Wypracowanie z lektury Tango!

„Tango” napisał Sławomir Mrożek, przebywając poza granicami Polski. Pierwodruk dramatu ukazał się w 1964, w 11 numerze czasopisma literackiego „Dialog”.

Lata 60 były w Polskiej Republice Ludowej okresem nasilających się represji, czasem stopniowego, lecz coraz bardziej zdecydowanego odchodzenia od tego, co wypracowano w roku 1956 (odwilż październikowa). Twarda polityka rządu odbijała się na wszystkich sferach życia społecznego. Szczególnie zaciekle godzono jednak w inteligencję i życie kulturalne. W okresie tym zamknięto wiele czasopism (m. in. „Po Prostu” - jeszcze w latach 50 - oraz „Przegląd Kulturalny”).

„Tango” Mrożka często określane jest mianem dramatu rodzinnego. Przedstawione wydarzenia rozgrywają się bowiem w gronie najbliższych sobie osób, do których dołącza Edek. Jednakże owa dość ekscentryczna familia odbierana może być jako miniatura społeczeństwa. Problematyka utworu (konflikt pokoleń, miejsce inteligencji oraz jej odpowiedzialność za obraz świata, upadek moralny i władza totalitarna) może więc zostać odniesiona do rzeczywistości komunistycznej Polski.

Czas i miejsce akcji

Czas historyczny, w którym rozgrywa się akcja „Tanga” Sławomira Mrożka, nie został w utworze precyzyjnie określony. Można jedynie przypuszczać, że są to lata 50 lub 60 XX stulecia, na co wskazuje wypowiedź Eleonory. Matka liczącego sobie 25 lat Artura mówi, że syn przyszedł na świat w trzydziestym... lub czterdziestym...

„Zatarcie” czasu akcji utworu jest zabiegiem świadomym. Dzięki temu podkreślona zostaje ponadczasowość, uniwersalność dzieła.

Akcja dramatu rozgrywa się na przestrzeni 48 godzin.

Sceną w utworze Mrożka jest salon w mieszkaniu Stomila i Eleonory. Co ważne - wraz z postępem akcji miejsce to ulega przemianom. Początkowo jest przestrzenią wypełnioną starymi gratami, skrywającą w swych zakamarkach pamiątki z minionych lat (np. wózek, suknię ślubną). Natomiast gdy panem domu samozwańczo zostaje Artur, salon zaczyna przypominać wyglądem dawne pokoje mieszczańskie (uporządkowany, wszystko na swoim miejscu).

Motywy

Motyw domu rodzinnego

Dom Eleonory i Stomila jest przestrzenią, w której od dawna nie panują jakiekolwiek reguły. W praktyce każdy zajmuje się tym, na co ma ochotę, a stan idealny osiągnięty zostaje wtedy, gdy domownicy w swej samowoli nie wchodzą sobie w drogę.

Przeciwko zanikowi wartości i rozkładowi moralności protestuje Artur, który niemalże wprowadza władzę totalitarną.

Motyw rodziny

Sportretowana w dramacie Mrożka rodzina zupełnie nie przypomina... rodziny. Bohaterów łączą ze sobą przede wszystkim więzy krwi, nie istnieje natomiast jakakolwiek hierarchia, która regulowałaby ich wzajemne relacje. Pan domu, czyli Stomil, poświęca swój czas kolejnym eksperymentom artystycznym, całymi dniami chodząc w rozpiętej piżamie. Mało tego - zupełnie nie interesuje go romans Eleonory z Edkiem. Eugenia - babcia, nestorka rodziny - ubiera się w młodzieżowy sposób i kolejne godziny spędza na grze w karty.

Taki stan rzeczy odmienić pragnie Artur. Jego działanie ma na celu ponowne powiązanie konkretnych osób z rolami, jakie powinny one pełnić.

Motyw matki i ojca

Eleonora przedstawiona została w „Tangu” jako kobieta wolna od wszelkich ograniczeń narzucanych jej przez rolę matki. Jeszcze będąc w ciąży, biegała nago po lesie, licząc na to, że jej dziecko zostanie artystą. Kiedy poznała związane z medycyną plany Artura była wyraźnie niezadowolona.

Eleonora nie zdała egzaminu jako matka, czego dowodem jest osobowość Artura. Młodzieniec nie potrafi panować nad emocjami, cierpi też z powodu braku matczynego ciepła. Być może to właśnie te „niedociągnięcia” zadecydowały o jego porażce.

Stomil jest z kolei mężczyzną uciekającym przed rzeczywistością (a więc odpowiedzialnością, obowiązkami) w świat artystycznych eksperymentów. Jako ojciec jest nieporadny, pozbawiony jakiegokolwiek autorytetu. Dorastający pod jego „opieką” Artur nie poznał silnego wzorca osobowego, który zastępował karykaturalnie groźnymi i poważnymi postawami.

Motyw konfliktu pokoleń

Konflikt pokoleń jest osią kompozycyjną „Tanga” Sławomira Mrożka. Ten wciąż towarzyszący ludzkości problem przedstawiony został jednak w sposób komiczny. Oto bowiem wartości dawnych pokoleń reprezentuje najmłodszy z domowników, któremu przeciwstawiają się „wiecznie młodzi” rodzice i babcia.

Motyw ślubu

Dążąc do oczyszczenia domu rodziców z bylejakości i zbytniej swobody obyczajowej, postanawia Artur wziąć tradycyjny, przyozdobiony bogatym ceremoniałem ślub. Jego wybranką zostaje osiemnastoletnia Ala. W czasie oświadczyn młodzieniec zapomina jednak o najważniejszym - o uczuciach. Zamiast tego roztacza przed Alą wizję odmiany losu kobiet, nazywa ją nawet wspólniczką.

Do ślubu ostatecznie nie dochodzi. Nowy rozdział w życiu domowników otwiera nie tyle szczęście syna i jego żony, co potężna ręka Edka.

Motyw przemiany

Artur groźbami zmusza najbliższych mu do powrócenia do swych wcześniejszych ról. Przemianę tę symbolizuje założenia odpowiednich strojów. Eugenia staje się poważną babcią, Eleonora stateczną kobietą (matką), Stomil eleganckim, budzącym szacunek mężczyzną (ojcem), a Edek sprawnym i zapoznanym z etykietą lokajem.. Jednakże przemiana jest jedynie pozorna i tak naprawdę nie pociąga za sobą żadnych trwałych efektów.

Motyw sztuki / artysty

W dramacie Sławomira Mrożka rolę artysty przyjmuje Stomil. Awangardowe eksperymenty, które prowadzi, stają się dla niego sensem życia, zupełnie przysłaniając mu rzeczywistość. Kiedy mężczyzna wytrwale opracowuje kolejne działania, rozpada się jego życie rodzinne, a dom pogrąża się w chaosie.

Przykład Stomila pokazuje, że sztuka to nie jedynie walory artystyczne i piękno, ale także możliwość (niekiedy konieczność) zabrania głosu w sprawie rzeczywistości. Bohater „Tanga” nie korzysta z tego przywileju.

Motyw śmierci

Śmierć babci - zaskakująca dla wszystkich domowników - staje się dla Artura główną ideą, sposobem na przywrócenie w domu porządku. Na jego nieszczęście sam chwilę później ginie od ciosów Edka, który postanawia następnie zaprowadzić porządek oparty na rządach twardej ręki.

Motyw zdrady

Zdrada to jeden z najwyraźniej przedstawionych w „Tangu” motywów literackich. Niewierną Stomilowi jest Eleonora, która w Edku dostrzega to, czego obraz od zatraciła w mężu. O wiele bardziej brutalne skutki ma jednak zdrada, jakiej dopuszcza się Edek, mordując Artura. Czyn ten otwiera mężczyźnie z wąsami drogę do władzy.

Motyw totalitaryzmu

Nieznoszący sprzeciwu Artur, który gotów jest zapłacić wiele, by przywrócić w domu porządek, zdaje się być ucieleśnieniem totalitarnego dyktatora. Student nie pragnie jednak władzy dla władzy, a jego głównym planem jest przywrócenie dawnych zasad i norm.

Tymczasem w tle, na oczach niczego niespodziewających się domowników, rozkwita prawdziwa dyktatura. Dąży do niej Edek, który przywdziewając kolejne maski i unieszkodliwiając rywali, osiąga ostateczny sukces.

Motyw tańca

Wywodzące się z Argentyny i Urugwaju tango było prawdziwą rewolucją w świecie tańca. Cechowały je bowiem szczególna bliskość partnerów oraz improwizacyjny charakter, dzięki czemu stało się rodzajem sztuki tanecznej kojarzonym z namiętnością i erotyką. Z tego względu tango przez konserwatystów uważane było za nieprzyzwoite, wykraczające poza granice moralności.

W dramacie Mrożka tytułowy taniec staje się symbolem buntu pokolenia Stomila i Eleonory, by - paradoksalnie - w momencie zakończenia dzieła, gdy tańczą go Edek i Eugeniusz, stać się symbolem zniewolenia, w jakim znaleźli się domownicy (a także całe społeczeństwo).

Problematyka

„Tango” Sławomira Mrożka jest dramatem poruszającym bardzo rozległą i uniwersalną problematykę. Mieszkanie Stomila i Eleonory - a zatem przestrzeń przywodząca na myśl Polską Republikę Ludową - staje się sceną, na której rozstrzygane są kwestie polityczne, społeczne, obyczajowe i moralne.

Rodzice Artura to ludzie dumni z buntu, który stał się udziałem ich generacji. Ograniczenie wpływów dawnych autorytetów oraz obdarowanie jednostek niemalże nieograniczoną wolnością nie zostaje jednak docenione przez młodego studenta. Jego zdaniem taki stan prowadzi do wielu nadużyć. W domu Stomila i Eleonory nie panują żadne zasady moralne. Ojciec Artura nie reaguje na zdradę żony, Eugenia trawi czas na wulgarnych rozmowach i grze w karty, Edek bezkarnie pląta się po pokojach. Sytuacja ta budzi sprzeciw tylko u Artura, do którego później dołącza Eugeniusz.

Okazuje się, że bunt pokolenia Stomila i Eleonory był buntem ludzi krótkowzrocznych. Zabrakło przemyśleń nad tym, co będzie później, co otrzymają kolejne pokolenia. Wprowadzona dyktatura wolności przyniosła ze sobą ogromną pustkę. I to właśnie jedna z najbardziej gorzkich refleksji płynących z „Tanga” - nawet tak wspaniała idea, jaką niewątpliwie jest wolność, może być źle pojmowaną i wskutek tego prowadzić do destrukcji.

„Tango” podejmuje również temat władzy totalitarnej. Historię Edka potraktować można jako swoiste studium narodzin pewnej odmiany totalitaryzmu. Bohater nie zaprząta sobie głowy ideami, nie przejawia jakiejkolwiek wrażliwości. Przywdziewa za to kolejne maski, zawsze znajduje się w odpowiednim miejscu. Ostatecznie, korzystając z przewagi, jaką nad resztą domowników daje mu ogromna siła, eliminuje Artura i rozciąga nad zdezorientowaną rodziną władzę opartą na przemocy.

Dramat Mrożka jest także krytycznym spojrzeniem na postęp. Rozwój społeczeństw wcale nie pociąga za sobą doskonalenia moralności, wręcz przeciwnie: dawne obyczaje często traktowane są jako relikt przeszłości, a przez to nierzadko zwalczane. Największe korzyści odnoszą z tego ludzie w typie Edka - brutalni nihiliści, dla których najsilniejszą pokusą jest władza.