestu przeciw postępującej germanizacji ziem polskich przez pruskiego zaborcę. Istniała wówczas potrzeba tworzenia dzieł mających pokrzepić ciemiężonych Polaków. Henryk Sienkiewicz postanowił odnieść się do czasów, kiedy Królestwo Polskie było wielką potęgą. Wspomnienie tych chlubnych czasów, miało podnieść na duchu Polakó. Na tle stosunków polsko-krzyżackich poprzedzających pamiętną bitwą pod Grunwaldem, ukazane są w powieści losy Juranda ze Spychowa i jego rodziny oraz rycerzy Maćka i Zbyszka z Bogdańca.